Του Πανίκου Χαραλάμπους
Εξ αρχής δηλώνω αδυναμία να κατανοήσω πλήρως τα γεωπολιτικά και ενεργειακά παιχνίδια στην περιοχή μας. Την ίδια, όμως, στιγμή διερωτούμαι -όχι σήμερα αλλά εδώ και αρκετό καιρό- εάν τελικά κατανοούμε εδώ στην Κύπρο τον πραγματικά δικό μας ρόλο και κατά πόσο στο τέλος μπορεί να είμαστε απλώς ένα πιόνι στην σκακιέρα, χωρίς ουσιαστικές δυνατότητες αυτόβουλων κινήσεων και αποφάσεων. Όχι μόνο λόγω του μεγέθους μας και τουρκικών επιδιώξεων, αλλά κυρίως των μεγαλύτερων γεωπολιτικών συμφερόντων και στρατηγικών που ακολουθούνται στην περιοχή. Κι όλα αυτά ενώ οι εξελίξεις μεταβάλλονται ραγδαία και το σκηνικό αλλάζει με τρόπο που καθίσταται πιο πολύπλοκο και περισσότερο επικίνδυνο.
Το σκηνικό σήμερα
Τα πράγματα σήμερα, σε γενικές γραμμές, έχουν ως εξής:
1. Το πρώτο φυσικό αέριο στην ΑΟΖ της Κύπρου εντοπίστηκε το 2011 στο κοίτασμα Αφροδίτη. Κι ενώ έχουν από τότε περάσει σχεδόν 12 χρόνια, αυτό παραμένει κάτω από τον πυθμένα της θάλασσας αναξιοποίητο.
2. Τον Ιανουάριο του 2020, σε πανηγυρική τελετή στην Αθήνα, υπογράφηκε μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου και Ισραήλ, διακρατική συμφωνία για τη δημιουργία του αγωγού φυσικού αερίου, EastMed, μήκους 2.000 χλμ. Στόχος ήταν η μεταφορά φυσικού αερίου από την περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου στην Ευρώπη. μέσω Ελλάδας και Ιταλίας. Οι αρχικοί σχεδιασμοί περιελάμβαναν και την Ιταλία. η οποία όμως τελικά δε συμμετείχε. Δύο χρόνια μετά, έγινε παραδοχή για το αυτονόητο: ότι επρόκειτο για ένα έργο οικονομικά μη βιώσιμο.
Προς τούτο υπενθυμίζω τη δήλωση του Υπουργού Εξωτερικών Ιωάννη Κασουλίδη τον περασμένο Ιανουάριο. με την οποία σημείωνε πως «η κατασκευή του αγωγού ήταν στον αέρα από την αρχή».
3. Τον περασμένο Ιούλιο ανακοινώθηκε ότι ολοκληρώθηκε με επιτυχία η ερευνητική γεώτρηση στο στόχο Κρόνος. στο τεμάχιο 6 της κυπριακής ΑΟΖ και ότι ανακαλύφθηκαν αποθέματα φυσικού αερίου 2.5 τρισ. κυβικών ποδών (Tcf). Θα πρέπει ωστόσο να γίνει επιβεβαιωτική γεώτρηση.
