Δράσεις, πολιτικές και έργα που υλοποιήθηκαν από το Υφυπουργείο Πολιτισμού κατά το 2023, καθώς και αυτών που βρίσκονται σε διαδικασία υλοποίησης ή δρομολογούνται για το 2024 παρουσίασε η Υφυπουργός Πολιτισμού, προβαίνοντας σε απολογισμό του πρώτου έτους διακυβέρνησης και προγραμματισμό για το 2024
Αρχικά αναφέρθηκε στην οργάνωση της δομής του νεοσύστατου Υφυπουργείου και στην ανάπτυξη του ανθρώπινου κεφαλαίου, αναφέροντας ότι πληρώθηκαν οι θέσεις Διευθυντή στο Τμήμα Αρχαιοτήτων, Διευθύντριας στο Τμήμα Σύγχρονου Πολιτισμού, Λειτουργού στο Τμήμα Σύγχρονου Πολιτισμού, Διευθυντή στο Σπίτι της Κύπρου στην Αθήνα και Πολιτιστικού Ακόλουθου στο Βερολίνο, ενώ προκηρύχθηκαν μόνιμες θέσεις στη Διοίκηση, στην Υπηρεσία Κυπριακής Χειροτεχνίας και στο Τμήμα Αρχαιοτήτων.
Αρχαίος και Νεότερος Πολιτισμός
Η Λίνα Κασσιανίδου άρχισε με τον τομέα της διαχείρισης, ανάδειξης και προστασίας μνημείων, αρχαιολογικών χώρων και μουσείων, αναφέροντας ότι το Υφυπουργείο επικεντρώνεται, μεταξύ άλλων, στη σταδιακή αναβάθμιση των μουσείων, καθώς και των επισκέψιμων αρχαιολογικών χώρων και μνημείων. Επιπλέον, στοχεύει στην επέκταση των ωραρίων λειτουργίας τους, ώστε να είναι ανοικτά και τα σαββατοκύριακα, ενθαρρύνοντας έτσι την επίσκεψη εργαζόμενων και οικογενειών.
Να σημειωθεί ότι 2023 οι επισκέπτες στα αρχαία μνημεία και τα μουσεία ανήλθαν σε σχεδόν 1,5 εκατομμύριο άτομα. Αυτό αντιπροσωπεύει μια σημαντική αύξηση της τάξεως του 25% σε σύγκριση με το 2022. Στόχος του Υφυπουργείου είναι αυτός ο αριθμός να αυξηθεί ακόμα περισσότερο το 2024.
Σημαντικό βήμα αποτελεί η ολοκλήρωση της διαμόρφωσης του αρχαιολογικού χώρου Πύλης Πάφου, ο οποίος θα εγκαινιαστεί σύντομα. Η διαμόρφωση του αρχαιολογικού χώρου Λεδρών στη Λευκωσία, ο οποίος προχωρά προκειμένου άμεσα να καταστεί επισκέψιμος, σε συνδυασμό με το Μουσείο των Λεδρών που άνοιξε τις πύλες του στο κοινό το 2022 εκτιμάται ότι θα ενισχύσουν την πολιτιστική ταυτότητα του κέντρου της Λευκωσίας.
Παράλληλα, έχουν ολοκληρωθεί οι εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης της Πύλης Αμμοχώστου. Τώρα αρχίζει η δεύτερη φάση εργασιών, που περιλαμβάνει την αναβάθμιση του ηλεκτρομηχανολογικού και άλλου εξοπλισμού, ώστε ο εμβληματικός μνημειακός χώρος να μπορεί να αρχίσει να φιλοξενεί πάλι ένα ευρύ φάσμα πολιτιστικών εκδηλώσεων περί τα τέλη του 2025.
Ανάμεσα στα σημαντικότερα ευρήματα ιδιαίτερης αρχαιολογικής σημασίας που ήρθαν στο φως το διάστημα αυτό αναφέρθηκαν τα ψηφιδωτά που ανευρέθηκαν στο αρχαίο Κίτιον και στο Ακάκι.
