Το Ισραηλινό-Ελληνικό Φόρουμ που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα στη Λευκωσία και είχε στα επίκεντρό του όσα συμβαίνουν στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και επηρεάζουν Κύπρο, Ελλάδα και Ισραήλ, έφερε στην επικαιρότητα ένα ζήτημα που η Κυπριακή Πολιτεία έχει βάλει στον πάτο, του όποιου προγραμματισμού της.
Ο καθηγητής Ανδρέα Θεοφάνους, πρόεδρος του Τμήματος Πολιτικών Επιστημών και Διακυβέρνησης του Πανεπιστημίου Λευκωσίας και του Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων, που φιλοξένησε το φόρουμ θέτει το δάκτυλο επί τον τύπο των ήλων και μιλά χωρίς περιστροφές για την επιδεικνυόμενη αδιαφορία. Μιλά στο «Φ» για όσα σημαντικά συζητήθηκαν από επιστήμονες και διακεκριμένες προσωπικότητες των τριών χωρών, που θα έκαναν σοφότερους πολιτειακούς άρχοντες αλλά και το πολιτικό προσωπικό της χώρας.
-Διοργανώσατε πρόσφατα ένα πολύ ενδιαφέρον φόρουμ με επιστήμονες κι από Ελλάδα και Ισραήλ όπως και τους επικεφαλής των θεμάτων ασφάλειας των τριών χωρών. Τι αποκομίσατε;
-Στο Ισραηλινο-Ελληνικό Φόρουμ το οποίο συνήλθε στη Λευκωσία για πρώτη φορά (19-21 Ιουνίου 2023) συμμετείχαν πέραν των 40 διακεκριμένων Κυπρίων, Ελλαδιτών, Ισραηλινών και προσωπικοτήτων από άλλες χώρες. Εκτός από ακαδημαϊκούς και διανοητές συμμετείχαν επίσης διπλωμάτες καθώς και πολιτικοί. Η Ισραηλινή αντιπροσωπεία ήταν η πιο μεγάλη. Σημειώνω, μεταξύ άλλων, τη συμμετοχή του επικεφαλής του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας του Ισραήλ Tzachi Hanegbi, καθώς και του CEO της B’nai B’rith International Daniel Mariaschin από τις ΗΠΑ. Την Ισραηλινή αντιπροσωπεία συνόδευσαν και δημοσιογράφοι οι οποίοι κάλυψαν το Φόρουμ.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Κύπρος – Ελλάδα – Ισραήλ: Στα σκαριά νέα τριμερής για το φυσικό αέριο
Στο συνέδριο συζητήθηκαν, κυρίως, ενεργειακά ζητήματα, το Κυπριακό και οι ελληνοτουρκικές σχέσεις, ο πόλεμος στην Ουκρανία και οι ευρύτερες προεκτάσεις, η Τουρκία μετά τις εκλογές και οι σχεδιασμοί της, η υπό διαμόρφωση νέα αρχιτεκτονική του διεθνούς συστήματος καθώς και οι σχέσεις μεταξύ Ισραήλ, Ελλάδας και Κύπρου και η περαιτέρω εμβάθυνσή τους. Στο φετινό συνέδριο επικράτησε ένα ιδιαίτερα θετικό κλίμα. Επαναβεβαιώθηκε η αναβαθμισμένη συνεργασία μεταξύ των τριών χωρών σε όλα τα επίπεδα. Επισημάνθηκε επίσης ότι ο αναθεωρητισμός της Τουρκίας δημιουργεί ανησυχίες και στις τρεις χώρες. Εννοείται όμως ότι είναι η Κύπρος και η Ελλάδα που αντιμετωπίζουν τις μεγαλύτερες συνέπειες.