4. Στις 14 περασμένου Οκτωβρίου υπογράφηκε στη Λευκωσία η συμφωνία για τη έναρξη των εργασιών του έργου EuroAsia Interconnector. Αφορά τη δημιουργία ενός αγωγού για τη μεταφορά ηλεκτρικής ενέργειας μέσω υποθαλάσσιου καλωδίου μήκους 1200 χλμ. Θα ξεκινά από το Ισραήλ, θα περνά από την Κύπρο και θα καταλήγει στην Ελλάδα μέσω Κρήτης. Σε πρώτη φάση, η διασύνδεση θα γίνει μεταξύ Κύπρου και Κρήτης. Υπολογίζεται να είναι έτοιμο και να αρχίσει να λειτουργεί μέσα στο πρώτο εξάμηνο του 2028. Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό έργο, αφού θα τερματίσει την ηλεκτρική απομόνωση της χώρας μας για πρώτη φορά στην ιστορία της και θα συνδέει την Ευρώπη με τη Μέση Ανατολή. Το έργο θα είναι διπλής ροής, καθώς μπορεί να μεταφέρει ηλεκτρική ενέργεια από και προς την Κύπρο και μεταξύ των συνδεδεμένων περιοχών – χωρών. Σύμφωνα μάλιστα με τα όσα δήλωσε στις 14 Οκτωβρίου, στο Φόρουμ East Mediterranean Gas Forum – EMGF, ο Πρόεδρος Αναστασιάδης, η Κύπρος από το 2027 θα είναι καθαρός εξαγωγέας ηλεκτρικής ενέργειας. Ίδωμεν…
5. Έχουν εγκαταλειφθεί οι μεγαλεπήβολοι σχεδιασμοί η Κύπρος να καταστεί κέντρο φυσικού αερίου. Πλέον εξετάζεται η μεταφορά αερίου από την κυπριακή ΑΟΖ είτε σε Αίγυπτο είτε σε Ισραήλ, είτε και στις δύο χώρες. Ήδη επίσημα δηλώσαμε ετοιμότητα να εξετάσουμε προτάσεις σύνδεσης κοιτασμάτων μας φυσικού αερίου με Ισραήλ, Αίγυπτο και Λίβανο, προκειμένου να εξαχθεί φυσικό αέριο στην Ευρώπη.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Πηλείδου: Αυξάνεται η οικονομική βιωσιμότητα των κοιτασμάτων
Ο παράγοντας Τουρκία
Σε όλα αυτά, δεν πρέπει ωστόσο να παραγνωρίζεται ο παράγοντας Τουρκία. Ο πρόεδρος Ερντογάν και οι πέριξ αυτού, καθημερινά απειλούν ότι θα υπερασπιστούν τα «δικαιώματα» της Τουρκίας και των Τ/κ στην Ανατολική Μεσόγειο. Ήδη, σε σχέση με τον EastMed υποστήριξαν ότι ο αγωγός θα περάσει μέσα από «τουρκική ΑΟΖ» και υπέδειξαν προς Ελλάδα και Ισραήλ ότι χρειάζονται την άδειά της. Ταυτόχρονα, η Άγκυρα ετοιμάζει έρευνες και γεωτρήσεις σε τεμάχια νότια της Κύπρου που βρίσκονται στην κυπριακή ΑΟΖ, καθότι αμφισβητεί το δικαίωμα της Κυπριακής Δημοκρατίας να καθορίζει οικονομικές ζώνες σε τόσο εύρος. Πρόκειται για την ίδια πολιτική που ακολουθεί έναντι νησιών της Ελλάδας. Εξ ου και η υπογραφή του τουρκολυβικού μνημονίου.
Η στήριξη των ΗΠΑ
Οι Ηνωμένες Πολιτείες όλο αυτό το διάστημα υποστήριξαν και συνεχίζουν να υποστηρίζουν τις προσπάθειες για την ενεργειακή ανάδειξη της Ανατολικής Μεσογείου και την αξιοποίηση του φυσικού αερίου από την Ευρώπη, για όσο το δυνατό μεγαλύτερη απεξάρτησή της από τη Ρωσία. Σε αυτό το πλαίσιο στήριξαν τις ενέργειες της Κυπριακής Δημοκρατίας για τον καθορισμό οικονομικών ζωνών νότια και ανατολικά, παρά τις αντιδράσεις της Τουρκίας και τη μη επίλυση του κυπριακού προβλήματος. Ήλπιζαν, βέβαια, ότι η ανακάλυψη φυσικού αερίου θα ενεργούσε καταλυτικά στις προσπάθειες για επίλυση του κυπριακού προβλήματος, ωστόσο το ναυάγιο στο Κραν Μοντανά το 2017 διέψευσε τις προσδοκίες τους για ακόμα μια φορά. Εξακολουθούν ωστόσο να υποστηρίζουν τις ενεργειακές πρωτοβουλίες στην περιοχή. Η ουκρανική κρίση ανέδειξε περισσότερο τον στρατηγικό στόχο της αμερικανικής πολιτικής για μια Ευρώπη χωρίς εξαρτήσεις από τη Ρωσία.