Το 2023 έχουν ολοκληρωθεί συνολικά εργασίες συντήρησης σε 38 μνημεία Πρώτου Πίνακα και 63 Δεύτερου Πίνακα, οι οποίες περιλαμβάνουν σταθεροποίηση ή/και συντήρηση δομικών στοιχείων, συντήρηση τοιχογραφιών ή/και άλλου διάκοσμου. Σε ό,τι αφορά στα Μνημεία Πίνακα Β’ προχώρησε, μεταξύ άλλων, και η συντήρηση μεγάλου αριθμού εκκλησιών, οικιών λαϊκής αρχιτεκτονικής και τεμενών σε όλες τις επαρχίες, σε συνεργασία με τις τοπικές κοινότητες. Το ύψος επιχορήγησης για τους ιδιοκτήτες ήταν γύρω στις €852 χιλιάδες. Για εκτέλεση έργων Β’ Πίνακα με αυτεπιστασία, η δαπάνη ανήλθε στα €1,24 περίπου εκατομμύρια. Αξίζει να σημειωθεί ότι το β’ εξάμηνο του 2023 έγιναν 14 νέες κηρύξεις Αρχαίων Μνημείων Α’ και Β’ Πίνακα, κάποια από τα οποία είναι στις κατεχόμενες περιοχές.
Νέο Κυπριακό Μουσείο και ψηφιακή καταγραφή
Οι εργασίες για ανέγερση του Νέου Κυπριακού Μουσείου, του μεγαλύτερου πολιτιστικού έργου υποδομής του Κράτους από ιδρύσεως του, προχωρούν εντατικά. Παράλληλα, το Τμήμα Αρχαιοτήτων έχει ενισχυθεί με την πρόσληψη αρχαιολόγων και συντηρητών για την ετοιμασία της μουσειολογικής και μουσειογραφικής μελέτης, καθώς και την επιλογή και παρουσίαση των αντικειμένων που θα φιλοξενηθούν στο νέο Μουσείο.
Μια άλλη σημαντική συνιστώσα στην οποία δίνεται έμφαση είναι η ψηφιακή καταγραφή της πολιτιστικής κληρονομιάς. Στο πλαίσιο αυτό υλοποιούνται ερευνητικά προγράμματα, κυρίως με χρηματοδότηση από ευρωπαϊκούς φορείς, μέσω των οποίων διεξάγεται η ψηφιακή αποτύπωση ευρημάτων και αρχαιολογικών καταλοίπων που έφεραν στο φως παλιές και πρόσφατες ανασκαφές.
Στις βασικές στοχεύσεις για το 2024 είναι η ενοποίηση και ανάδειξη των αρχαιολογικών χώρων στην Πόλη Χρυσοχούς και στη Λάρνακα, ώστε τα νέα ευρήματα και αρχαιότητες, που έφεραν στο φως πρόσφατες ανασκαφές, να γίνουν προσβάσιμες στο ευρύ κοινό, ενισχύοντας ταυτόχρονα την οικονομία των τοπικών κοινωνιών. Οι προσπάθειες θα ξεκινήσουν το τρέχον έτος και θα ολοκληρωθούν σταδιακά στα επόμενα χρόνια.
Ξεκίνησε, παράλληλα, η μελέτη και ο σχεδιασμός του τρόπου μεταφοράς των μεγάλων εκθεμάτων για το Νέο Κυπριακό Μουσείο, καθώς και οι διαδικασίες για τη δημιουργία λογοτύπου και του σχεδιασμού της οπτικής ταυτότητας του μουσείου, η οποία αναμένεται να ολοκληρωθεί εντός του 2024.
Εν όψει της Προεδρίας του 2026 και επειδή το Νέο Κυπριακό Μουσείο δεν θα έχει ολοκληρωθεί, σχεδιάζονται έργα αναβάθμισης των μόνιμων εκθέσεων του Κυπριακού Μουσείου, το οποίο θα μπορεί να φιλοξενήσει επισκέψεις από τις διάφορες αντιπροσωπείες που θα έρθουν στην Κύπρο. Για τον λόγο αυτό έχουν ζητηθεί προσφορές για βελτίωση των εκθεσιακών χώρων και δημιουργία εποπτικού υλικού.
