Ο Δήμας Ευθυβούλου και τα πνεύματα του φυσικού κόσμου

Η υπερβατική φωτογραφική καινοτομία του Δήμα Ευθυβούλου αποκαλύπτεται σε έκθεση και ψηφιακή αναπαράσταση από το The Island Club.

«Γιατί όμως βλέπουμε όλες τούτες τις μορφές γυρνώντας την φωτογραφία; Είναι διότι υπάρχουν απλά στο κεφάλι μας;»

Μετά το 1974, ο καταξιωμένος πολεμικός φωτογράφος Δήμας Ευθυβούλου (1924-2011) μετέβη για έξι χρόνια στο Λονδίνο. Από εκεί ακολούθησε μια αποστολή για τη Λατινική Αμερική και αποφάσισε να μείνει και να μελετήσει. Έζησε οκτώ χρόνια στο Ικίτος του Περού, όπου εργάστηκε ως φωτογράφος μελετώντας παράλληλα τους μάγους θεραπευτές και τη μαγεία της ζούγκλας. Επέστρεψε έχοντας στις αποσκευές του ένα φωτογραφικό θαύμα, μεταφέροντας από τα βάθη του Αμαζονίου μυστηριώδεις εικόνες αποτυπωμένες στο χαρτί.

Από το Σάββατο 3 Ιουλίου το The Island Club παρουσιάζει την έκθεση «Τα Πνεύματα του Δάσους: Μια Φωτογραφική Καινοτομία», η οποία περιλαμβάνει τα αρχεία του Κύπριου φωτογράφου και την ψηφιακή ανασύνθεση της οπτικοακουστικής του παρουσίασης «Τα πνεύματα της ζούγκλας ή άλλες πτυχές της πραγματικότητας».

Τα αρχεία του Δήμα Ευθυβούλου παραχωρήθηκαν στο The Island Club από τη σύζυγό του, Τετιάνα Ευθυβούλου, τον Απρίλιο του 2019. Έκτοτε έχουν οργανωθεί, ψηφιοποιηθεί και συντηρηθεί από την ομάδα του The Island Club και θα είναι προσβάσιμα για το κοινό στο πλαίσιο της έκθεσης, η οποία θα ενεργοποιήσει και τους δύο χώρους του The Island Club: τα αρχεία θα είναι διαθέσιμα για θέαση και μελέτη στον καινούριο χώρο της Αγοράς Ανεξαρτησίας #18, ενώ η ψηφιακή αναπαράσταση της ιστορικής παρουσίασης «Spirits of the Jungle or Other Aspects of Reality» θα παίζει σε λούπα στο Στούντιο Χριστόδουλος Παναγιώτου στην Αγορά Ανεξαρτησίας #34. Το αρχείο θα είναι διαθέσιμο για ιδιωτική μελέτη με ραντεβού. Την έρευνα, οργάνωση και ψηφιοποίηση του αρχείου ανέλαβαν η Αντρούλα Καφά και η Αριάδνη Διογένους, οι οποίες υπογράφουν και την επιμέλεια της έκθεσης.

«Είμαι ένας ασήμαντος γέρος. Δεν έχω δικαίωμα να σας ζητώ χάρες. Όμως, σας παρακαλώ, ανοίξτε τα μάτια σας και δείτε κάτι παραπάνω από αυτό που είσαστε συνηθισμένοι να βλέπετε.»

Κατά τη διαμονή του στην Περουβιανή Αμαζονία, ο Δήμας Ευθυβούλου ενδιαφέρθηκε για τις θρησκευτικές πρακτικές του ντόπιου πληθυσμού, μαθητεύοντας κοντά σε σαμάνους και συμμετέχοντας σε τελετουργίες που βασίζονταν στη χρήση του ψυχοτροπικού ροφήματος αγιαχουάσκα. Οι εμπειρίες αυτές τον οδήγησαν σ’ αυτό που ονόμασε «υπερβατική φωτογραφική καινοτομία»: μια φωτογραφική μέθοδο ονόματι «sidesight» («πλευρική θέαση»), όπου μέσω της αντανάκλασης και μιας μετατόπισης της προοπτικής κατά 90 μοίρες, αποσκοπούσε στη φωτογραφική αποτύπωση των «πνευμάτων της ζούγκλας».

Όπως σημειώνει η Ανδρούλα Καφά, μέσω αυτής της μεθόδου, ο Ευθυβούλου «επεδίωκε να αποδείξει ότι ο φυσικός κόσμος διέπεται από πνευματικότητα, επαληθεύοντας τις ανιμιστικές πεποιθήσεις των σαμάνων και αναδεικνύοντας τη ‘μαγική ομορφιά και μυστικιστική ουσία’ της φύσης».

«Η προσπάθεια τώρα εδώ είναι να στραφούν οι λογισμοί μας προς μεγαλύτερες και ομορφότερες αλήθειες, ώστε ν’ ανοίξουν δρόμοι προς πιο πλατιούς- εξωγήινους- ορίζοντες.»

