Τρεις από τις ενεργειακές προτεραιότητες της Κύπρου, όπως τις αναλύει ο Μιχάλης Μαθιουλάκης, αναλυτής Ενεργειακής Στρατηγικής, Ακαδημαικός Διευθυντής του Greek Energy Forum και Επιστημονικός Συνεργάτης του ΕΛΙΑΜΕΠ για θέματα ενεργειας.
Συνέντευξη στην Ξένια Τούρκη
Σε μια εποχή γεμάτη αβεβαιότητες και ενεργειακές προκλήσεις, η Κύπρος, αν θέλει να πρωταγωνιστήσει, πρέπει να προχωρήσει αποφασιστικά στην αξιοποίηση του φυσικού της αερίου. Ο Μιχάλης Μαθιουλάκης, αναλυτής Ενεργειακής Στρατηγικής, Ακαδημαικός Διευθυντής του Greek Energy Forum και Επιστημονικός Συνεργάτης του ΕΛΙΑΜΕΠ για θέματα ενεργειας., μιλά στο Insider για τις προοπτικές στον τομέα της ενέργειας, στην Ευρώπη και την Κύπρο και εξηγεί πως έχουμε δρόμο ακόμη να διανύσουμε μέχρι να μπορέσουμε να εξαρτόμαστε από τις Ανανεώσιμες Πηγές.
Η ΕΠΙΒΡΑΔΥΝΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΤΙΜΕΣ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ
Σχεδόν πέρασε και ο δεύτερος χειμώνας από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, με τις αναταράξεις που προκλήθηκαν στον τομέα της ενέργειας. Πόσο ψηλότερες είναι σήμερα οι τιμές του πετρελαίου και ιδιαίτερα του φυσικού αερίου, σε σύγκριση με την περίοδο πριν από την κρίση;
Το φυσικό αέριο έχει επανέλθει σε τιμές προ κρίσης. Να θυμίσω πως η κρίση ξεκίνησε το καλοκαίρι του 2021, έξι μήνες πριν από τη ρωσική εισβολή, όταν οι τιμές από τα 23 με 25 ευρώ την κιλοβατώρα έφτασαν ένα χρόνο αργότερα μέχρι και τα 340 ευρώ την κιλοβατώρα. Τώρα, οι τιμές βρίσκονται ξανά κάτω από 25 ευρώ την κιλοβατώρα. Οι τιμές του πετρελαίου βρίσκονται λίγο ψηλότερα από ό,τι ήταν προ κρίσης και κυμαίνονται κοντά στα 80 δολάρια το βαρέλι.
Θα συνεχίσει η αποκλιμάκωση των τιμών της ενέργειας το επόμενο διάστημα ή μήπως, καθώς καταγράφεται αβεβαιότητα, δεν μπορούν να γίνουν ασφαλείς προβλέψεις;
Κάθε πρόβλεψη είναι επισφαλής, καθώς κανένας δεν γνωρίζει τι μέλλει γενέσθαι. Από εκεί και πέρα, η άποψη μου είναι πως καταγράφεται μια μεγάλη τάση που επηρεάζει τις τιμές και που θα συνεχίσει και τα επόμενα χρόνια και που έχει να κάνει με το ότι η παγκόσμια οικονομία επιβραδύνεται και μαζί της και η ζήτηση για ενέργεια, γεγονός που κρατά τις τιμές χαμηλά. Θεωρώ πως αυτή η τάση θα συνεχιστεί και για τα επόμενα τρία χρόνια.
