O Σαράντος Καργάκος είχε πει το αμίμητο: «Ό,τι ήταν η Τσινετσιτά για τη Ρώμη, ήταν η “Finos Film” για την Ελλάδα». Και ο «βασιλιάς» χωρίς στέμμα της ελληνικής Τσινετσιτά, ο σημαντικότερος κινηματογραφικός παραγωγός, ήταν το δίχως άλλο ο Φιλοποίμην Φίνος – «Φίφης» για τους φίλους.
Πολυτάλαντος, οραματιστής, τελειομανής, ο Φιλοποίμην Φίνος συνδύαζε τη γνώση ενός genius εφευρέτη-μηχανικού με το ιεραποστολικό πάθος ενός αγνού cinemaniac. Στις 175 ταινίες που άφησε ως κληρονομιά συνεργάστηκε με τους καλύτερους σκηνοθέτες, τους πιο ταλαντούχους σεναριογράφους, τους ικανότερους τεχνικούς και βέβαια με τους πιο λαμπερούς Έλληνες ηθοποιούς. Στην ουσία, μες στα στούντιο της Finos Film ο Φίνος δημιούργησε το εγχώριο σταρ σίστεμ – αν και ο ίδιος, απέδιδε τη δημιουργία ειδώλων στην ανυπαρξία καλών σεναρίων: «Αν έχω ένα γερό σενάριο», έλεγε, «δεν έχω ανάγκη από σταρ. Ένα μέτριο σενάριο, όμως, που στηρίζεται σε ένα σταρ, θα φέρει χρήματα…».
O «ΚΑΤΣΑΒΙΔΑΚΙΑΣ» ΠΟΥ ΕΓΙΝΕ «ΒΑΣΙΛΙΑΣ»
Γεννήθηκε το 1908, στην Τιθορέα Λοκρίδος – ήταν γιoς ενός ευκατάστατου γιατρού, που είχε και κινηματογραφικές αίθουσες στην Αθήνα και στην επαρχία. Ανάμεσα σε αυτές και το σπουδαιότερο και μεγαλύτερο θερινό σινεμά της Αθήνας, το περίφημο «Αλκαζάρ», κοντά στοn σταθμό Λαρίσης. Ο Φιλοποίμην μπήκε εσωτερικός στην Ιόνιο Σχολή, αλλά αποφοίτησε από το δημόσιο «Αθηναϊκό Λύκειο Μεγαρέως», στο Παγκράτι – ήταν, μάλιστα, συμμαθητής και φίλος του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Καλός μαθητής, πολύγλωσσος άνθρωπος, ευφυής, με πολλά ενδιαφέροντα, ο Φιλοποίμενας σπούδασε νομικά στην Αθήνα και πολιτικές επιστήμες στη Γερμανία. Όμως, το πραγματικό του πανεπιστήμιο ήταν το μικρό καμαράκι του Αλκαζάρ – εκεί όπου ίδρωνε, πιτσιρίκος, τα καλοκαίρια, δουλεύοντας ως μηχανικός προβολής. Εκεί μέσα ερωτεύτηκε το σινεμά. Εκεί, έμαθε να διαλύει, να συναρμολογεί και να επιδιορθώνει κάθε μηχάνημα που έπεφτε στα χέρια του. Έτσι του βγήκε το παρατσούκλι «ο Κατσαβιδάκιας»…
Ήδη, από το ’30, ανακατευόταν με τους κινηματογραφικούς κύκλους της εποχής, επινοώντας, «σκαλίζοντας» και κατασκευάζοντας, τη μια ευρεσιτεχνία μετά την άλλη – φυσικά, χρήματα για να αγοραστούν μηχανήματα από το εξωτερικό δεν υπήρχαν. Λίγοι γνωρίζουν πως ο Φίνος ως οπερατέρ, στην πρώτη γραμμή του μετώπου, κατέγραψε -και αργότερα διέσωσε από τα χέρια των Γερμανών- ανεπανάληπτες σκηνές από το αλβανικό έπος. Πως ο ίδιος, με τη βοήθεια ενός φίλου του ηλεκτρονικού, του Ιωάννη Σαλίβερου, κατασκεύασε το πρώτο σύγχρονο ηχοληπτικό μηχάνημα, που χρησιμοποιήθηκε ποτέ σε ελληνική παραγωγή. Πως εκείνος γύρισε, το 39, την πρώτη ομιλούσα ταινία του ελληνικού σινεμά (σ.σ. το «Τραγούδι του χωρισμού», με πρωταγωνιστή τον Λάμπρο Κωνσταντάρα), την οποία σκηνοθέτησε κιόλας. Δυστυχώς το φιλμ ήταν μια αποτυχία. Η πρώτη του και η τελευταία σκηνοθετική απόπειρα. «Κατάλαβα από νωρίς -θα έλεγε το ’72, σε μια σπάνια συνέντευξή του στο περιοδικό «Επίκαιρα»- πως τη δουλειά του σκηνοθέτη υπάρχουν άλλοι που την κάνουν καλύτερα από μένα. Γιατί να επιμένω; Περισσότερο με ενδιέφερε η τεχνική επιτυχία του φιλμ, παρά η αισθητική».
