Πέρασαν έξι χρόνια απο τότε που η εικαστικός Μαρία Λιανού και ο αρχιτέκτονας Αλέξανδρος Χριστοφίνης έθεσαν το ερώτημα «Λεμεσός, μετά την ανάπτυξη τι;». Το πρότζεκτ τους παραμένει επίκαιρο και συνεχίζεται, με μια σειρά δράσεων κάτω από τον εύστοχο τίτλο «Τοπίωντροπες» που αποσκοπούν στην ενεργό συμμετοχή των πολιτών στα όσα εξελίσσονται στην πόλη και το τοπίο της Λεμεσού.
– Λεμεσός, μετά την ανάπτυξη τι; Μιλάμε για ένα αέναο ερώτημα, αφού η εξέλιξη συμβαίνει ατέρμονα. Πώς το απαντάτε; Με γνώμονα πάντα το πώς η τέχνη και η αρχιτεκτονική θα μπορούσαν έμπρακτα να συμβάλουν στη διαφοροποίηση του τρόπου σκέψης των ανθρώπων, έτσι που να προσφέρουν ένα φιλικό περιβάλλον καθημερινότητας. Ταυτόχρονα, έχοντας στην πρακτική μας μια μεθοδολογία δράσης που περιλαμβάνει εικαστικά δρώμενα, εργαστήρια, περιηγήσεις-ξεναγήσεις, προβολές ταινιών, πάρτι, βραδιές PechaKucha κι εκδόσεις, στοχεύουμε στην υποβοήθηση της διαδικασίας μεταβολής της κοινωνικής αντίληψης ως προς την αρχιτεκτονική και το περιβάλλον ευρύτερα. Ουτοπικό;
– Δεν φαίνεται ουτοπικό, αφού πετύχατε να συνεργαστείτε και με δημόσιους φορείς. Ναι, με συνδιοργανωτές τον Σύλλογο Αρχιτεκτόνων Κύπρου, το Θέατρο Ριάλτο και τον δήμο Λεμεσού και χορηγούς το υφυπουργείο Πολιτισμού – Πολιτιστικές Υπηρεσίες και το Επιστημονικό Τεχνικό Επιμελητήριο Κύπρου (ΕΤΕΚ), προσφέρουμε μια σειρά από δράσεις, ώστε ο καθημερινός χρήστης της πόλης να μπει σε μια διαδικασία σκέψης και ανασκόπησης για τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του. Το 2017 και 2018 συνεργαστήκαμε με το Διεθνές Φεστιβάλ Ταινιών Μικρού Μήκους Κύπρου σε μικρότερες δράσεις, εντοπίζοντας άγνωστες περιοχές της Λεμεσού και φανερώνοντάς τις στο κοινό, θέτοντας ταυτόχρονα ερωτήματα ως προς τις δυναμικές του χώρου και τον τρόπο πρόσληψης και χρήσης του ως τοπίου.
Με τις συνεχείς αυτές δράσεις μας, ιδιαίτερα μέσα από δοκίμια/παρουσιάσεις υπό τη μορφή του PechaKucha [Είκοσι φωτογραφίες (slides), με σχολιασμό 40 ή λιγότερων λέξεων για την κάθε μια], καλούμε τον κόσμο να μας πει πώς βιώνει την εξέλιξη της Λεμεσού, τις συναφείς αγωνίες και ερωτήματά του για τα τοπία της πόλης. Η κάθε παρουσίαση PechaKucha έχει διάρκεια περίπου 7 λεπτά.