Τρεις παράμετροι για τον Σύγχρονο Πολιτισμό
Η Υφυπουργός ανέφερε σε ό,τι αφορά στη στήριξη της καλλιτεχνικής δημιουργίας ότι το 2023 έχουν ενισχυθεί και αναβαθμιστεί τα χορηγικά προγράμματα για δημιουργούς και καλλιτέχνες, ενώ έχει αυξηθεί το σύνολο των επιχορηγήσεων από το 2023 στο 2024 από € 5,65 εκατ. στα € 6 εκατ. Κεντρική θέση είχε το ανταγωνιστικό Πρόγραμμα «ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΙΙ», υποστηρίζοντας την υλοποίηση δραστηριοτήτων στους τομείς της λογοτεχνίας, της μουσικής, του χορού, των εικαστικών τεχνών, του παραδοσιακού πολιτισμού, του θεάτρου και του κινηματογράφου. Μέσα από τη διοργάνωση 323 δραστηριοτήτων, με μεγάλη απήχηση στο ευρύ κοινό και επιχορήγηση 217 φορέων, αγκάλιασε ένα ευρύ φάσμα εκφράσεων και πεδίων.
Η ίδια αναφέρθηκε στη σημαντική αλλαγή που επήλθε στο Χορηγικό Πρόγραμμα Φεστιβάλ Τεχνών «Κύπρια», με στόχο την ανανέωση και τον εκσυγχρονισμό της φεστιβαλικής σκηνής της Κύπρου, αλλά και την οργανωτική ενδυνάμωσή της. Τα «Κύπρια» φέτος επιχορήγησαν 18 φεστιβάλ, με πολλά από αυτά να διεξάγονται στην κυπριακή ύπαιθρο με κοινό που ξεπέρασε τα 25.000 άτομα.
Η ίδια ανέφερε ότι στόχος, μεταξύ άλλων, είναι η απλοποίηση της υποβολής των αιτήσεων μέσα από τον σχεδιασμό ψηφιακής πλατφόρμας για τα προγράμματα που αφορούν στο 2025.
Σε ανοδική πορεία βρίσκεται επίσης ο κυπριακός κινηματογράφος, με την παραγωγή ταινιών να αυξάνεται και τους Κύπριους παραγωγούς να συμμετέχουν σε συμπαραγωγές με πολυεθνικά συνεργεία στο εξωτερικό και στην Κύπρο. Κυπριακές ταινίες το 2023 διακρίθηκαν σε διεθνείς διοργανώσεις.
Στην προσπάθεια του Υφυπουργείου για εξωστρέφεια επιχορηγήθηκε σημαντικός αριθμός εκδηλώσεων στα Πολιτιστικά Κέντρα του εξωτερικού. Συγκεκριμένα επιχορηγήθηκαν 98 εκδηλώσεις στο Σπίτι της Κύπρου στην Αθήνα και πέραν των 20 εκδηλώσεων από το Γραφείο του Μορφωτικού Συμβούλου στην Ύπατη Αρμοστεία της Κύπρου στο Λονδίνο.
Στα πλαίσια του σχεδίου «Θυμέλη», το 2023 έλαβαν μερική επιχορήγηση 48 θεατρικές παραγωγές με την προσέλευση του κοινού να υπολογίζεται πέραν από 15.000 χιλιάδες.
