Αντιμέτωπες με πρωτόγνωρες τιμές στην ενέργεια βρέθηκαν πριν από ένα χρόνο οι περισσότερες χώρες.

Μέχρι την κορύφωση των τιμών τον περασμένο Αύγουστο, οι συνεχείς αυξήσεις στο πετρέλαιο και το φυσικό αέριο προκάλεσαν ένα κύμα ακρίβειας, που επηρέασε καταναλωτές αλλά και επιχειρήσεις.

Σήμερα, οι τιμές έχουν αποκλιμακωθεί και έχουν υποχωρήσει πάνω από 80% από τα υψηλά περσινά τους επίπεδα. Ωστόσο, δεν έχουν εξαλειφθεί όλοι οι κίνδυνοι, που προκάλεσαν την ενεργειακή κρίση και ειδικά η Ευρωπαϊκή Ένωση που επιχειρεί να αλλάξει την ενεργειακή της πολιτική. Αναλύοντας στην συνέντευξή του στον «Φιλελεύθερο», ο Χάρης Δούκας καθηγητής Ενεργειακής Πολιτικής και Διοίκησης στη Σχολή των Ηλεκτρολόγων στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο τους λόγους για τους οποίους οι τιμές του φυσικού αερίου και του πετρελαίου πέρσι είχαν πάρει την ανιούσα, ανέφερε ότι ενώ έχουμε αφήσει πίσω μας την κορύφωση της ενεργειακής κρίσης, φαίνεται ότι έχουμε εισέλθει σε μια νέο περίοδο, η οποία χαρακτηρίζεται μεγάλη αστάθεια των τιμών. Αυτό, αποδεικνύεται και από το ότι μικρές διαταραχές στην προσφορά μπορούν να ανεβάσουν, έστω και για μικρό διάστημα, τις τιμές.

Η πράσινη μετάβαση που επιχειρεί η ΕΕ, τόνισε ο Χάρης Δούκας είναι μια φιλόδοξη πολιτική που ενδεχομένως, να κρύβει νέες προκλήσεις, εξαιτίας του μεγάλου κόστους της. Ωστόσο, η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής είναι μονόδρομος, καθώς αυτό που διακυβεύεται είναι η ίδια μας η ύπαρξη. Παράλληλα, όμως ανοίγονται και νέοι δρόμοι. «Η μεγάλη ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της εξοικονόμησης ενέργειας δίνει τη δυνατότητα για βιώσιμη και μακροπρόθεσμη οικονομική ανάπτυξη πολλών κλάδων της οικονομίας» εξήγησε.

Κύπρος και Ελλάδα έχουν ακόμη μία πρόκληση να διαχειριστούν σε σχέση με τα ενεργειακά τους και αυτό είναι το φυσικό αέριο που η πρώτη σίγουρα διαθέτει και η δεύτερη ψάχνει να βρει τι αποθέματα μπορεί να έχει. «Οι δύο χώρες θα μπορούσαν να έχουν απτά πολιτικά οφέλη και να ισχυροποιήσουν τη θέση τους εντός της ΕΕ εάν γίνουν πρωτοπόρες στην πράσινη μετάβαση», επεσήμανε ο Χάρης Δούκας, τονίζοντας ωστόσο πως ο δρόμος δεν είναι στρωμένος με ροδοπέταλα, αφού η χρυσή εποχή του φυσικού αερίου ακόμα και ως καύσιμου μετάβασης βαίνει στο τέλος της, ενώ αναμένεται πως τα επόμενα είκοσι χρόνια θα μειωθεί πολύ κατανάλωσή του.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Πήρε άδειες ο EuroAsia Interconnector από την ΡΑΕΚ

-Πριν από ένα χρόνο παθαίναμε ένα μικρό σοκ κάθε φορά που ανοίγαμε τους λογαριασμούς του ηλεκτρικού ρεύματος ή γεμίζαμε τα ρεζερβουάρ των αυτοκινήτων μας. Ποιοι λόγοι οδήγησαν στην αποκλιμάκωση των τιμών που βλέπουμε φέτος;