– Τι σας γοητεύει και τι σας ενοχλεί από όσα έγιναν στην ανάπτυξη Λεμεσού τα τελευταία χρόνια; Η ραγδαία αλλαγή του τοπίου προκαλεί δέος και αμηχανία. Μας γοητεύει ο βαθμός οικοδομικής τεχνογνωσίας, ο οποίος έχει αλγοριθμικά αυξήσει τις ικανότητές μας, όσο και η κοινωνική σύνθεση, που σε μικρό χρονικό διάστημα αφομοίωσε μεγάλη δημογραφική πληθυσμιακή αλλαγή. Οι κινήσεις προγραμματισμού του εσωτερικού της πόλης θα οδηγήσουν σε μια πιο ομαλή πλοήγησή της και κρίνονται ως επείγουσες. Το κύμα ανάπτυξης, εντούτοις, είχε ως απότοκο τον διπλασιασμό των ενοικίων, την ένταση του κυκλοφοριακού και την απότομη αλλαγή ταυτότητας. Η Λεμεσός είναι σήμερα δυσανάλογα ακριβή σε σχέση με το καθαρό εισόδημα των ντόπιων νοικοκυριών. Το ταξικό χάσμα ολοένα και μεγαλώνει. Θα θέλαμε η πόλη, παρά τις αντιθέσεις της, να αντανακλά ηρεμία στον καθημερινό χρήστη και παρατηρητή. Για να επιτευχθεί αυτό, χρειάζεται οργάνωση βάσει ενός νομικά θεσμοθετημένου μακροπρόθεσμου προγράμματος.
– Γιατί δώσατε το τίτλο «τοπίωντροπες» στο νέο σας πρότζεκτ; Εκφράζει ένα ερώτημα σκέψης και κατηγοριοποίησης. Ένα λογοπαίγνιο για τον συνολικό χαρακτήρα και τα επί μέρους χαρακτηριστικά των τοπίων: Τοπίων-τροπές ή τοπίων-ντροπές. Συνθέτει ένα έντονο ερώτημα που προσφέρεται για να διευκολύνει τη μελέτη κατάταξης, προστασίας, διαχείρισης, αλλά και εκ βάθρων νέου σχεδιασμού, με βασικό εργαλείο προσέγγισης και κοινό τόπο θεμελίωσης κι αναφοράς την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για το Τοπίο.
– Πιστεύετε ότι λείπει το πολεοδομικό όραμα για την πόλη;Στις μέρες μας θυσιάζεται και διακυβεύεται η στρατηγική χωρικού και πολεοδομικού σχεδιασμού. Το σχετικό όραμα χρειάζεται νέα προσέγγιση. Η Σύμβαση για το τοπίο, την οποία υπέγραψε η Κυπριακή Δημοκρατία το 2006, καθορίζει και διαχειρίζεται τα όσα οραματιζόμαστε για την πόλη μας, ατομικά αλλά και συλλογικά, για την κοινωνία.
– Με την εξερεύνηση του τοπίου της Λεμεσού φιλοδοξείτε να ευαισθητοποιήσετε τους πολίτες, ώστε να γίνουν πιο ενεργοί σε όσα εξελίσσονται στην πόλη;Θέλουμε να συνεισφέρουμε στη διάδοση του νέου πανευρωπαϊκού νομικού πλαισίου, που είναι δυστυχώς άγνωστο στο κοινό, ακόμα και στους δημόσιους και δημοτικούς λειτουργούς. Αυτό το πλαίσιο καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο οφείλουμε ως κοινωνία να διαχειριζόμαστε το τοπίο μας. Μέσω εργαστηρίων, από τον έμπειρο στα θέματα αυτά αρχιτέκτονα κ. Χριστάκη Σεργίδη, εισηγούμαστε στο κοινό και στις αρμόδιες τοπικές Αρχές τα όσα προνοεί η νομοθεσία, τη μεθοδολογία και τρόπους πρακτικής εφαρμογής
– Σημείο αναφοράς των δράσεών σας είναι οι Δημοτικές Εργατικές Κατοικίες της Λεμεσού. Γιατί επιλέξατε το κτήριο αυτό; Το Συγκρότημα Εργατικών Κατοικιών είναι ένα τοπίο ιστορικής σημασίας που σηματοδοτεί την πρώτη κοινωνική, πολεοδομική και αρχιτεκτονική πολιτική πράξη του δήμου Λεμεσού. Έπειτα από ένα διάστημα εγκατάλειψης, διαγγελμάτων κατεδάφισης, αλλά και έντονου ακτιβισμού για την αποτροπή της, το συγκρότημα διασώθηκε και έχει πάρει μια νέα μορφή, ως σύνθεση του αυθεντικού κτηριακού αποθέματος με εκτεταμένες μετατροπές και νέες επεκτάσεις. Τελευταία του χρήση με την παλιά του μορφή, λίγο πριν την προγραμματισμένη κατεδάφιση του 2016, υπήρξε η πρώτη έκθεσή μας «Λεμεσός, μετά την ανάπτυξη τι;», η οποία έγινε κατορθωτή με τη συναίνεση πολιτών, δημοτικών αρχών, μηχανικών και άλλων εμπειρογνωμόνων.