-Αντιλαμβάνομαι ότι συζητήσατε το Κυπριακό, τις ελληνοτουρκικές σχέσεις και τα ενεργειακά ζητήματα της Ανατολικής Μεσογείου. Τι προκύπτει από τις συζητήσεις που είχατε;
-Οι εισηγήσεις που κατατέθηκαν ήταν πολύ ενδιαφέρουσες. Επιπρόσθετα, από τις συζητήσεις που έγιναν κατά τη διάρκεια του συνεδρίου αλλά και άτυπα προκύπτουν χρήσιμα συμπεράσματα. Μεταξύ άλλων, η Ελλάδα ενώ ενδιαφέρεται για την ειρηνική διευθέτηση των διαφορών της με την Τουρκία ταυτόχρονα θεωρεί ότι η ενίσχυση της αποτρεπτικής της ικανότητας μπορεί να συμβάλει θετικά προς αυτή την κατεύθυνση. Επισημάνθηκε επίσης ότι οι προοπτικές για επίλυση του Κυπριακού δεν είναι θετικές. Επί τούτου κατέθεσα την άποψη ότι η Αθήνα δεν πρέπει να αποσυνδέει το Κυπριακό από τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Πέραν τούτου, σημείωσα ότι είναι δυνατό να προκύψουν εξελίξεις με επί μέρους βήματα στα πλαίσια μιας εξελικτικής διαδικασίας.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Δεν υπάρχει απειλή για την Κύπρο παρά την τουρκική ρητορική, εκτιμά ο Μπράιζα
Με τα σημερινά δεδομένα ο ενεργειακός πλούτος της Ανατολικής Μεσογείου έχει τη δική του ιδιαίτερη σημασία καθώς μπορεί να αξιοποιηθεί για τις ανάγκες των χωρών της περιοχής αλλά και ευρύτερα. Όμως η Κύπρος δύσκολα θα αξιοποιήσει επαρκώς τον ενεργειακό της πλούτο χωρίς κάποια συνεννόηση ή/και συνεργασία με την Τουρκία. Συζητήθηκε επίσης και η προοπτική της βελτίωσης των σχέσεων μεταξύ Ισραήλ και Τουρκίας. Ισραηλινοί σύνεδροι επεσήμαναν ότι μια τέτοια εξέλιξη ενώ θα είναι θετική δεν πρέπει να γίνει εις βάρος των σχέσεων με την Ελλάδα και την Κύπρο.
-Τι λέχθηκε για την Τουρκία;
-Η Τουρκία θα εξακολουθήσει να υιοθετεί μια ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική ως μια περιφερειακή δύναμη με παγκόσμιες αξιώσεις σε ένα διεθνές πολυπολικό σύστημα. Παρά ταύτα η Τουρκία σε καμία περίπτωση δεν θα αποχωρούσε από το ΝΑΤΟ και δεν θα έθετε θέμα για τις σχέσεις της με τις ΗΠΑ και τη Δύση γενικότερα. Σε σχέση με το Κυπριακό διαφαίνεται ότι η Τουρκία ενώ προβάλλει τη θέση για δύο κράτη ο πραγματικός της στόχος είναι η συνομοσπονδία. Και η ΕΕ δεν έχει ξεκάθαρη πολιτική για το Κυπριακό ούτε και το θεωρεί προτεραιότητα. Αυτό προφανώς πρέπει να μας προβληματίσει.
-Θα υπάρξει συνέχεια; Θα καθιερωθεί ως θεσμός αυτή η διακίνηση ιδεών και εμπειριών και με τι στοχεύσεις;
–Αυτή ήταν η τρίτη συμβατική σύνοδος του Φόρουμ από της ιδρύσεώς του. Οι προηγούμενες διεξήχθησαν στην Ιερουσαλήμ (Νοέμβριος 2019) και στην Αθήνα (Ιούνιος 2022). Οι συναντήσεις το 2020 και το 2021 ήταν διαδικτυακές λόγω της πανδημίας. Ήδη έχει καθιερωθεί ως θεσμός. Και υπάρχει η βούληση από την Οργάνωση B’nai B’rith του Ισραήλ, το ΙΔΙΣ του Παντείου Πανεπιστημίου και το Κυπριακό Κέντρο Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων, το οποίο είναι συνδεδεμένο με το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, να συνεχισθεί και να αναβαθμισθεί περαιτέρω το Φόρουμ. Εκτός από τα ετήσια συνέδρια θα υπάρχουν και συναντήσεις τόσο σε διμερές όσο και σε τριμερές επίπεδο με αντικείμενο στοχευμένα θέματα. Ήδη έχω συζητήσει με τους συναδέλφους μου από το Ισραήλ και την Ελλάδα κάποιες ιδέες. Εκτός από τον στόχο της ενδυνάμωσης των σχέσεων μεταξύ Κύπρου, Ελλάδας και Ισραήλ υπάρχουν σκέψεις για να προσκαλούνται επίσης διανοητές και διπλωμάτες από αραβικές και άλλες χώρες. Υπάρχουν επίσης και άλλες σκέψεις που επί του παρόντος κρίνω σκόπιμο να μην αναφέρω.