-Οι τιμές του ηλεκτρικού ρεύματος στην Ευρώπη αποκλιμακώθηκαν πολύ το τελευταίο ενιάμηνο επειδή μειώθηκαν πολύ οι τιμές του φυσικού αερίου στην Ευρώπη. Οι λόγοι της πτώσης των τιμών αερίου ήταν ο ήπιος χειμώνας (δεν χρειαστήκαμε πολύ αέριο για θέρμανση), η διασφάλιση πολλών φορτίων υγροποιημένου φυσικού αερίου που υποκατέστησαν γρήγορα το ρωσικό και κόστισαν πάρα πολλά χρήματα, η επιτάχυνση κατασκευής νέων έργων ανανεώσιμου ηλεκτρισμού και η εξοικονόμηση που έγινε. Βεβαίως, το οικονομικό κόστος του ενεργειακού πολέμου που ζήσαμε ήταν μεγάλο, τόσο για τους καταναλωτές, όσο και για την βιομηχανία. Ειδικά για την τελευταία τα πράγματα παραμένουν πολύ δύσκολα.

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΗ: Ενεργειακό plan b για φθηνό ρεύμα

Είδαμε κλείσιμο πολλών επιχειρήσεων στην Ευρώπη γιατί δεν μπορούσαν να αντέξουν το υψηλό κόστος ενέργειας. Αυτός είναι ο λόγος που τώρα η προσπάθεια εντοπίζεται εκεί ακριβώς, στην ενίσχυση της ευρωπαϊκής πράσινης βιομηχανίας. Όσον αφορά στο πετρέλαιο, ο φόβος για έλλειψη του ρωσικού αερίου λόγω δυτικών κυρώσεων ήταν αυτός που είχε οδηγήσει στη μεγάλη αύξηση των τιμών το 2022. Όμως, παρά τις δυτικές κυρώσεις, το ρωσικό αέριο συνεχίζει να πωλείται, όχι προς τη Δύση αλλά προς την Ινδία και την Κίνα. Έτσι, δεν διαταράχθηκε σε μόνιμη βάση η προσφορά στην παγκόσμια οικονομία. Και επειδή το πετρέλαιο είναι παγκόσμιο προϊόν και όχι περιφερειακό, όπως το φυσικό αέριο, οι τιμές έχουν μειωθεί. Παραμένουν δε σταθεροποιημένες σε αυτά τα συγκριτικά χαμηλά επίπεδα, υπό τον φόβο παγκόσμιας ύφεσης, μέχρι σήμερα.

-Έχουμε ξεπεράσει την ενεργειακή κρίση που προκλήθηκε από τις συνέπειες της πανδημίας και της εισβολής στην Ουκρανία ή πρόκειται για μια ανάπαυλα η μείωση που παρατηρούμε τώρα;

-Έχουμε αφήσει πίσω μας την κορύφωση της ενεργειακής κρίσης, όπως τη βιώσαμε το καλοκαίρι του 2022. Τώρα πια, φαίνεται ότι έχουμε εισέλθει σε μια νέο περίοδο, η οποία χαρακτηρίζεται από ένα επίπεδο τιμών ακριβότερο μεν από αυτό πριν την πανδημία, αλλά μια τάξη μεγέθους φθηνότερο από την κορύφωση των τιμών του Αυγούστου 2022. Η νέα αυτή περίοδος χαρακτηρίζεται επίσης από μεγάλη αστάθεια καθώς μικρές διαταραχές στην προσφορά μπορούν να ανεβάσουν, έστω και για μικρό διάστημα, τις τιμές. Ο λόγος είναι πως δεν υπάρχει πια διαθέσιμο ρωσικό αέριο στην ευρωπαϊκή αγορά – πέραν κάποιων περιορισμένων ποσοτήτων που συνεχίζουν να έρχονται- για να αναπληρώσει απρόοπτες ελλείψεις από άλλους προμηθευτές όπως από τη Νορβηγία, που τώρα είναι ο μεγαλύτερος προμηθευτής αερίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για αυτό και δεν πρέπει να υπάρξει εφησυχασμός.