Στον τομέα της λογοτεχνίας και φιλαναγνωσίας επιχορηγήθηκαν το 12 περιοδικές εκδόσεις και 11 μεταφράσεις λογοτεχνικών έργων Κυπρίων λογοτεχνών σε ξένες γλώσσες, προωθώντας έτσι την κυπριακή παραγωγή εκτός των συνόρων. Στο ίδιο πλαίσιο εξωστρέφειας και στήριξης του κυπριακού βιβλίου, η Κύπρος εκπροσωπήθηκε στη Διεθνή Έκθεση Παιδικού Βιβλίου της Μπολόνια, στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Φρανκφούρτης και στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Γουαδαλαχάρα. Παράλληλα, το πρόγραμμα ανάπτυξης κοινοτικών, δημοτικών και σχολικών βιβλιοθηκών του Υφυπουργείου στήριξε φέτος με αγορά βιβλίων και καταλογογράφηση 49 βιβλιοθήκες, κάποιες από αυτές σε ορεινές ή και απομακρυσμένες περιοχές.
Επιπρόσθετα, κατά το 2023 πραγματοποιήθηκαν πολλές πολιτιστικές και εκπαιδευτικές δράσεις στην Κρατική Πινακοθήκη Σύγχρονης Κυπριακής Τέχνης – Majestic και στην Κρατική Πινακοθήκη Σύγχρονης Τέχνης – ΣΠΕΛ. Σημαντικό είναι το γεγονός ότι εγκαινιάστηκε στο Μαζωτό το πλήρως ανακαινισμένο και οργανωμένο με σύγχρονες μουσειολογικές προδιαγραφές «Μουσείο Κώστα Αργυρού».
Δράσεις και προκλήσεις του 2024
Για το 2024 το Υφυπουργείο έχει θέσει ως επιδίωξη «την ανάπτυξη και προώθηση του σύγχρονου πολιτισμού της Κύπρου, την ανάδειξη της ταυτότητάς του εντός και εκτός Κύπρου, τη στήριξη όλων των τεχνών και την ανάπτυξη των επαγγελματιών». Η συμπερίληψη του κοινού και η δημιουργία νέου κοινού και νέων δυνατοτήτων για τον πολιτισμό αποτελούν κεντρικούς στόχους.
Κατά το 2023 ολοκληρώθηκε η πρώτη φάση ετοιμασίας του σημαντικού νομοσχεδίου για το Καθεστώς του Καλλιτέχνη. Το νομοσχέδιο καθορίζει το πλαίσιο και τα κριτήρια απόδοσης του καθεστώτος του καλλιτέχνη σε πολιτιστικούς δημιουργούς και επαγγελματίες των τεχνών, καθώς και τον τρόπο πρόσβασης των αυτοτελώς εργαζομένων καλλιτεχνών που εμπίπτουν σε συγκεκριμένη εισοδηματική τάξη στα ωφελήματα της κοινωνικής ασφάλισης και ιατροφαρμακευτικής κάλυψης. Το νομοσχέδιο, το οποίο εκπονήθηκε με τη βοήθεια της Επιτρόπου Νομοθεσίας και έτυχε επεξεργασίας από το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, υποβλήθηκε στο Υπουργείο Οικονομικών για απόψεις. Τις επόμενες εβδομάδες αναμένεται το νομοσχέδιο να τεθεί σε δημόσια διαβούλευση και στη συνέχεια σε νομοτεχνικό έλεγχο από τη Νομική Υπηρεσία. Στόχος να κατατεθεί στην Βουλή των Αντιπροσώπων περί τον Σεπτέμβριο του 2024.
Η ανέγερση του κτηρίου που θα στεγάσει την Κυπριακή Βιβλιοθήκη είναι μια από τις σημαντικές υποδομές που προωθούνται. Προσπάθεια είναι η ενίσχυση της πνευματικής και πολιτιστικής υποδομής της χώρας, παρέχοντας έναν σύγχρονο χώρο που θα φιλοξενεί ένα εκτεταμένο φάσμα βιβλιογραφικών συλλογών, προσβάσιμο σε όλους τους πολίτες και τους ερευνητές. Παράλληλα, ο εν λόγω χώρος θα λειτουργεί ως κεντρικός πόλος πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Έχει ήδη ολοκληρωθεί η ετοιμασία Σημειώματος Έργου (με επικαιροποιημένο κόστος ανέγερσης βάσει του κτιριολογικού προγράμματος) και στη συνέχεια θα γίνει μελέτη βιωσιμότητας, αλλά και διερεύνηση εξωτερικών πηγών χρηματοδότησης.