Αυτό δεν σημαίνει πως δεν μπορεί να υπάρξουν και φάσεις στις οποίες να καταγράφεται άνοδος και τώρα είμαστε σε μια τέτοια φάση. Το υπόλοιπο του 2024 έχει αβεβαιότητες που σχετίζονται με τις εκλογές στις ΗΠΑ αλλά και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η προοπτική, για παράδειγμα, μιας προεδρίας Ντόναλντ Τραμπ αφήνει περιθώρια για ανησυχία, με την έννοια ότι, αν παρουσιαστεί κάποιο ζήτημα σύγκρουσης μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ, η προεδρία Τραμπ έχει δείξει πως δεν θα δίσταζε να χρησιμοποιήσει την ενεργειακή εξάρτηση, που πλέον έχει η Ευρώπη, ως εργαλείο πίεσης για να πετύχει αυτά που θέλει. Και αυτό είναι ένα εργαλείο που η προηγούμενη προεδρία Τραμπ δεν το είχε. Δεν σημαίνει πως θα γίνει κάτι, αλλά και μόνο η ιδέα αρκεί για να επηρεάσει βραχυχρόνια τις τιμές. Πιστεύω πως η πτώση που καταγράφεται το τελευταίο διάστημα στις τιμές θα σταματήσει, χωρίς αυτό να σημαίνει πως θα υπάρξει απαραίτητα μια μεγάλη άνοδος.
ΕΠΙΤΟΚΙΑ ΚΑΙ ΤΙΜΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ
Έχουν ξεπεραστεί οι κίνδυνοι για μια παγκόσμια οικονομική επιβράδυνση μέσα στο 2024 ή το 2025, λόγω της σύσφιξης της νομισματικής πολιτικής; Οι αποφάσεις που αναμένονται από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα το δεύτερο εξάμηνο, για μειώσεις στα επιτόκια, είναι δυνατό να αναθερμάνουν τον πληθωρισμό και τις τιμές στην ενέργεια;
Σε παγκόσμιο επίπεδο τα επιτόκια ήταν χαμηλά, σχεδόν μηδενικά, τα τελευταία 15 χρόνια. Αυτή ήταν μια ιδιαίτερη κατάσταση και δημιούργησε έναν ωκεανό ρευστότητας, ο οποίος κατά τη γνώμη μου τροφοδότησε τον πληθωρισμό και για αυτό είναι ένας δομικός πληθωρισμός.
Αυτό δεν θεωρώ πως αντιστρέφεται και σίγουρα η λύση δεν είναι να ρίξουμε και άλλη ρευστότητα στην αγορά. Εδώ και δύο χρόνια τα επιτόκια ανέβηκαν και μόλις έχουμε ξεκινήσει να βλέπουμε τις συνέπειες της ανόδου. Θεωρώ πως η επιβράδυνση της οικονομίας είναι μπροστά μας και όχι πίσω μας. Αν παρθεί η απόφαση να μειωθούν τα επιτόκια, ενδεχομένως να οδηγηθούμε σε μια κατάσταση αναθέρμανσης του πληθωριστικών πιέσεων, που μπορεί να επανέλθουν και δριμύτερες από τα σημερινά επίπεδα. Αν μιλάμε για περισσότερο πληθωρισμό, μεσοπρόθεσμα θα έχουμε και τις ανάλογες πιέσεις στις τιμές της ενέργειας.
ΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟ NET BILLING
Στην Κύπρο προωθείται εντατικά η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών στέγης από νοικοκυριά και αυτές τις μέρες τρέχει ένα πρόγραμμα άτοκου δανεισμού των νοικοκυριών από το κράτος, για εγκατάσταση, χωρίς αρχικό κεφάλαιο και με διμηνιαίες δόσεις αποπληρωμής. Συμφωνείτε με το σύστημα του συμψηφισμού παραγωγής (net metering) ή πρέπει να στραφούμε στο net billing, όπως γίνεται σε άλλες χώρες της ΕΕ;
Η στροφή προς το net billing είναι αναπόφευκτη. Αργά ή γρήγορα όλα τα συστήματα θα γυρίσουν προς αυτό τον τρόπο μέτρησης, που είναι πιο λειτουργικός και που βοηθά να ξεπερνιούνται πιο εύκολα τα διάφορα προβλήματα που προκύπτουν. Από εκεί και πέρα, όμως, όταν μια αγορά είναι στο ξεκίνημά της, ο σωστός τρόπος είναι αρχικά να υπάρχει σημαντική στήριξη από το κράτος, ώστε να δοθεί ώθηση, να δημιουργηθεί μια αγορά και να αντιληφθεί ο κόσμος τα πλεονεκτήματα που υπάρχουν.