-Θεωρείτε πως θα υπάρξουν εξελίξεις στο ενεργειακό τοπίο το επόμενο διάστημα; Και αν ναι ποιες μπορεί να είναι αυτές;

-Μια βασική εξέλιξη είναι ότι οι χώρες της Ευρώπης και συνολικά της Δύσης δίνουν πια πολύ μεγάλη σημασία στην ασφάλεια ενεργειακού εφοδιασμού. Αυτή είναι μια πτυχή που είχε παραμεληθεί τα τελευταία χρόνια. Αυτό που επίσης είδαμε είναι ότι η ενεργειακή κρίση στην Ευρώπη, αλλά και στις ΗΠΑ, επιταχύνει την ενεργειακή μετάβαση. Ακριβώς λόγω της ασφάλειας εφοδιασμού, οι κυβερνήσεις των χωρών πιστεύουν ότι η γρηγορότερη ανάπτυξη των εγχώριων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, θα κάνει τα κράτη λιγότερο ευάλωτα σε μελλοντικές ενεργειακές κρίσεις, που θα προκληθούν από εισαγόμενα ορυκτά καύσιμα.

ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: New Med Energy: Ανακοίνωσε υποθαλάσσιο αγωγό φυσικού αερίου Αφροδίτης-Αιγύπτου

–Τα μέτρα που πήρε η Ευρωπαϊκή Ένωση για εκτόνωση της ενεργειακής κρίσης έπιασαν τόπο; Σε ποιο βαθμό βοήθησε για παράδειγμα το πλαφόν στο ρωσικό πετρέλαιο;

-Το προηγούμενο διάστημα οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις διένειμαν τεράστια ποσά σε επιδόματα, ώστε οι καταναλωτές ηλεκτρισμού και αερίου στην Ευρώπη να μπορούν να αντέξουν, μερικώς, τις αυξημένες τιμές ενέργειας. Με δεδομένο ότι τα χρήματα προς διάθεση για υποστήριξη των καταναλωτών το επόμενο διάστημα θα είναι περιορισμένα, καθώς η ΕΕ επιθυμεί να σταματήσουν οι επιδοτήσεις τον Σεπτέμβριο, οι μεταρρυθμιστικές αλλαγές για την πράσινη και δίκαιη μετάβαση, πρέπει να γίνουν άμεσα με μεγαλύτερη ταχύτητα, με ταυτόχρονη προστασία των ασθενέστερων.

Όσον αφορά στο πλαφόν στο ρωσικό πετρέλαιο, ο τρόπος που τελικά επιβλήθηκε επέτρεψε να μειωθούν οι παγκόσμιες τιμές πετρελαίου, βάζοντας ταυτόχρονα και έναν κόφτη στα έσοδα της Ρωσίας από την πώληση πετρελαίου. Τώρα η Ρωσία είναι αναγκασμένη να πουλάει πετρέλαιο στους νέους πελάτες της π.χ. στην Ινδία, με μεγάλη έκπτωση.

–Θα έχει τίμημα η στροφή της διεθνούς κοινότητας και της ΕΕ προς την πράσινη οικονομία; Και το κυριότερο ποιος θα κληθεί να το καταβάλει;

-Η πράσινη μετάβαση συνοδεύεται από κόστος. Αυτό είναι σίγουρο και αδιαμφισβήτητο. Όμως, το οικονομικό και κοινωνικό κόστος που θα έχουμε εάν δεν αντιμετωπίσουμε την κλιματική κρίση θα είναι τάξεις μεγέθους μεγαλύτερο. Και δεν ξέρουμε καν εάν θα το αντέξει η ανθρωπότητα ή θα καταρρεύσει η κοινωνική ζωή όπως την ξέρουμε σήμερα. Τώρα, το πώς θα γίνει η κατανομή του κόστους για την ενεργειακή μετάβαση είναι μια κρίσιμη ερώτηση. Εδώ πρέπει πάση θυσία να προστατευθούν οι πιο ευάλωτοι και να μην αποξενωθεί η μεσαία τάξη. Έτσι ώστε να μη χαθεί η κοινωνική και πολιτική υποστήριξη για την πράσινη μετάβαση.