Η Finos Film ιδρύθηκε το 1943, σε ένα παλιό τριώροφο κτίριο στην οδό Στουρνάρα. Μια ελληνική εταιρία παραγωγής κινηματογραφικών ταινιών στην καρδιά της σκοτεινής γερμανικής κατοχής – η ιδέα και μόνο, φάνταζε απίθανη, ανατρεπτική, αντιστασιακή! Η πρώτη ομιλούσα ταινία της Finos, «Η Φωνή της Καρδιάς», που προβλήθηκε στις 29 Μαρτίου 1943 στο ασφυκτικά γεμάτο «REX» θεωρήθηκε περίπου… εθνικός θρίαμβος – τόσο, που μετά το τέλος της, οι θεατές έκαναν λαμπαδηδρομία, στην οδό Πανεπιστημίου! Η ταινία -άψογη τεχνικά σε εικόνα και ήχο- έκανε πάταγο κόβοντας 102.237 εισιτήρια στις δύο κινηματογραφικές αίθουσες που προβλήθηκε, ενώ και οι κριτικές ήταν διθυραμβικές. Η αρχή για έναν σύγχρονο ελληνικό κινηματογράφο είχε γίνει…
Κι όμως, αυτή η ένδοξη αρχή, παραλίγο να μην έχει συνέχεια. Η «χρυσή εποχή» του ελληνικού σινεμά, θα μπορούσε να μην έρθει ποτέ, επειδή το ‘44 οι Γερμανοί συνέλαβαν τον πατέρα του Φιλοποίμενα Φίνο, Ιωάννη, και τον ίδιο για παράνομη, αντιστασιακή δράση και το στρατοδικείο τούς καταδίκασε σε θάνατο. Εν τέλει, χάρη στον Ιωάννη Φίνο, που κατάφερε να πείσει τις αρχές κατοχής πως ο γιος του δεν είχε καμία ανάμειξη, ο Φιλοποίμην, σώθηκε και αποφυλακίστηκε με τον όρο «εθελούσιας δωρεάς των περιουσιακών του στοιχείων στις δυνάμεις της κατοχής». Ο Ιωάννης Φίνος εκτελέστηκε, τον Ιούλιο του ’44. Ίσως, λένε κάποιοι, η τεράστια επιτυχία της Finos Film να ήταν ακριβώς αυτό: Ένας μυστικός φόρος τιμής. Η προσπάθεια ενός παιδιού να κουβαλήσει επάξια αυτό το ασήκωτο δώρο της ζωής που του χαρίστηκε δυο φορές από το γονιό του…
Η FINOS FILM ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΙ
Μετά την απελευθέρωση, ο Φίνος -ήδη παντρεμένος με την τρυφερή, μοναδική σύντροφο της ζωής του, την τραγουδίστρια του ελαφρού Τζέλλα Βανάκου, που υπήρξε «βράχος» και στήριγμά του σε όλη τη διάρκεια του πολέμου- αφοσιώθηκε στην εταιρία του.
Με αρωγούς, στην αρχή τον Γιώργο Τζαβέλλα και τον Αλέκο Σακελλάριο και αργότερα κι άλλους, τον Ντίνο Δημόπουλο, τον Μιχάλη Κακογιάννη, τον Γιάννη Δαλιανίδη κ.ά. άρχισε να «στήνει» παραγωγές που εκτόξευσαν το ελληνικό σινεμά: Λαϊκά μελό και δράματα (ο «Μεθύστακας», το «Αμαξάκι», «Το Τελευταίο Ψέμα»), υπέροχες κωμωδίες («Λατέρνα Φτώχεια και φιλότιμο», ο «Ηλίας του 16ου», «Το ξύλο βγήκε από τον παράδεισο») αργότερα μιούζικαλ και ταινίες «κοινωνικής καταγγελίας» («Κάτι να καίει», «Μερικοί το προτιμούν κρύο», «Ραντεβού στον αέρα», «Νόμος 4.000», «Ο Κατήφορος» κ.ά.) – λατρεμένες ταινίες που «έσπαγαν» ταμεία και οριοθέτησαν «το παλιό, εμπορικό ελληνικό σινεμά».