Πολλοί καταναλωτές, οικιακοί αλλά και εμπορικοί, εμφανίζουν μια συμπεριφορά υπερκατανάλωσης ρεύματος όταν εγκαταστήσουν φωτοβολταϊκά, επειδή θεωρούν ότι πλέον έχουν φθηνό ηλεκτρισμό και δεν υπάρχει λόγος για εξοικονόμηση. Πώς μπορούν τα κράτη να περιορίσουν αυτή τη συμπεριφορά; Παραμένει αναγκαία η εξοικονόμηση ακόμα και σε συνθήκες φθηνής ενέργειας από ΑΠΕ;
Η εξοικονόμηση ενέργειας παραμένει ο καλύτερος τρόπος να βελτιώσουμε την εξάρτησή μας από ξένη ενέργεια, να βοηθήσουμε το περιβάλλον και να πιάσουμε τους πράσινους στόχους που θέτουν η ΕΕ αλλά και οι εθνικές κυβερνήσεις. Η παραγωγή από φωτοβολταϊκά, ας μην ξεχνάμε, γίνεται σε συγκεκριμένες ώρες της ημέρας και κυρίως σε ώρες που δεν τη χρειαζόμαστε τόσο πολύ, κάτι που σημαίνει πως έχουμε πολύ δρόμο ακόμη και δεν έχουμε την πολυτέλεια να σπαταλάμε ενέργεια. Άλλωστε, η μεγαλύτερη κατανάλωση γίνεται το πρωί, πριν καλά ξημερώσει και τα βράδια, κάτι που σημαίνει ότι αυτές τις ώρες δεν χρησιμοποιούμε ενέργεια από φωτοβολταϊκά.
Όσο για τα κράτη, έχουν δύο τρόπους για να πείσουν για τις σπατάλες: αφενός με την πειθώ και αφετέρου με την επιβολή προστίμων και αντικινήτρων. Και εδώ να αναφέρω πως μιλούμε για εξοικονόμηση ενέργειας, όχι να χρειάζεσαι να κάνεις κάτι και να μην το κάνεις. Εξοικονόμηση ενέργειας δεν είναι ενώ έχω να μαγειρέψω να μην το κάνω για να γλυτώσω ενέργεια, αλλά να μπορώ να μαγειρέψω χρησιμοποιώντας λιγότερη ενέργεια. Αυτό σημαίνει να αλλάξω τις λάμπες του σπιτιού μου, ώστε να καίνε λιγότερο ηλεκτρικό ρεύμα, να έχω καλύτερη μόνωση, ώστε να μην χάνω ψύξη το καλοκαίρι και ζέστη το χειμώνα. Το να κλείνω τα φώτα ενώ φεύγω από το σπίτι αυτό δεν είναι εξοικονόμηση, αυτό είναι μη σπατάλη. Εξοικονόμηση είναι να κάνω ό,τι έκανα πριν, με λιγότερη ενέργεια.
ΥΠΕΡΒΟΛΙΚΑ ΑΙΣΙΟΔΟΞΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΑΠΟ ΕΕ
Η Ευρωπαϊκή Ένωση εμφανίζεται αποφασισμένη να εφαρμόσει την Πράσινη Συμφωνία, ένα καθόλου εύκολο εγχείρημα. Πιστεύετε πως είναι εφικτό κάτι τέτοιο ή χρειάζεται να γίνουν προσαρμογές σε κάποιους από τους στόχους και τα χρονοδιαγράμματα;
Η Πράσινη Συμφωνία και οι στόχοι για το 2050 αλλά και για το 2030 είναι υπερβολικά αισιόδοξοι. Αυτό δεν σημαίνει πως είναι λανθασμένοι, γιατί προφανώς προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να πάμε. Αυτό που πρέπει να γίνει είναι να είμαστε πιο ρεαλιστές και να βάλουμε μια ισορροπία μεταξύ των στόχων που θέλουμε να πετύχουμε για τα μερίδια των συμψηφισμών και τη μείωση των εκπομπών και την ενεργειακή ασφάλεια μας. Αυτό που λέμε δηλαδή να εξασφαλίσουμε ότι λειτουργεί το σύστημα χωρίς επιβάρυνση για τους καταναλωτές και χωρίς να καταλήξουμε να κινδυνεύουμε να μην έχουμε ενέργεια.
