Άλλους κόσμους μαγικούς και ονειρικούς, έξω από την πεζή πραγματικότητα, αποκαλύπτει στον επισκέπτη η έκθεση «Φανερώματα. Όψεις του αλλόκοσμου στη ζωγραφική και το σχέδιο» στο NiMAC με έργα 35 καλλιτεχνών. Οι επιμελήτριες της έκθεσης Δρ Έλενα Πάρπα και Δρ Εύη Τσελίκα εξηγούν το σκεπτικό της έρευνάς τους και αναφέρονται στον διάλογο που αναπτύσσεται ανάμεσα σε παλαιότερους καλλιτέχνες και σύγχρονους.
Είχαμε πολύ καιρό να δούμε μια μεγάλη ομαδική έκθεση όπως τα «Φανερώματα», που ξεδιπλώνεται στους χώρους του Δημοτικού Κέντρου Τεχνών, Συνεργασία: Ίδρυμα Πιερίδη αυτή την περίοδο. Τέτοιου είδους εκθέσεις που εμπλουτίζουν το άγονο εικαστικό τοπίο, είναι πολύ δύσκολο να γίνουν λόγω του ότι οι «εργάτες του πολιτισμού» δεν έχουν τις κατάλληλες υποδομές και συνθήκες για να γίνει σωστή ιστορική έρευνα, αλλά ούτε βρίσκονται εύκολα οι ανάλογες χορηγίες. Η συγκεκριμένη έκθεση είναι πρωτοβουλία της Έλενας Πάρπα και της Εύης Τσελίκα, οι οποίες δούλεψαν ως ανεξάρτητες ερευνήτριες και επιμελήτριες. Οι δυο τους έκαναν μια μεγάλη έρευνα, μπήκαν σε στούντιο καλλιτεχνών, εντόπισαν έργα από ιδιώτες και συλλέκτες. Επίσης άντλησαν αρκετό υλικό από την Κρατική Συλλογή Κυπριακής Τέχνης, της Λεβεντείου Πινακοθήκης, της Πρεσβείας της Ελλάδος στην Κύπρο, της Δημοτικής Πινακοθήκης Αμμοχώστου και του Πολιτιστικού Ιδρύματος της Τράπεζας Κύπρου. Μέσα από τα έργα των 35 καλλιτεχνών, η έκθεση «Φανερώματα» αναζητά εκφάνσεις του αλλόκοσμου και του ονειρικού στη ζωγραφική και το σχέδιο.
Συναντήσαμε τις επιμελήτριες της έκθεσης παραμονές των εγκαινίων, ενώ έβαζαν τις τελευταίες πινελιές στο στήσιμο. Στην κύρια είσοδο του Κέντρου Τεχνών, στα δεξιά, μόλις είχε τοποθετηθεί η μεγάλη ενότητα έργων του Λευτέρη Ολύμπιου με θέμα τον Άγιο Νεόφυτο. Απέναντι από την κύρια είσοδο, στον τοίχο όπου επεξηγείται το σκεπτικό της έκθεσης, οι επιμελήτριες τοποθετούσαν το έργο «Το Ρωμάτισμα στον Kάμπο» του Γεώργιου Πολ Γεωργίου, ένα έργο του 1946 το οποίο είναι ζωγραφισμένο και στις δυο όψεις. Στη διπλανή αίθουσα ο Στέλιος Καλλινίκου έκανε πρόβα τις μοναδικές ψαλμωδίες που θα παρουσίαζε σε μια περφόρμανς το βράδυ των εγκαινίων, τοποθετώντας τους θεατές στο πνεύμα των «Φανερωμάτων».
Το ταξίδι της έκθεσης, όπως μας εξήγησαν οι δυο επιμελήτριες, άρχισε με αφορμή τη συμμετοχή τους σε ένα συνέδριο και συνέχισε σε συνάρτηση με την ευρύτερη έρευνά τους γύρω από την επίδραση και την πρόσληψη αποκρυφιστικών θεωριών, ανορθολογικών κοσμοαντιλήψεων και τάσεων επαναμάγευσης του κόσμου στο πεδίο των εικαστικών τεχνών, μια τάση στην τέχνη που, όπως επισημαίνουν, παρατηρείται τα τελευταία χρόνια παγκοσμίως. «Θελήσαμε να αναζητήσουμε τις μυστηριακές καταβολές της ζωγραφικής και του σχεδίου και της σχέσης με το θείο στην τέχνη στην Κύπρο. Ο τίτλος της έκθεσης έχει να κάνει με το “φανέρωμα” άλλων κόσμων πέραν του αντιληπτού. Ως λέξη, φέρει βυζαντινές αναφορές, ενώ αρκετά από τα έργα έχουν να κάνουν με το φανέρωμα οραμάτων. Αναζητήσαμε επίσης τους τρόπους που ο ρόλος των καλλιτεχνών κατανοείται ως μεθόριος, στα σύνορα του υλικού και του πνευματικού κόσμου, καθώς και τους τρόπους που η ενόραση, ο ρεμβασμός, η ενεργοποίηση του ενστίκτου και της διαίσθησης αναδεικνύονται σε καλλιτεχνικές πρακτικές».
