Η ιστορία χαρτογράφησης της Κύπρου από τον 16ο αιώνα ξεδιπλώνεται μέσα από την έκθεση σπάνιων χαρτών της συλλογής του Ιστορικού Αρχείου του Δήμου Λάρνακας, που πραγματοποιείται στον πρώτο όροφο του κτηρίου της πρώην Οθωμανικής Τράπεζας.
Οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν την αποτύπωση της χώρας μας από ξένους περιηγητές και χαρτογράφους, καθώς και την πορεία τελειοποίησης της χαρτογραφίας.
Οι περισσότεροι χάρτες έχουν σχέση με την Ανατολική Μεσόγειο και την Κύπρο, ενώ εκτίθεται και αριθμός ναυτικών χαρτών του κόλπου της Λάρνακας. Η επιμελήτρια του Ιστορικού Αρχείου, Αντιγόνη Περεντού – Βαβατσινιώτη, ανέφερε στον «Φ» πως η έκθεση περιλαμβάνει έναν μικρό αριθμό της συλλογής του Δήμου Λάρνακας για τους χάρτες, που χρονολογούνται από το 16ο αιώνα μέχρι τα μέσα του 18ου αιώνα. «Πρόκειται για μια γενική άποψη των χαρτών που βρίσκονται στην συλλογή. Αρκετοί χάρτες αγοράστηκαν παλαιότερα από τον δήμο για σκοπούς εμπλουτισμού του Ιστορικού Αρχείου, ενώ υπάρχουν και κάποιοι που προήλθαν από δωρεές».
Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον προκαλεί ο παλαιότερος χάρτης που εκτίθεται, ο οποίος περιλαμβάνεται σε έκδοση του 1554 στον άτλαντα Κοσμογραφία, ωστόσο, η πρώτη εκτύπωση έγινε το 1544. Πρόκειται για άτλαντα του Γερμανού Sebastian Münster, που αποτελείτο από έξι τόμους και επανεκδόθηκε 24 φορές σε 100 χρόνια.
Η έκδοση, όπως σημείωσε η κ. Περεντού – Βαβατσινιώτη, ήταν η πρώτη ολοκληρωμένη περιγραφή του κόσμου στη γερμανική γλώσσα και εκδόθηκε στη Βασιλεία της Ελβετίας. Όπως είναι φυσικό υπάρχουν πολλές ανακρίβειες στην αποτύπωση της Κύπρου στον συγκεκριμένο χάρτη, ενώ γίνεται αναφορά μόνο σε τρεις πόλεις: Τη Λευκωσία, την Κερύνεια και την Αμμόχωστο. «Στον αμέσως επόμενο χάρτη, ο οποίος είναι έναν αιώνα μετά, μπορείς να δεις τη μεγάλη διαφορά της χαρτογράφησης. Όσο προχωρούν τα χρόνια, τόσο πιο λεπτομερής γίνεται η χαρτογράφηση. Στην αρχή, υπήρχαν μόνο πόλεις στους χάρτες, μετά άρχισαν να μπαίνουν και οι κόλποι και ακολούθως άρχισαν να τοποθετούνται τα χωριά, τα βουνά και τα ποτάμια».
Σημαντικοί είναι και οι ναυτικοί χάρτες του κόλπου της Λάρνακας, στους οποίους υπάρχουν σημεία που δεν είναι ακριβή, όπως εκτιμάται, λόγω έλλειψης χώρου. «Η αποτύπωση των πρώτων χαρτών ήταν πολύ δύσκολη επειδή τότε δεν υπήρχαν αυτοκίνητα και δρόμοι. Υπήρχε χαρτογράφος γι’ αυτήν τη δουλειά και ακολούθως αναλάμβανε χαράκτης. Χάραζε σε ξύλο ή σε μέταλλο τον χάρτη και μετά τυπώνονταν. Στη συνέχεια, αναλάμβανε κάποιος να εκδώσει τους χάρτες, που περιλαμβάνονταν σε άτλαντες ή σε βιβλία περιηγητών. Στην Κύπρο είχαμε πολλούς περιηγητές και οι χάρτες που εκτίθενται έχουν δημιουργηθεί από Ιταλούς, Άγγλους, Γερμανούς και Γάλλους».