Εκεί που χρειάζεται να γίνουν βελτιώσεις και πρέπει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να συνειδητοποιήσει ότι για να έχουμε μεγαλύτερο μερίδιο ΑΠΕ πρέπει να εξασφαλίσουμε πως ένα μέρος της παραγωγής ρεύματος πρέπει να έρχεται από σταθερές και ευέλικτες πηγές. Αυτή τη στιγμή, δύο είναι αυτές οι πηγές: το φυσικό αέριο και τα μικρά πυρηνικά εργοστάσια. Χωρίς αυτά δεν μπορούμε να λειτουργήσουμε και πρέπει να είμαστε ρεαλιστές. Χρειαζόμαστε αποθήκευση ενέργειας και αυτή τη στιγμή δεν έχουμε τέτοιες τεχνολογίες, που να μας επιτρέπουν να αποθηκεύουμε τόση ενέργεια ΑΠΕ, ώστε να μην χρειάζεται να παράγουμε με τον συμβατικό τρόπο, τουλάχιστον το 20% της παραγωγής μας. Τα επίπεδα που μπορούμε να αποθηκεύσουμε είναι πολύ πίσω σε σχέση με τα επίπεδα που χρειαζόμαστε καθημερινά.
Η ΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΗΛΕΚΤΡΟΚΙΝΗΣΗ
Και με τις μεταφορές τι συμβαίνει;
Για το μεγάλο κομμάτι που είναι οι μεταφορές, θεωρώ πως οι λύσεις που προσφέρονται δεν είναι επαρκείς και πως πρέπει να συνειδητοποιήσουμε πως συνδέονται με προβλήματα που υπάρχουν στην ανάπτυξη της ηλεκτροκίνησης σε σχέση με το πώς είναι κτισμένες οι ευρωπαϊκές πόλεις. Γιατί, σπρώχνουμε μονόπαντα, ας μου επιτραπεί η έκφραση, τον κόσμο στην ηλεκτροκίνηση, όμως οι περισσότερες ευρωπαϊκές πόλεις δεν είναι κτισμένες για να έχει ο καθένας ηλεκτρικό αυτοκίνητο και να μπορεί εύκολα να το φορτίσει. Δεν είναι κτισμένες με τέτοιο τρόπο και αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει. Αυτό σημαίνει πως αφενός δεν πρέπει να επιμένουμε μονοδιάστατα στην ηλεκτροκίνηση και αφετέρου να φροντίσουμε να υπάρχουν δράσεις ώστε να δώσουν τη δυνατότητα στον κόσμο σιγά σιγά να μετατρέπει τα αυτοκίνητά του σε ηλεκτρικά ή υβριδικά, χωρίς οι υπόλοιπες υποδομές να σταματούν τη λειτουργία τους.
Πώς ερμηνεύετε τα στοιχεία που δείχνουν ότι χώρες με μεγάλη διείσδυση των ΑΠΕ στο ενεργειακό τους μείγμα εξακολουθούν να έχουν ακριβό ηλεκτρισμό, σε τελικές τιμές καταναλωτή; Η Δανία για παράδειγμα, η Γερμανία, η Ιταλία.