-Τα οφέλη για την περιοχή μας, της Ανατολικής Μεσογείου ποια μπορεί να είναι;
-Οι τριμερείς συνεργασίες σε πολιτικό επίπεδο αποτελούν θετική εξέλιξη. Το Ισραηλινο-Ελληνικό Φόρουμ ιδρύθηκε με συγκεκριμένους στόχους. Πέραν του πολιτικού επιπέδου, οι συναντήσεις αυτές έχουν μια ιδιαίτερη και ξεχωριστή αξία. Υπάρχει η ανταλλαγή ιδεών για πολλά ζητήματα καθώς και η προσπάθεια κατανόησης των δεδομένων και πραγματικοτήτων της κάθε χώρας. Μας ενδιαφέρει επίσης η συμβολή στους στόχους της ασφάλειας και της συνεργασίας στην Ανατολική Μεσόγειο και την ευρύτερη περιοχή. Τα ζητήματα αυτά είναι σύνθετα και πολύπλοκα. Γι΄ αυτό το Φόρουμ θα διευρυνθεί.
Ένα ξεχωριστό ζήτημα το οποίο προσπαθώ να προωθήσω σε διάφορα επίπεδα είναι η ισότιμη παρουσία της Κύπρου. Επειδή αναπόφευκτα στα θέματα αυτά εγείρεται και η παρουσία και ο ρόλος της Τουρκίας, υπογραμμίζω την ανάγκη να γίνεται ταυτόχρονα σεβαστή η ανεξαρτησία, κυριαρχία και εδαφική ακεραιότητα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Για χρόνια τώρα το αφήγημα των Ισραηλινών ήταν «να γίνεται σεβαστό το ιερό δικαίωμα της ύπαρξης του Ισραήλ». Για χρόνια τονίζω σε διάφορα φόρα την ανάγκη για σεβασμό του ιερού δικαιώματος της ύπαρξης της Κυπριακής Δημοκρατίας. Είναι καιρός το αφήγημα αυτό να υιοθετηθεί και να αξιοποιηθεί ανάλογα και από το πολιτικό σύστημα της Κύπρου. Πέραν τούτου, είναι σημαντικό να αναδεικνύεται και ο πολυδιάστατος ρόλος της Κύπρου στην Ανατολική Μεσόγειο και την ευρύτερη περιοχή. Για μια τέτοια εξέλιξη η μετατροπή της Κύπρου σε κράτος πρότυπο είναι καθοριστικής σημασίας.
-Η Κυπριακή Πολιτεία έχει συμβολή και συνεισφορά σε τέτοια φόρα;
-Γενικά η συμβολή και η συνεισφορά της κυπριακής πολιτείας σε τέτοια φόρα είναι από ελάχιστη ως ανεπαρκής. Παρά τις πολυδιάστατες προκλήσεις που υφίστανται η πολιτεία δεν δίνει την απαιτούμενη σημασία. Υπάρχουν φυσικά οι φωτεινές εξαιρέσεις πολιτειακών αξιωματούχων και υπηρεσιακών παραγόντων που βοηθούν ή προσπαθούν να βοηθήσουν αλλά αυτό δεν υποκαθιστά την επιβαλλόμενη χάραξη πολιτικής για το θέμα αυτό. Η έλλειψη αυτή δεν είναι αποτέλεσμα της μη ύπαρξης πόρων. Το ζήτημα είναι η ανεπαρκής κατανόηση της σημασίας και του ρόλου των δεξαμενών σκέψης. Και αυτό είναι το χειρότερο.