–Η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής κρύβει ευκαιρίες και ποιες μπορεί να είναι αυτές;

-Βεβαίως δίνει ευκαιρίες. Η μεγάλη ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και της εξοικονόμησης ενέργειας δίνει τη δυνατότητα για βιώσιμη και μακροπρόθεσμη οικονομική ανάπτυξη πολλών κλάδων της οικονομίας. Δίνει επίσης τη δυνατότητα για εκδημοκρατισμό της παραγωγής ενέργειας, αν υπάρξει διάχυσή τους στην κοινωνία, καθιστώντας τα νοικοκυριά και τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις παραγωγούς και όχι μόνο καταναλωτές ενέργειας. Αυτός ο εκδημοκρατισμός της ενέργειας μπορεί να ενισχύσει σημαντικά την κοινωνική συνοχή.

Δεν υπάρχει χρόνος και πόροι για φαραωνικά έργα

–Κύπρος και Ελλάδα έθεσαν σχέδια εκμετάλλευσης του φυσικού αερίου. Με ποιο τρόπο μπορεί να επιτευχθεί καλύτερη εκμετάλλευση του φυσικού πλούτου της Ανατολικής Μεσογείου;

-Πρόκειται για δύο αρκετά διαφορετικές περιπτώσεις. Η μεν Κύπρος έχει ήδη επιβεβαιωμένα αποθέματα. Έχει όμως και το Κυπριακό ανεπίλυτο, κάτι που δυσκολεύει σημαντικά τις προσπάθειες για εκμετάλλευση των βεβαιωμένων αποθεμάτων. Οι εταιρείες που έχουν τα δικαιώματα έρευνας και εκμετάλλευσης στην Κύπρο θα οδηγηθούν σε μια ρεαλιστική πιστεύω, οικονομικά και πολιτικά λύση, ίσως με πλωτό σταθμό αεριοποίησης ή με έναν μικρό αγωγό προς Κύπρο ή Αίγυπτο. Δεν υπάρχει χρόνος και πόροι για φαραωνικά έργα.

Στην Ελλάδα από την άλλη δεν υπάρχουν ακόμα βεβαιωμένα αποθέματα. Υπάρχει όμως πολιτικός βερμπαλισμός επί του θέματος εδώ και 15 χρόνια. Οι κυβερνήσεις έχουν προχωρήσει σε διαγωνισμούς, δόθηκαν άδειες και γίνονται έρευνες. Ας δούμε τα αποτελέσματα αυτών των ερευνών και ας ακούσουμε τις διεθνείς εταιρείες εάν υπάρχουν εμπορικά αξιοποιήσιμα αποθέματα αερίου και πώς θα μπορούσε να γίνει αυτή η εκμετάλλευση. Μέχρι τώρα τηρούν σιγή ιχθύος.

–Ποια πολιτικά οφέλη μπορεί να έχουν Κύπρος και Ελλάδα από την εκμετάλλευση υδρογονανθράκων;