Οι τιμές χονδρικής του ρεύματος είναι αποτέλεσμα μιας σειράς παραγόντων, δεν είναι ποτέ μονοδιάστατη διαδικασία και δεν εξαρτώνται μόνο από ένα παράγοντα. Η άνοδος των τιμών του φυσικού αερίου και του πετρελαίου παίζει ρόλο αλλά δεν είναι ο μοναδικός παράγοντας ανόδου. Μεγάλο ρόλο παίζει και το κομμάτι των δικτύων, των καλωδίων δηλαδή. Αυτό σημαίνει ότι δεν φτάνει μόνο να υπάρχουν οι ΑΠΕ αλλά πρέπει να εξασφαλίζεται και η ροή από και προς μια χώρα ανά πάσα στιγμή. Και αυτό δεν είναι κάτι εύκολο να επιτευχθεί. Άρα, ακόμη και χώρες όπως η Δανία, που έχουν πολλές ΑΠΕ, έχουν ζητήματα ως προς το πώς εξάγουν την ενέργεια που τους περισσεύει και πώς εισάγουν όταν χρειάζονται ενέργεια από αλλού. Επομένως, αναλόγως των δικτύων ανάμεσα στις χώρες υπάρχουν και διαφορές στις τιμές. Δεν φτάνει μόνο μια χώρα να έχει μεγάλο μερίδιο ΑΠΕ, γιατί υπάρχουν μέρες και ώρες που οι ΑΠΕ δεν καλύπτουν τις καθημερινές ανάγκες και άρα χρησιμοποιούνται και τα υπόλοιπα καύσιμα, με αποτέλεσμα στην τελική τιμή να μπαίνει και αυτό το κόστος. Επίσης, οι τιμές επηρεάζονται και από το κόστος εμπορίου σε μια χώρα. Δεν είναι απλό, έχω ΑΠΕ και έλυσα το ζήτημα…
Ήταν μια ερώτηση που θέσατε πρόσφατα σε ανάρτησή σας στο Facebook. Πώς γίνεται μια χώρα ενεργειακός κόμβος; Και επειδή ακούγονται πολλά από Κύπριους πολιτικούς, πιστεύετε πως αυτός ο στόχος είναι εφικτός για την Κύπρο;
Στη μελέτη που έχω κάνει για αυτό το θέμα έχω προσδιορίσει πέντε παράγοντες για να είναι μια χώρα ενεργειακός κόσμος. Ο πρώτος παράγοντας είναι μια χώρα να έχει πρόσβαση σε όγκους ενέργειας, να βρίσκεται δηλαδή σε ένα σημείο που δυνητικά μπορούν να περάσουν μεγάλες ποσότητες ενέργειας. Ο δεύτερος είναι ότι η χώρα πρέπει να έχει τις απαραίτητες υποδομές, ώστε οι ποσότητες ενέργειας να περάσουν μέσα από αυτήν και να μπορέσει να λειτουργήσει ως κόμβος. Αυτό σημαίνει καλώδια, αγωγοί, πλοία, λιμάνια, ώστε η ενέργεια να φτάνει από τους πωλητές στους αγοραστές. Ο τρίτος παράγοντας είναι ότι πρέπει να υπάρχει μια οργανωμένη αγορά, όπου να γίνονται αγοραπωλησίες ενέργειας, να υπάρχει βάθος στις συναλλαγές και διαφάνεια. Ο τέταρτος παράγοντας είναι η ύπαρξη ενός καλού θεσμικού πλαισίου. Αυτό προϋποθέτει την ύπαρξη διαφάνειας, μιας σωστής ρυθμιστικής αρχής και ενός κράτους που δεν παρεμβαίνει στη λειτουργία των ανεξάρτητων αρχών. Ο πέμπτος και ο πιο σημαντικός παράγοντας είναι ότι πρέπει να υπάρχει σύμπνοια στρατηγικών συμφερόντων. Δηλαδή, πρέπει τα γεωστρατηγικά συμφέροντα μιας χώρας να ταιριάζουν ή να συμβαδίζουν με τα συμφέροντα και των πωλητών και των αγοραστών ενέργειας.
Στο βαθμό που ισχύουν ή δεν ισχύουν έχει μια χώρα περισσότερες ή λιγότερες πιθανότητες να γίνει ενεργειακός κόμβος. Τώρα, η Κύπρος όπως και η Ελλάδα, έχουν αυτή τη δυνατότητα αλλά κάποια κριτήρια είναι δύσκολο να επιτευχθούν. Για παράδειγμα, όπως καταλαβαίνετε, δεν είναι εύκολο να κτιστεί μια αγορά ενέργειας με βάθος, με πολλούς αγοραστές και πωλητές.