Η έκθεση, που είναι ανοικτή για το κοινό από τη Δευτέρα μέχρι την Παρασκευή από τις 8:00π.μ. μέχρι τις 2:00μ.μ., θα ολοκληρωθεί τέλος Σεπτεμβρίου και εντάσσεται στο πλαίσιο της προσπάθειας για παρουσίαση στο κοινό, μέρους του ανεκτίμητου υλικού του Ιστορικού Αρχείου του Δήμου Λάρνακας.
Προηγουμένως, παρουσιάστηκε έκθεση με γκραβούρες της Λάρνακας από τον 17ο μέχρι το 19ο αιώνα, ενώ η επόμενη θα αφορά στην ιστορία της αποβάθρας της πόλης από το πρώτο κτίσιμό της το 1882. «Σκοπός του Ιστορικού Αρχείου του Δήμου Λάρνακας είναι η διάσωση, διατήρηση, διαχείριση αλλά και η πρόσβαση και χρήση του υλικού, καθώς και η ανάπτυξη και διάδοση της πολιτιστικής, εκπαιδευτικής, κοινωνικής, καλλιτεχνικής και επιστημονικής διάστασης της κληρονομιάς μας», πρόσθεσε η κ. Περεντού – Βαβατσινιώτη.
Η χαρτογραφική ιστορία της Κύπρου
Η χαρτογραφική ιστορία της Κύπρου είναι μακραίωνη, χωρίς, ωστόσο, να μπορούν να καθοριστούν με ακρίβεια οι καταβολές της, όπως εξηγεί η επιμελήτρια του Ιστορικού Αρχείου του Δήμου Λάρνακας σημειώνοντας πως η χώρα μας αποτελούσε πόλο έλξης για χαρτογράφους. «Η θέση της Κύπρου στο σταυροδρόμι των τριών ηπείρων, της Ευρώπης της Ασίας και της Αφρικής, είχε ως επακόλουθο ν’ αποκτήσει η γεωγραφία και η χαρτογραφία της τέτοια σπουδαιότητα, όση είχε τουλάχιστον και η κατάκτηση της από τις ανταγωνιζόμενες για επικράτηση δυνάμεις της περιοχής. Με άλλα λόγια, η χαρτογράφηση της ακολούθησε την ταραχώδη πορεία της ιστορίας της. Ήταν αναπόφευκτο, λοιπόν, η Κύπρος να περιλαμβάνεται στην πιο παλιά αναφορά που γίνεται σε χάρτη, τουλάχιστον στα συγγράμματα του δυτικού κόσμου. Πρόκειται για αναφορά στη σχεδιαζόμενη από τους Σπαρτιάτες εκστρατεία εναντίον των Περσών μετά το 400 π.Χ. Φαίνεται ότι η Κύπρος ήταν από τότε αρκετά σπουδαία από στρατηγικής άποψης, για να περιληφθεί στον χάρτη που χρησιμοποίησαν οι μελετητές της εκστρατείας».
Ο μεγάλος Έλληνας γεωγράφος και αστρονόμος, Κλαύδιος Πτολεμαίος, ο οποίος ήταν ο πρώτος που έδωσε σχήμα στα γεωγραφικά χαρακτηριστικά ολόκληρου του κόσμου που ήταν γνωστός τότε, στο έργο του «Γεωγραφική Υφήγησις», περιλαμβάνει τις γεωγραφικές συντεταγμένες των 35 ελληνικών τοπωνύμιων που υπήρχαν στην Κύπρο τον 2ο αιώνα μ.Χ.