ΗΠΑ, Τουρκία, Αν. Μεσόγειος
Στο κάδρο θα πρέπει να βάλουμε και τις σχέσεις της Άγκυρας με τις Ην. Πολιτείες. Οι ΗΠΑ βρέθηκαν τα τελευταία χρόνια μπροστά σε μια Τουρκία με σχεδιασμούς που δεν συμβαδίζουν με τους δικούς τους και έναν Ερντογάν που επιδιώκει μια Τουρκία ισχυρότερη γεωπολιτικά και με ένα ρόλο μεγαλύτερο από αυτό που έχουν κατά νουν στην Ουάσιγκτον. Κάτι βέβαια που αντιστρατεύεται το ρόλο ενός άλλου σημαντικού εταίρου των ΗΠΑ στην περιοχή, του Ισραήλ. Εξ ου και οι σχέσεις Άγκυρας – Τελ Αβίβ βρίσκονται στο χειρότερο επίπεδο των τελευταίων δεκαετιών.
Προσωπικά πιστεύω πως οι ενεργειακοί σχεδιασμοί των ΗΠΑ στην περιοχή, χωρίς τη συμπερίληψη της Τουρκίας, ήθελαν να στείλουν και ένα μήνυμα στην Άγκυρα πως τα πράγματα μπορούν να προχωρήσουν και χωρίς αυτήν. Αν και θα προτιμούσαν να συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο.
Η Τουρκία ωστόσο δεν έμεινε με σταυρωμένα χέρια. Ενώ οι σχέσεις της με τη Ρωσία έφθασαν το Νοέμβριο του 2015 στον πάτο, λόγω της κατάρρευσης ρωσικού βομβαρδιστικού από τουρκικό F-16, σήμερα, μερικά χρόνια μετά, Μόσχα και Άγκυρα συμπεριφέρονται ως οι καλύτεροι φίλοι. Η Τουρκία, μεταξύ άλλων, προχώρησε στην αγορά των ρωσικών πυραύλων S400 κόντρα στις υποδείξεις των ΗΠΑ, κατέστησε τον εαυτό της σημαντικό παίκτη στην ρωσο-ουκρανική κρίση, αποφεύγοντας να εφαρμόσει τις κυρώσεις της Δύσης κατά της Ρωσίας και πρόσφατα συμφώνησε να καταστεί ενεργειακός κόμβος για το ρωσικό φυσικό αέριο. Με τις κινήσεις της δηλώνει προς όλους ότι είναι παρούσα, ότι δεν πρέπει να υποτιμάται και πως δεν μπορεί να εξαιρεθεί από τις ενεργειακές εξελίξεις στην περιοχή.
Το αίνιγμα Λιβύη και οι αγωγοί
Στον καμβά των ενεργειακών – γεωπολιτικών εξελίξεων στην περιοχή μπήκε από το 2019 και η Λιβύη, με το τουρκολυβικό μνημόνιο. Ένα μνημόνιο που εξ αρχής καταγγέλθηκε ως παράνομο, με τις ΗΠΑ να υπογραμμίζουν ότι δεν έχει καμία υπόσταση. Πρόσφατα, όμως, καταγράφηκε μία νέα εξέλιξη που, αν μη τι άλλο, δημιουργεί ερωτηματικά ως προς κατά πόσον η Λιβύη θα εγκαταλείψει τον ένθερμο εναγκαλισμό της με την Άγκυρα. Η κρατική εταιρεία πετρελαίου της χώρας, NOC, αποκάλυψε πως εξετάζεται η κατασκευή ενός νέου αγωγού που θα μεταφέρει φυσικό αέριο από τη Λιβύη στην Ελλάδα και ενός ακόμα (δεύτερου) που θα μεταφέρει φυσικό αέριο προς την Αίγυπτο.
Οι ΗΠΑ έσπευσαν να υποστηρίξουν τους σχεδιασμούς της Λιβύης, προσθέτοντας πως στηρίζουν έργα που προωθούν την ενεργειακή διασύνδεση της Ανατολικής Μεσογείου και της Βόρειας Αφρικής με την Ευρώπη.
– Εννοείται πως πολλά ακόμα πράγματα θα μπορούσαν να αναφερθούν, ο χώρος όμως δεν το επιτρέπει. Θα επανέλθω στο θέμα σε επόμενο άρθρο μου.
* Δημοσιογράφος