ΚΥΠΡΟΣ ΚΑΙ ΕΞΑΓΩΓΗ ΦΥΣΙΚΟΥ ΑΕΡΙΟΥ
Παρακολουθείτε τις εξελίξεις στην Κύπρο. Αξίζει η Κύπρος να προχωρήσει στην αξιοποίηση του φυσικού αερίου που βρίσκεται στην ΑΟΖ της, μια και αυτό θεωρείται μεταβατικό καύσιμο; Ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος κατά την άποψή σας να γίνει αυτό;
Αξίζει η Κύπρος να εκμεταλλευτεί το φυσικό αέριο που υπάρχει στις περιοχές που ελέγχει και αυτό είναι κάτι που ήδη έπρεπε να είχε κάνει εδώ και πολλά χρόνια. Τώρα πρέπει να κινηθεί ταχύτατα για να εκμεταλλευτεί τις συνθήκες και να μπορέσει να βγάλει το αέριο και να βγει στην αγορά. Για μένα, ο καλύτερος τρόπος για να γίνει αυτό παραμένει η δημιουργία ενός σταθμού υγροποίησης, έτσι ώστε να μπορεί να πάρει το φυσικό της αέριο οπουδήποτε στον κόσμο θέλει. Ούτε αγωγοί είναι ο καλύτερος τρόπος, ούτε και η εισαγωγή, αφού έχει τη δυνατότητα να εξάγει. Έπρεπε η Κύπρος να είχε κινηθεί εδώ και πολύ καιρό. Δεν το έκανε, δεν είναι αργά, αλλά τώρα πρέπει προχωρήσει πιο γρήγορα και πιο αποφασιστικά για να εξάγει φυσικό αέριο, είτε με μια πλωτή, είτε μια σταθερή μονάδα υγροποίησης.
ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ Η ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΗ ΚΥΠΡΟΥ – ΕΛΛΑΔΑΣ
Αυτό το διάστημα συζητείται πολύ στην Κύπρο η ηλεκτρική διασύνδεση με Ισραήλ και Κρήτη. Πιστεύετε πως θα είναι συμφέρουσα για τον Κύπριο καταναλωτή η λειτουργία του καλωδίου, πέραν της αναμενόμενης ενίσχυσης της ενεργειακής ασφάλειας της χώρας; Θα καταστεί περισσότερο εισαγωγέας φθηνότερης ενέργειας η Κύπρος, ενδεχομένως από Ελλάδα, ή εξαγωγέας πράσινου ηλεκτρισμού;
Όπως ακριβώς και με το φυσικό αέριο, αυτό το καλώδιο είναι απαραίτητο και εξαιρετικά σημαντικό για την Κύπρο και έπρεπε να είχε υλοποιηθεί εδώ και καιρό. Η Κυπριακή Δημοκρατία έπρεπε με κάθε τρόπο να το είχε στηρίξει. Δεν είναι δυνατόν μέχρι και πριν από μερικούς μήνες να συζητούμε αν θα υπάρξει κάποια μελέτη που να αποδείξει αν έχει στρατηγική σημασία για την Κύπρο. Το καλώδιο για την Κύπρο, όπως και για την Ελλάδα, έχει αναμφισβήτητα πολύ μεγάλη αξία και η όδευσή του είναι ιδιαίτερα σημαντική και για τα θέματα ΑΟΖ των δύο χωρών. Επιπλέον, πέρα από τη διασφάλιση ενεργειακής ασφάλειας, θα βοηθήσει τις δύο χώρες να αποκτήσει βάθος η αγορά τους, όπως και πρόσβαση σε άλλες αγορές, αλλά και σε αγοραπωλησίες ενέργειας και ηλεκτρισμού που διαφορετικά δεν πρόκειται ποτέ να τις αποκτήσουν. Έτσι θα μπορέσουν σιγά σιγά να αναβαθμιστούν. Το καλώδιο αυτό είναι κρίσιμης ενεργειακής σημασίας. Εδώ και πολύ και καιρό έπρεπε να το είχε αποκτήσει η Κύπρος, όπως και έναν σταθμό υγροποίησης φυσικού αερίου.
Από το περιοδικό Insider τεύχος Μαρτίου