Η Κύπρος φαίνεται να κατέχει εξέχουσα θέση και στους χάρτες που χρησιμοποιούσαν οι ναυτικοί του μεσαίωνα, τους γνωστούς πορτολάνους. «Τα επόμενα χρόνια η αντιδικία μεταξύ Ενετών και Γενουατών στα κυριότερα εμπορικά κέντρα της Μεσογείου οδήγησε, τον 15ο αιώνα, στην κατάληψη της Κύπρου από τους Ενετούς και η πρώτη λεπτομερής χαρτογράφηση του νησιού, έγινε από Ενετούς κρατικούς υπαλλήλους. Μετά τους Ενετούς η εξέλιξη της κυπριακής χαρτογραφίας μέχρι και τα μέσα του 19ου αιώνα, δεν παρουσιάζει αξιόλογη πρόοδο. Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι οι Τούρκοι, που σε αυτό το διάστημα κατείχαν την Κύπρο, δεν έδειξαν κανένα ενδιαφέρον για την χαρτογραφία».
Η νέα περίοδος στην εξέλιξη της χαρτογραφίας της Κύπρου άρχισε το 1849, με τη χαρτογράφηση των παραλιών της από τον πλοίαρχο του βρετανικού Ναυτικού, Thomas Graves. Το σημαντικότερο ορόσημο στη νεότερη ιστορία της χαρτογραφίας της Κύπρου, θεωρείται, ωστόσο, από τους ειδικούς, η τριγωνομετρική χαρτογράφηση της Κύπρου από τον λοχαγό H. H. Kitchener, ο οποίος αργότερα έγινε γνωστός ως Λόρδος Kitchener του Χαρτούμ. Η συγκεκριμένη χαρτογράφηση έγινε το 1879, αμέσως μετά την κατάληψη της Κύπρου από τους Άγγλους.
«Μέσα από τους αιώνες η χαρτογράφηση της Κύπρου έγινε τόσο από υπαλλήλους του κράτους, όσο και από τους πολλούς κατακτητές της που ήλθαν και παρήλθαν. Ακόμα και η Οθωμανική αυτοκρατορία, που κατείχε την Κύπρο από το 1571 μέχρι το 1878, σεβάστηκε την παραδοσιακή εξέλιξη των τοπωνυμιών της και δεν προσπάθησε να τα αλλοιώσει ή να τα παραχαράξει. Την παράδοση της χαρτογραφίας συνεχίζει σήμερα το Τμήμα Κτηματολογίου και Χωρομετρίας της Κυπριακή Δημοκρατίας», σημείωσε καταλήγοντας η επιμελήτρια του Ιστορικού Αρχείου του Δήμου Λάρνακας.
Aνανεώθηκε το Μουσείο
Το Ιστορικό Αρχείο Λάρνακας εμπλουτίστηκε σημαντικά τα τελευταία χρόνια, κυρίως λόγω των δωρεών κατοίκων της Λάρνακας και Κύπριων που διαμένουν στο εξωτερικό. Μέρος αυτών των δωρεών εκτίθενται στο Δημοτικό Μουσείο Ιστορικού Αρχείου Λάρνακας, που βρίσκεται Φοινικούδες.
Ο χώρος έχει ανανεωθεί το τελευταίο διάστημα και έχει ενταχθεί στα εικονικά μουσεία της πόλης. Ανάμεσα σε άλλα, έχει προστεθεί και η δωρεά υλικού που άνηκε στο ιστορικό ξενοδοχείο «Τέσσερα Φανάρια», το οποίο για περισσότερο από μισό αιώνα υπήρξε σημείο αναφοράς στο παραλιακό μέτωπο των Φοινικούδων. Το Μουσείο του Ιστορικού Αρχείου Λάρνακας, είναι ανοικτό από τη Δευτέρα μέχρι την Παρασκευή από 9:00π.μ. μέχρι 2:30μ.μ. και η είσοδος σε αυτό είναι ελεύθερη.