Σε σχέση με την οικονομική στήριξη του συνεδρίου μου είχε λεχθεί από το Υπουργείο Εξωτερικών ότι το αίτημα θα εξετασθεί όταν ολοκληρωθούν και εγκριθούν οι κανονισμοί αξιολόγησης. Επιπρόσθετα σημειώνω ότι αρχές Μαρτίου είχα αποστείλει επιστολές στον Πρόεδρο Χριστοδουλίδη για το θέμα αυτό καθώς και για τη στήριξη του Θεσμού. Προσβλέπω στη θετική αξιολόγηση του ζητήματος.
Κατά γενική ομολογία το Φόρουμ που διεξήχθη στη Λευκωσία ήταν το πιο πετυχημένο μέχρι σήμερα. Και αισθάνομαι ικανοποίηση γι΄ αυτό επειδή παρά τις δυσκολίες και τις αντιξοότητες πετύχαμε τους στόχους μας. Πρέπει όμως να ομολογήσω ότι ενώ από το καλοκαίρι του 2022 είχα ζητήσει και πετύχει να γίνει το Συνέδριο στην Κύπρο, το 2023 υπήρχαν στιγμές που διερωτήθηκα κατά πόσον θα ανταπεξέλθω στο οικονομικό πεδίο. Ευχαριστώ θερμά όσους βοήθησαν από τον κρατικό και μη κρατικό τομέα προς αυτή την κατεύθυνση.
Η Κύπρος αντιμετωπίζει υπαρξιακά διλήμματα καθώς εδώ και 50 χρόνια η Τουρκία κατέχει το 37% του εδάφους της χώρας. Αξιολογώντας σήμερα την όλη κατάσταση διαπιστώνεται ότι η τουρκική πλευρά εμβαθύνει τα κατοχικά δεδομένα και προωθεί αφηγήματα δια των οποίων επιχειρείται η απόδοση ευθυνών στην ελληνική πλευρά για την όλη κατάσταση. Η υφιστάμενη θλιβερή κατάσταση δεν είναι μόνο αποτέλεσμα του ανισοζυγίου δυνάμεων. Είναι επίσης αποτέλεσμα της απουσίας πειστικού αφηγήματος σε πολιτικό επίπεδο καθώς και της έλλειψης κατανόησης της σημασίας μιας στοχευμένης παρουσίας στη διεθνή αγορά διακίνησης ιδεώνç
Η Κύπρος να επενδύσει πολύ περισσότερο στις δεξαμενές σκέψης
-Προφανώς και στη σημερινή εποχή έχουν τη σημασία τους τα Ερευνητικά Κέντρα. Θα λέγαμε ότι ως Κυπριακή Δημοκρατία υστερούμε αν και έχουμε πολλά ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα, περιορισμένη δράση και μικρή συνεισφορά καταμετρούμε.
-Στην Κύπρο τα τελευταία χρόνια έχουν δημιουργηθεί και αναπτυχθεί ερευνητικά κέντρα. Εκεί που βασικά η Κύπρος χρειάζεται να επενδύσει πολύ περισσότερο είναι στον τομέα των δεξαμενών σκέψης και των ανάλογων δράσεων. Υπό αυτή την έννοια θα έλεγα ότι το Κυπριακό Κέντρο Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων έχει μια ιδιαιτερότητα καθώς έχει να επιδείξει ένα αξιόλογο έργο σε διάφορα επίπεδα παρά τις οποιεσδήποτε δυσκολίες.