Στην περιήγησή του στην έκθεση ο θεατής θα ανακαλύψει έργα παλαιότερων καλλιτεχνών που δεν βρίσκονται στη ζωή, αλλά και νεότερων. «Θέλαμε να έχει ένα ιστορικό βάθος η έκθεση και να φτάνει μέχρι τις μέρες μας, στις σύγχρονες πρακτικές. Γι’ αυτό έχουμε καλλιτέχνες όπως ο Γεώργιος Πολ. Γεωργίου, η Καίτη Στεφανίδου, ο Σολωμός Φραγκουλίδης, ο Νίκος Νικολαΐδης σε συνομιλία με πιο σύγχρονους καλλιτέχνες. Αυτές οι συζεύξεις ιστορικών και σύγχρονων καλλιτεχνών ήταν σημαντικές. Ήταν καθοριστικές για να δούμε τι ενεργοποιεί ο σύγχρονος καλλιτέχνης στο ιστορικό έργο και αντίστροφα. Σίγουρα, επειδή το θέμα είναι ευρύ και πολύπλευρο, δεν εξαντλείται με μια μόνο έκθεση. Κατ’ ακρίβεια, θα μπορούσε να υπήρχαν και έργα άλλων καλλιτεχνών. Επειδή όμως η έκθεση στήθηκε σχεδόν συνειρμικά με το ένα έργο να φέρνει το άλλο, αποφασίσαμε να ακολουθήσουμε τον ρυθμό της. Την κατανοούμε, άλλωστε, σαν ένα μόνο βήμα στην έρευνά μας, η οποία ελπίζουμε να συνεχίσει», σημειώνουν οι επιμελήτριες.
Στη διάρκεια της έρευνας τους, η Έλενα Πάρπα και η Εύη Τσελίκα διαπίστωσαν ότι οι Κύπριοι καλλιτέχνες είναι επηρεασμένοι από κινήματα της τέχνης όπως ο σουρεαλισμός, η γεωμετρική αφαίρεση, ο συμβολισμός. «Ενεργοποιούν μια γλώσσα σουρεαλιστική που έχει να κάνει με την εξερεύνηση του ασυνείδητου ή της ανοίκειας συνύπαρξης διαφορετικών εικόνων για να δημιουργήσουν μια ονειρική κατάσταση. Στην έκθεση βλέπουμε επίσης νεκρές φύσεις, καθώς και αυτοπροσωπογραφίες, με τους καλλιτέχνες να βάζουν και τον εαυτό τους στα έργα».
Η έκθεση προσκαλεί επίσης τον θεατή «να δει τον κοινωνικό ρόλο του καλλιτέχνη, αυτόν που ενεργοποιεί άλλες δυνάμεις όπως τη φαντασία, το ένστικτο, το συναίσθημα, και πώς αναμετριέται με αυτά που ξεχνούμε συχνά στην εποχή που ζούμε. Επισημαίνεται επίσης η διασταύρωση της τέχνης με έννοιες όπως το ιερό, η ψυχή, το πνευματικό και το μεταφυσικό». Παράλληλα, τα έργα που παρουσιάζονται παροτρύνουν «την αμφισβήτηση αυτών που αποδίδουν την πραγματικότητά μας πεζή και ωμή: Παγιωμένες απόψεις και κυρίαρχα συστήματα εξουσίας και γνώσης, καθιερωμένες κατηγοριοποιήσεις φύλου, όπως και τον διαχωρισμό φύσης-ανθρώπου, ύλης-πνεύματος, τέχνης-ψυχικού κόσμου».
Η επιλογή των έργων έγινε σύμφωνα με την αφήγηση και τον ιστό που θέλησαν να πλέξουν οι δυο επιμελήτριες. Γι’ αυτό και βλέπουμε στην έκθεση καλλιτέχνες που δεν είναι τόσο ορατοί, εκθεσιακά ή στη βιβλιογραφία και την ιστορία της κυπριακής τέχνης, όπως είναι η Μαρία Σουχάνοβα Φουκαρά, η Μαρία Αντρέου, η Ρέα Μπέιλυ, η Ρέα Κουμίδη Ερέλ, ο Δημήτρης (Δήμας) Ευθυβούλου και ο Στυλιανός Αττεσλής. Τα έργα τους τοποθετούνται πλάι σε πιο γνωστούς και προβεβλημένους καλλιτέχνες όπως ο Γεώργιος Πολ. Γεωργίου, ο Γιώργος Σκοτεινός, η Ελένη Νικοδήμου, η Μαρία Λοϊζίδου κ.ά.