Παρά τις επιτυχίες, η ζωή του Φίνου, ήταν ασκητική, μετρημένη. Τα γλέντια και οι κοσμικές εμφανίσεις δεν τον ενδιέφεραν. «Το σπίτι, η διασκέδαση, η ψυχαγωγία ήταν πάντα δεύτερο πλάνο για μας», θυμόταν αργότερα η Τζέλλα. Ακόμα και στον γάμο τους, πήγε αμέσως μετά τη δουλειά, έχοντας ακόμα στα χέρια του τις μουτζούρες της μηχανής! Ο σπουδαιότερος Έλληνας παραγωγός ζούσε, ουσιαστικά στο πλατό, με τους ηθοποιούς, τους τεχνικούς, τα συνεργεία του – ο Δαλιανίδης έλεγε πως «το βασίλειο του Φίνου ήταν το στούντιο. Εάν τον έβγαζες από τη Xίου ήταν σαν το ψάρι έξω από τα νερό. Ποτέ του δεν ενδιαφέρθηκε για τα οικονομικά του. Αυτό είναι ένα άλλο μυστήριο. Έκανε τις πιο εμπορικές ταινίες και ήταν πάντα χρεωμένος». Ιστορίες για ακριβά νεγκατίφ -ή ακόμα και ολόκληρες ταινίες σε μια ή δύο περιπτώσεις- που πετάχτηκαν στα σκουπίδια, επειδή ο ήχος ήταν κακός ή ο πρωταγωνιστής δεν «έγραφε», σέρνονταν για χρόνια σαν ανέκδοτα στα κινηματογραφικά καμαρίνια. «Μπροστά στο σωστό αποτέλεσμα, ο Φίνος δεν λογάριαζε ούτε χρήμα, ούτε χρόνο, ούτε κόπο», είχε πει ο Κώστας Βουτσάς. «Γι’ αυτό και η Finos Film ήταν Χόλιγουντ και οι άλλες εταιρίες έκαναν απλά παραγωγούλες». Ο ίδιος, θυμόταν πως κάθε Δευτέρα, ο «βασιλιάς» του ελληνικού Χόλιγουντ συνήθιζε να περνάει από όλα τα σινεμά της Αθήνας όπου θα παίζονταν οι ταινίες του. Και να επισκευάζει μόνος του, σαν απλός τεχνικός, με τα κατσαβίδια του, τις προβληματικές μηχανές προβολής, όπου χρειαζόταν…
Άλλοι έκαναν οικογένειες – εκείνος «γεννούσε» ευρεσιτεχνίες: Μηχανήματα, κάμερες του σινεμασκόπ, την πρώτη έγχρωμη ελληνική ταινία με στερεοφωνικό ήχο («Κορίτσια για φίλημα»). Και σταρ. Τη Βουγιουκλάκη και την Καρέζη, τον Βουτσά και τον Κούρκουλο, τη Βλαχοπούλου και τον Ηλιόπουλο, την Καραγιάννη και τη Λάσκαρη που ήθελε να την υιοθετήσει. Αστέρια που γοήτευσαν, διασκέδασαν, παρηγόρησαν το ελληνικό κοινό, σε εποχές δύσκολες.
Ο Φιλοποίμην Φίνος έφυγε από τη ζωή μετά από οδυνηρή και πολύχρονη μάχη με τον καρκίνο στις 26 Ιανουαρίου του 1977. Λίγες μέρες νωρίτερα, είχε βγει σινεμά η τελευταία ταινία παραγωγής Finos Film, «Ο κυρ Γιώργης εκπαιδεύεται». Είχε φτιαχτεί «για την τιμή των όπλων», όπως είχε πει ο ίδιος, παίρνοντας ένα τελευταίο δάνειο για να μη μείνει η εταιρία κλειστή. Άφησε χρέη (τόσα, που η Τζέλλα Φίνου παραλίγο να μην κάνει αποδοχή κληρονομιάς, από φόβο να μη χάσει το μοναδικό περιουσιακό τους στοιχείο, το μικρό διαμέρισμα όπου έμεναν, στην Ευελπίδων) και 175 ταινίες που για αρκετά χρόνια, θεωρούνταν «φτηνές», «παλιακές» ή «ελαφρές εμπορικές». Ύστερα λατρεύτηκαν. Έγιναν «πολιτιστική κληρονομιά». Μια ολόκληρη εποχή χαράς, δακρύων και αθωότητας, φτιαγμένη από σελιλόιντ.
Πώς έγινε αυτό; Εκείνος, ήξερε. Κάποτε, του είχαν προτείνει τη θέση Τεχνικού Διευθυντή στην Μetro Goldwyn Mayer. Αρνήθηκε. «Στο Χόλιγουντ -είπε- δεν θα με άφηναν να σκαλίζω τις κάμερες με το κατσαβίδι μου. Εκεί κάνουν σινεμά με το μυαλό, εδώ κάνουμε με την καρδιά…».
Κεντρική φωτο: O Φίνος σε αεροπορικό ταξίδι, το 1963.
Φιλελεύθερα, 14.2.2021.