Στην Κύπρο λειτουργούν σήμερα ξένα κέντρα ερευνών ή/και δεξαμενές σκέψης που χρηματοδοτούνται από άλλες χώρες. Στις πλείστες περιπτώσεις τα αφηγήματα και οι θέσεις που προβάλλονται δεν συνάδουν με τα καλώς νοούμενα συμφέροντα της Κυπριακής Δημοκρατίας. Στα πλαίσια αυτά παρατηρείται επίσης μια προσπάθεια εξίσωσης της κατοχικής οντότητας με το νόμιμο κράτος. Αναμφίβολα, τα αφηγήματα που εκπηγάζουν από ξένα κέντρα αποφάσεων επηρεάζουν το κυπριακό πολιτικό γίγνεσθαι. Επιπρόσθετα, υπάρχει σύγχυση στην Κύπρο και στην Ελλάδα για τα ζητήματα αυτά καθώς και για άλλα συναφή θέματα.
-Εθνικά κέντρα όμως;
-Προφανώς θα έπρεπε να υπάρχει μια εθνική στρατηγική η οποία να περιελάμβανε μια πολυδιάστατη πολιτική αντιμετώπισης τέτοιων φαινομένων. Δυστυχώς όμως καμιά κυβέρνηση δεν έδωσε την απαιτούμενη σημασία σε αυτό τον τομέα. Αυτός ήταν ένας από τους λόγους της σταδιακής διάβρωσης της ηθικής υπεροχής της Κυπριακής Δημοκρατίας. Εγείρω ένα ρητορικό ερώτημα: εάν, μεταξύ άλλων, χώρες όπως η Γερμανία και η Νορβηγία χρηματοδοτούν κέντρα ερευνών/δεξαμενές σκέψης στην ελεύθερη Κύπρο για να παράγουν συγκεκριμένο έργο, εμείς δεν τα χρειαζόμαστε; Το δικό μας κράτος, η επιχειρηματική τάξη και η κοινωνία ολόκληρη πρέπει να προβληματισθούν. Για χρόνια λέω ότι αποτελούν επιτακτική αναγκαιότητα και όχι πολυτέλεια. Όταν χώρες με μεγάλη ισχύ όπως οι ΗΠΑ, η Βρετανία, η Γερμανία, η Γαλλία και το Ισραήλ θεωρούν τέτοια ιδρύματα απαραίτητα και τα χρησιμοποιούν ανάλογα, η μικρή Κύπρος δεν τα χρειάζεται;
– Δεν υπάρχει χρήμα ή δεν διαθέτουμε χρήμα για τέτοιες δράσεις;
-Λυπούμαι να παρατηρήσω ότι η οικονομική ανάπτυξη και ευημερία που παρατηρήθηκε στην Κύπρο μετά την ανάκαμψη από την εισβολή του 1974 δεν συμβάδισαν με την επιβαλλόμενη αναβάθμιση της πνευματικής καλλιέργειας και του επιπέδου της πολιτικής ζωής.
Εν κατακλείδι, είναι σημαντικό όπως η Κύπρος αρχίσει να λειτουργεί και σε αυτόν τον τομέα όπως τις προηγμένες χώρες. Δράττομαι της ευκαιρίας αυτής να υπογραμμίσω ότι τα πιο φημισμένα πανεπιστήμια διεθνώς συνδέονται ή/και συνεργάζονται με δεξαμενές σκέψης. Εν ολίγοις, η πολιτεία, η κοινωνία και ο επιχειρηματικός κόσμος καλούνται να στηρίξουν θεσμικά τον τομέα αυτό. Καταλήγοντας σε σχέση με το Κυπριακό Κέντρο Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων θα έλεγα ότι και να μην υπήρχε θα έπρεπε να είχε δημιουργηθεί. Βασικός στόχος πρέπει να είναι η ουσιαστική αναβάθμιση της εικόνας της Κύπρου διεθνώς, η παραγωγή πολιτικής στο Κυπριακό και στα άλλα ζητήματα που είναι σημαντικά για την καθημερινότητα των πολιτών καθώς και η καλλιέργεια κριτικής σκέψης. Πάνω απ΄ όλα θεωρώ απαραίτητο να εργαστούμε με τέτοιο τρόπο ούτως ώστε να τερματισθεί η ανοχή της διεθνούς κοινότητας για την κατοχή στην Κύπρο και τις άλλες πολυδιάστατες παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου από την Τουρκία.