-Έχει γίνει πολλή συζήτηση για αυτό το θέμα. Τα μέχρι στιγμής αποτελέσματα των ερευνών δεν δείχνουν ότι η Κύπρος έχει τόσο μεγάλα αποθέματα που θα της προσέδιδαν άλλο ειδικό πολιτικό βάρος στην Ευρώπη. Για δε την Ελλάδα είμαστε ακόμα σε αναμονή να δούμε τί έχουμε και κατά πόσον είναι εμπορικά εκμεταλλεύσιμο. Όμως και οι δύο χώρες θα μπορούσαν να έχουν απτά πολιτικά οφέλη και να ισχυροποιήσουν τη θέση τους εντός της ΕΕ εάν γίνουν πρωτοπόρες στην πράσινη μετάβαση. Πλέον, εκεί δίνει το βάρος της η ΕΕ, όχι τόσο στο αέριο. Μην ξεχνάτε άλλωστε πως ο σχεδιασμός της ΕΕ είναι η κατανάλωση αερίου το 2030 να μειωθεί στα 230 bcm από τα 360 bcm το 2022 και πολύ περισσότερο το 2040. Επομένως, τα παραγωγικά χρόνια των γεωτρήσεων στην Κύπρο και των ενδεχόμενων στην Ελλάδα η ζήτηση για αέριο στην ΕΕ θα βαίνει μειούμενη με ταχύ ρυθμό. Από την άλλη θα αυξάνεται πολύ η ζήτηση για ανανεώσιμα αέρια, όπως το πράσινο υδρογόνο. Και αυτά μπορούν να παραχθούν σε ανταγωνιστικές τιμές σε Κύπρο και Ελλάδα και μετά να εξαχθούν προς την Κεντρική Ευρώπη για να τροφοδοτήσουν την ενεργοβόρο βιομηχανία της. Την οποία βιομηχανία προσπαθούν οι χώρες της ΕΕ να βρουν τρόπο να κρατήσουν ζωντανή και να μη μεταφερθεί για παράδειγμα στις ΗΠΑ. Αυτή η προοπτική ναι, θα δώσει σίγουρα μεγάλο πολιτικό βάρος στις δύο χώρες.

-Επομένως, αξίζει τον  κόπο οι επενδύσεις στο φυσικό αέριο, λαμβάνοντας υπόψη το κόστος, το χρόνο απόσβεσης και το κυριότερο ότι η ΕΕ το θεωρεί καύσιμο μετάβασης;

-Η κυβέρνηση της Ολλανδίας ανακοίνωσε πριν λίγες μέρες πως πρόκειται να κλείσει οριστικά το κοίτασμα φυσικού αερίου του Groningen τον Οκτώβριο, το μεγαλύτερο στην Ευρώπη, λόγω των σεισμών που έχει προκαλέσει στην περιοχή. Παρόλο πουήταν χαμηλή η παραγωγή του τα τελευταία χρόνια, το κοίτασμα αυτό έχει μεγάλο συμβολισμό, καθώς η Ολλανδία συνέδεσε την εγχώρια εξόρυξη αερίου με αυτό. Αποτελεί άλλο ένα σημάδι πως η χρυσή εποχή του φυσικού αερίου ακόμα και ως καύσιμου μετάβασης βαίνει στο τέλος της. Τα επόμενα είκοσι χρόνια θα μειωθεί πολύ η κατανάλωση αερίου. Συνεπώς, νέα πιθανά κοιτάσματα μπορεί να μην έχουν πολλούς πελάτες να τα αξιοποιούν. Αυτός είναι ο λόγος που οι εταιρείες προσπαθούν το αμέσως επόμενο διάστημα να πάρουν επενδυτικές αποφάσεις γρήγορης οικονομικής απόδοσης με μικρό χρόνο απόσβεσης. Για παράδειγμα η Exxon και η Chevron ανακοίνωσαν πρόσφατα την πρόθεσή τους να ενισχύσουν την παρουσία τους στην Αλγερία, αποχωρώντας από άλλα ακριβά και δύσκολα έργα όπως στη Βραζιλία.

Υπάρχει βέβαια και το υδρογόνο, που πιθανώς να έρθει μετά από 10 χρόνια. Όμως όλες σχεδόν οι μελέτες δείχνουν ότι το πράσινο υδρογόνο δεν έχει νόημα να το χρησιμοποιούμε στα σπίτια αλλά στις βιομηχανίες. Επομένως ίσως να υπάρχει μέλλον για τα συστήματα μεταφοράς υδρογόνου, αλλά στα δίκτυα διανομής δεν φαίνεται κάτι τέτοιο. Επομένως εκεί πρέπει να είμαστε φειδωλοί με τις επενδύσεις.