Με στόχο την εγκαθίδρυση μιας θεμελιώδους συμμετοχικής πλατφόρμας που να ενθαρρύνει τη μάθηση, την έρευνα και τον κριτικό διάλογο γύρω από την τέχνη και τον πολιτισμό, το Υφυπουργείο εργάζεται, σύμφωνα με τις νενομισμένες διαδικασίες, για τη δημιουργία Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Κύπρου, στο οποίο θα εντάσσονται οι δύο χώροι της Κρατικής Πινακοθήκης στη Λευκωσία (Majestic και ΣΠΕΛ).
Οι στόχοι για τη Χειροτεχνία
Το Υφυπουργείο Πολιτισμού στοχεύει επιπλέον στη δημιουργία κατάλληλων συνθηκών σε τοπικό και διεθνές επίπεδο, ώστε οι χειροτέχνες/ αριστοτέχνες που δραστηριοποιούνται στο νησί να ευδοκιμήσουν.
Το 2023 υπογράφηκε συμφωνία μεταξύ του Υφυπουργείου και της εταιρείας Cyprus Duty Free, βάσει της οποίας διατίθενται προϊόντα της Υπηρεσίας Κυπριακής Χειροτεχνίας (ΥΚΧ) στα καταστήματα αδασμολόγητων ειδών στους αερολιμένες Λάρνακας και Πάφου. Με ιδιαίτερη ικανοποίηση το Υφυπουργείο βλέπει να διευρύνεται συνεχώς ο κύκλος εργασιών των τομέων αυτών με την αύξηση των σημείων πώλησης των προϊόντων. Οι πωλήσεις κατά το 2023 ανήλθαν στις €627.787,71 σε σύγκριση με το 2022 που ήταν €471.985,70.
Για σκοπούς καταγραφής των τεχνικών χειροτεχνίας στην Κύπρο και προώθηση των χειροτεχνών/σχεδιαστών, η ΥΚΧ σε συνεργασία με το Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών ανέθεσαν τη δημιουργία σειρών ταινιών μικρού μήκους με τον γενικό τίτλο #craftingcyprus, που προβάλλουν την εξέλιξη της καλαθοπλεχτικής, αργυροχρυσοχοΐας, ξυλοτεχνίας/ξυλογλυπτικής. Η ταινία της καλαθοπλεχτικής παρουσιάστηκε τον Νοέμβριο του 2023 στην 5η έκδοση της Διεθνούς Έκθεσης Ταινιών Χειροτεχνίας στη Βαρκελώνη.
Το 2024 η ΥΚΧ προχωρεί με περαιτέρω ενέργειες προς επίτευξη των στόχων του τομέα. Σημαντική είναι η επιλογή της από τη Γενική Διεύθυνση Στήριξης Διαρθρωτικών Μεταρρυθμίσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, στο πλαίσιο του Μέσου Τεχνικής Υποστήριξης, για την απόκτηση εμπειρογνωμοσύνης, η οποία θα βοηθήσει περαιτέρω στην ανάπτυξη, αναδιοργάνωση και προώθηση του τομέα της χειροτεχνίας.
Το 2024 υλοποιείται η συμφωνία που υπεγράφη τον Δεκέμβριο 2023 με το διεθνή μη κερδοσκοπικό οργανισμό Michelangelo Foundation for Creativity and Craftsmanship για συμπερίληψη της Κύπρου στο πλαίσιο του προγράμματος «Homo Faber Fellowship». Στόχος του είναι η διευκόλυνση όσον αφορά τα πρώτα βήματα απασχόλησης νέων τεχνιτών χειροτεχνίας και αποφοίτων Σχολών Εφαρμοσμένων Τεχνών στον επαγγελματικό κόσμο της χειροτεχνίας, και να επιτρέψει σε έμπειρους αριστοτέχνες μέσω εργαστηρίων χειροτεχνίας να μεταδώσουν τις δεξιότητές τους στην επόμενη γενιά με το ελάχιστο κόστος.