Όπως επίσης αναφέρει η εκ των επιμελητριών, επιστρέφοντας από τον Αμαζόνιο, ο Δήμας Ευθυβούλου εργάστηκε διεξοδικά για τη διάδοση του έργου και του μηνύματός του. Πέραν από τις φιλοσοφικές και πνευματικές του ανησυχίες, υποστήριξε σθεναρά την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και επεδίωξε συστηματικά να παρουσιάσει τον αρνητικό περιβαλλοντικό και πολιτιστικό αντίκτυπο της αποικιοκρατίας.

Ο πυρήνας της καλλιτεχνικής του πρακτικής ήταν η οπτικοακουστική παρουσίαση «Spirits of the Jungle or Other Aspects of Reality», όπου προέβαλλε διαφάνειες των φωτογραφιών του αναπαράγοντας ηχητικές ηχογραφήσεις από τον Αμαζόνιο και δίνοντας μία διάλεξη για τη δουλειά του, τις εμπειρίες του με το σαμανισμό, την κλιματική αλλαγή και την αποικιοκρατία. Με την παρουσίαση αυτή περιόδευσε στη Βόρεια και Νότια Αμερική και στην Ευρώπη.

Με την επιστροφή στην Κύπρο, συνέχισε να αναπτύσσει τη δουλειά του μέσω ενός εντυπωσιακού φάσματος καλλιτεχνικών μέσων και τεχνολογικών πειραματισμών, συσσωρεύοντας ένα εκτενές αρχείο φωτογραφιών, βίντεο, κασετών, γραπτών, σχεδίων, ζωγραφικών πινάκων, υδατογραφιών και μιας γκάμας πειραματικού υλικού. Το 2000, προχώρησε στην αυτοέκδοση του βιβλίου του με τίτλο «Spirits of the Rainforest – Aspects of the Hyper-Real» (Τα Πνεύματα του Τροπικού Δάσους – Πτυχές του Υπερρεαλιστικού), το οποίο μεταφράστηκε στα γερμανικά και δημοσιεύτηκε από τον οίκο AT Verlag το 2004.

Ο ίδιος είχε τη θεωρία ότι όλα αυτά τα σχήματα και τις μορφές οι άνθρωποι της ζούγκλας τα βλέπουν, «εφόσον ζούνε με αυτά» κι ήταν πεπεισμένος ότι υπάρχει η μαγεία «διότι παρακολουθούσα την εξέλιξη του έργου τούτου και βλέπω πολύ καλά τα αποτελέσματα» όπως ανέφερε κατά τη διάρκεια μιας παρουσίασης των διαφανειών στην Κύπρο, το 1989.

«Αφήνοντας τη φαντασία σου και το μυαλό σου να προχωρήσει πιο πέρα, σίγουρα θα συνειδητοποιήσεις πως τις μορφές τούτες κάπου τις έχεις ξαναδεί. Κάποια αγάλματα ίσως, κάποια αρχαία κατασκευάσματα του αφρικανικού, του ινδικού και του κινέζικου ακόμη πολιτισμού».

Ο Δήμας Ευθυβούλου υποδείκνυε ακόμη πως όλοι οι πολιτισμοί της ζούγκλας είναι μέρος της φύσεως. «Επειδή ζούμε στις μεγαλουπόλεις, έχουμε ξεχάσει τους δεσμούς μας με τη φύση, ενώ οι άνθρωποι που ζουν σ’ αυτή και τη βιώνουν, βλέπουν καλύτερα, ακούν καλύτερα, οσφραίνονται καλύτερα». Η μαθητεία στον σαμανισμό τον μετέτρεψε σε αγωγό μιας απλής φωτογραφικής καινοτομίας, η οποία αμφισβητεί την παρωπιδική, εγωκεντρική, οριζόντια θεώρηση του ανθρώπου και τη βυθίζει στη σφαίρα της μαγείας. Όπως αναφέρεται στην έκδοση του 2000, είναι σαν η Μητέρα Φύση να είχε αποφασίσει να εισέλθει στις εικόνες του για να υπενθυμίσει στον πολιτισμένο άνθρωπο ότι ο σεβασμός στη μυστικιστική της ουσία και η συνειδητοποίηση της μαγικής της ομορφιάς πρέπει να αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της αντιληπτικής ανάπτυξης του άνδρα και της γυναίκας στη νέα χιλιετία.

Στον πρόλογο εκείνης της έκδοσης, ο διάσημος Κολομβιανός ανθρωπολόγος και μελετητής του αγιαχουάσκα Λουίς Εντουάρντο Λούνα επεσήμαινε ότι οι φωτογραφίες του Δήμα Ευθυβούλου αποτελούν ένα σπάνιο «αποδεικτικό» στοιχείο της ακριβούς φύσης του φαινομένου της συνειδητοποίησης της κατασκευής του κόσμου, μέσω της αποκάλυψης ενός πολύπλοκου, απεριόριστου ανθρωπομορφικού/ θηριομορφικού κόσμου, που παραπέμπει στη μυθοποιητική, σαμανική φαντασία.