Η δεινότητα της Ευρώπης θα δοκιμαστεί

–Ο ΟΠΕΚ+ συνεχίζει να έχει τον ίδιο δυνατό ρόλο στη διαμόρφωση των τιμών του πετρελαίου; Πως διαμορφώνεται η νέα ενεργειακή τάξη πραγμάτων;

-Ο ΟΠΕΚ+ συνεχίζει να είναι ο κεντρικός παίκτης στην αγορά πετρελαίου. Τα μέλη του έχουν το 40% της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου. Και λειτουργώντας ως καρτέλ μπορούν να αυξομειώνουν την παραγωγή ανάλογα με τις επιδιώξεις τους. Μόνο που τα συμφέροντα μεταξύ των μελών του ΟΠΕΚ+ διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό. Για παράδειγμα τώρα η Ρωσία θέλει να έχει σταθερές εξαγωγές ώστε να έχει έσοδα για τον πόλεμο που κάνει στην Ουκρανία. Για αυτό και λέγεται ότι δεν συμμορφώνεται απαραίτητα με τις μειώσεις παραγωγής που αποφασίζει ο ΟΠΕΚ+.

Ακόμα και μετά την πρόσφατη απόφαση για μείωση της παραγωγής στις αρχές Ιουνίου, είδαμε τις τιμές να μην ανεβαίνουν. Άρα, ναι, έχει δύναμη ο ΟΠΕΚ+ και μάλιστα μεγάλη. Αλλά δεν παίζει πλέον μόνος τους στην παγκόσμια αγορά πετρελαίου και μερικές φορές δεν παίζει και ως ενιαίο σώμα.

Και δεν είναι μόνο η ενεργειακή, αλλά και η γεωπολιτική διάσταση που αλλάζει την ενεργειακή τάξη πραγμάτων. Για παράδειγμα, η Σαουδική Αραβία απομακρύνεται όλο και περισσότερο από τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και προσεγγίζει όλο και περισσότερο Κίνα και Ρωσία. Η ιδέα του «πετρογουάν» (petroyuan) αναζωπυρώνεται και πάλι. Είναι σίγουρο πως οι μυλόπετρες της ιστορίας γυρίζουν αμετάκλητα με το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία. Δεν μπορεί κανείς να είναι βέβαιος για τις εξελίξεις στην παγκόσμια ενεργειακή αρένα. Για αυτό και θα δοκιμαστεί για άλλη μία φορά η προβλεπτική και κυρίως η παρεμβατική ικανότητα της Ευρώπης στον παγκόσμιο χώρο.

Η Ρωσία έχασε την αξιοπιστία της

-Ποιος είναι πλέον ο ρόλος της Ρωσίας ως παραγωγού και εξαγωγέα ενέργειας στην παγκόσμια σκηνή;

-Με την εισβολή της στην Ουκρανία και την εργαλειοποίηση του αερίου απέναντι στους Ευρωπαίους πελάτες της, η Ρωσία έχασε την αξιοπιστία της οποίας έχαιρε όλες αυτές τις δεκαετίες ως βασικός προμηθευτής αερίου στην Ευρώπη.

Δεν μπορώ να σκεφτώ με ποιον τρόπο και εάν είναι δυνατόν να την ξαναποκτήσει. Άλλωστε η ΕΕ προσαρμόζεται και έμαθε να ζει γρήγορα χωρίς το ρωσικό αέριο ενώ βαδίζει με ταχύτητα προς την ενεργειακή μετάβαση, οπότε και η ζήτηση για αέριο θα είναι μειωμένη.

Η Ρωσία προσπαθεί να βρει αλλού πελάτες για το αέριο της αλλά αυτό είναι δύσκολο, γιατί θα πρέπει να χτίσει νέους αγωγούς. Τα οποία έργα είναι πανάκριβα και πολύ χρονοβόρα. Δείτε για παράδειγμα πώς δεν προχωράει καθόλου η συζήτηση με την Κίνα όσον αφορά τον αγωγό Power of Siberia 2. Στο πετρέλαιο η κατάσταση είναι διαφορετική. Εκεί συνεχίζει τις μεγάλες εξαγωγές της, όμως σε πολύ φθηνότερες τιμές λόγω του πλαφόν και του εμπάργκο.