Παράλληλα, με στόχο τον εκσυγχρονισμό και την καλύτερη προβολή και προώθηση των χειροτεχνών και σχεδιαστών της Κύπρου, μέσα στο 2024 θα γίνει ανακαίνιση του κεντρικού πωλητηρίου στη Λευκωσία, ενώ παράλληλα ολοκληρώνεται η ανακαίνιση του Εργαστηρίου Υφαντικής, με στόχο την περαιτέρω παραγωγή και ανάπτυξη του κλάδου.
Το 2023 πετύχαμε την εγγραφή της μαιευτικής στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας της UNESCO, σε συνεργασία με άλλα 7 κράτη, ενώ ολοκληρώνεται αυτές τις μέρες η ετοιμασία του φακέλου υποψηφιότητας για την κουμανδαρία. Παράλληλα, συνεχίζεται η συνεργασία για τον εμπλουτισμό του Εθνικού Καταλόγου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς και για την προβολή και τη διαφύλαξη του πλούτου των ζωντανών πολιτιστικών εκφράσεων της Κύπρου.
Τρεις άξονες με πολιτικές στοχεύσεις
Η Λίνα Κασσιανίδου αναφέρθηκε σε τρεις άξονες που το Υφυπουργείο επιθυμεί να αναπτύξει σε οριζόντιο επίπεδο. Αυτοί είναι η οικονομική ενίσχυση του πολιτισμού από εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης, η ανάπτυξη της εξωστρέφειας και της διεθνούς συνεργασίας και η καλλιέργεια της πολιτιστικής κουλτούρας.
Ως προς την ενίσχυση χρηματοδότησης θα εντατικοποιηθούν οι προσπάθειες για άντληση κεφαλαίων (α) από ευρωπαϊκά ανταγωνιστικά προγράμματα, (β) από ευρωπαϊκά ταμεία και (γ) από την υιοθέτηση μέτρων που υποβοηθούν την ιδιωτική χρηματοδότηση πολιτιστικών φορέων. Συγκεκριμένα, το Υφυπουργείο προωθεί την ένταξη του πολιτισμού ως ενός από τους παραγωγικούς και αναπτυξιακούς τομείς της οικονομίας στο επόμενο εθνικό επιχειρησιακό σχέδιο, που εκπονείται για το επόμενο Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο με στόχο να καταστεί δυνατή η άντληση χρηματοδότησης από τα ευρωπαϊκά ταμεία έργων υποδομής και χορηγιών.
Επίσης, προωθείται η διεύρυνση της συμμετοχής, της δικτύωσης και της ενίσχυσης των ικανοτήτων των τοπικών πολιτιστικών και δημιουργικών φορέων για να εξασφαλίσουν χρηματοδότηση από Ευρωπαϊκά Ανταγωνιστικά Προγράμματα (Δημιουργική Ευρώπη και CERV). Παράλληλα, ενισχύεται η ικανότητα των λειτουργών του Υφυπουργείου να αξιοποιούν τις ευκαιρίες χρηματοδότησης από ευρωπαϊκά και άλλα προγράμματα (όπως το INTERREG και το ERASMUS) για υλοποίηση πολιτικών του ιδίου του Υφυπουργείου.
Στο πλαίσιο της εξεύρεσης νέων πηγών χρηματοδότησης, εστιάζον και στην προσέλκυση ιδιωτικής χρηματοδότησης και χορηγιών για σημαντικά έργα υποδομής για πολιτιστικούς φορείς, ακόμα και για πολιτιστικές δράσεις. Γι’ αυτό προωθείται και η υιοθέτηση φορολογικών κινήτρων και έχουν υποβληθεί συγκεκριμένες εισηγήσεις στο Υπουργείο Οικονομικών και στο Κέντρο Οικονομικών Ερευνών του Πανεπιστημίου Κύπρου, που ανέλαβε την υλοποίηση της σύμβασης για τον Ολοκληρωμένο Φορολογικό Μετασχηματισμό.