Σήμερα, 6 χρόνια μετά την τελευταία χρήση του από εμάς στην πρώτη μας έκθεση, το ανανεωμένο συγκρότημα, ως νέο σύνολο παλιού και νέου κτηριακού δυναμικού, θα επαναλειτουργήσει με προγραμματισμένες νέες χρήσεις (όχι πια ως εργατικές κατοικίες). Έτσι, επιλέξαμε και η τωρινή μας έκθεση να παρουσιαστεί στον χώρο αυτόν ως ανάμνηση, συμβολική αναφορά και παράδειγμα λεμεσιανής συναινετικής «συν-λειτουργίας».
– Συμμετέχετε και σε μια δράση του καλλιτεχνικού συνδέσμου Cathrine-Art με το δεύτερο έργο σας, «Lilies of the field», στο πλαίσιο του πρότζεκτ The Excluded Form. Συμμετέχουμε στο πρότζεκτ με εικαστική παρέμβαση στην όψη μιας τετραόροφης οικοδομής υπό κατασκευή, με στόχο την αλληλεπίδραση δημόσιου χώρου και κοινού. Το έργο μας συνίσταται στην ανάρτηση του εκτυπωμένου δικτύου στην όψη του κτηρίου, ώστε ο ιδιωτικός χώρος να μετατρέπεται σε δημόσιο. Παρουσιάζοντας το έργο δημοσίως, στοχεύουμε στον προβληματισμό σχετικά με τη διαχείριση του δημόσιου αστικού τοπίου, κάτι που αποτελεί δικαίωμα αλλά και υποχρέωση του κοινού, του ιδιοκτήτη και των Αρχών.
– Στόχος σας είναι ο προβληματισμός για την αλληλεπίδραση μεταξύ ανθρώπου και τοπίου; Με αναφορά στο βιβλίο της Ann Matthews, Lilies of the field – a book of Cyprus Wild Flowers (1968), η παρέμβασή μας ερμηνεύει εικαστικά μια συλλογή λουλουδιών εκτός του αγροτικού τοπίου της Κύπρου. Με τον τρόπο αυτό τοποθετούμε το καθημερινό «ασήμαντο» σε κύρια θέση θέασης, τονίζοντας έτσι τη σημασία της ύπαρξής του. Φέρνοντας στο προσκήνιο τις αποφάσεις που θα πρέπει να πάρουμε συλλογικά για το μέλλον του πυρήνα της πόλης, προτείνουμε μια εναλλακτική πραγματικότητα για το κέντρο της πόλης που μπορεί να προκαλέσει ιδέες και για άλλες μορφές παρέμβασης, όπως για παράδειγμα τη δενδροφύτευση της οδού Ανεξαρτησίας με γηγενή βλάστηση.
Λεζάντα: Art Association Cathrine, Τhe Excluded Form, Μαρία Λιανού και Αλέξανδρος Χριστοφίνης, 2022, Lilies of the field. φωτογραφία: Παύλος Βρυωνίδης
Ελεύθερα, 23.10.2022.