Ένα σημαντικό ζητούμενο στην έκθεση ήταν ο διάλογος και οι διασυνδέσεις που αναπτύσσονται ανάμεσα στα έργα, αλλά και ανάμεσα στις γενιές των καλλιτεχνών. Η έκθεση αναδεικνύει επίσης το σύγχρονο σχέδιο και τη σύγχρονη ζωγραφική στην Κύπρο από καλλιτέχνες της νεότερης γενιάς, όπως είναι οι Πόλυς Πεσλίκας, Χριστόδουλος Παναγιώτου, Ελένη Οδυσσέως, Ναταλί Γιαξή, Χρίστος Κυριακίδης κ.ά.
Στο βιβλιαράκι που συνοδεύει την έκθεση, οι επιμελήτριες παραθέτουν ένα γλωσσάρι που βοηθά τον επισκέπτη να εμβαθύνει περισσότερο στα έργα: Λέξεις-κλειδιά όπως «Κύκλος», «Οράματα», «Πύλη», «Τραπέζι», «Φως», «Βουνό», «Δέντρο», «Εσωτερισμός», «Κόκκινο», «Κοχύλι», επεξηγούνται με αναφορές στην ιστορία της τέχνης και την καλλιτεχνική πρακτική. Για παράδειγμα, στη λέξη «Κόκκινο» διαβάζουμε ότι στην έκθεση εντοπίζουμε τη χρήση του σε αυτοπροσωπογραφίες και νεκρές φύσεις με κόκκινα υφάσματα, κόκκινα μαξιλάρια, κόκκινα δοχεία, κόκκινα ενδύματα, κόκκινες μάσκες αλλά και κόκκινα στοιχεία. «Η χρήση του στην απεικόνιση αινιγματικών αντικειμένων λειτουργεί ως απόδειξη των κοσμικών συμβολισμών του και της σύνδεσής του με τη ζωτικότητα, τη ζωοδόχο δύναμη και την τελετουργία. Κόκκινοι κύκλοι, κόκκινα τρίγωνα και άλλα κόκκινα σχήματα και φιγούρες παρατηρούνται επίσης σε αρκετά έργα, μαρτυρώντας τη συμβολική τους σημασία και τη διασύνδεσή τους με τελετές, θυσίες και πνευματικές αναζητήσεις».
Στη λέξη-κλειδί «Πύλη» σημειώνεται ανάμεσα σ’ άλλα ότι σε κάποια έργα η άλλη διάσταση, εν είδει οραμάτων και ονείρων, οπτικοποιείται στη βάση εικαστικών λεξιλογίων που αντλούν αναφορές από κινήματα όπως ο σουρεαλισμός και η γεωμετρική αφαίρεση, όπου πύλες, περάσματα και πόρτες παραπέμπουν στην έννοια της μεθόριου. «Συναντάμε επίσης τον στοχασμό πάνω στην αισθητική του ερειπίου ή στη θρησκευτική λειτουργία των εικόνων, και στους τρόπους που το θραύσμα ή η εικόνα κατανοούνται ως μεταφορικές “πύλες” διασύνδεσης του παρόντος με το παρελθόν, του υλικού κόσμου με το θείο και το υπερπέραν».
Παρουσιάζονται έργα των Κώστα Αβερκίου, Μαρίας Ανδρέου, Αθηνάς Αντωνιάδου, Στυλιανού Αττεσλή, Στέλιου Βότση, Γ. Πολ. Γεωργίου, Ναταλί Γιαξή, Αϊσέ-Μίρα Γιασίν, Ρέας Κουμίδου Ερέλ, Δημήτρη (Δήμα) Ευθυβούλου, Ουμίτ Ινατσί, Άντη Ιωαννίδη, Στέλιου Καλλινίκου, Χρίστου Κυριακίδη, Μάριου Λοϊζίδη, Μαρίας Λοϊζίδου, Ρέας Μπέιλυ, Ελένης Νικοδήμου, Νίκου Νικολαΐδη, Ελένης Οδυσσέως, Λευτέρη Ολύμπιου, Χριστόδουλου Παναγιώτου, Μαρίας Παπαχαραλάμπους, Πόλυ Πεσλίκα, Μαίρης Πλαντ, Γιώργου Σκοτεινού, Καίτης Φασουλιώτου Στεφανίδου, Χρίστου Φουκαρά, Μαριάμ Σουχάνοβα Φουκαρά, Τάκη Φραγκούδη, Σολωμού Φραγκουλίδη, Ανδρέα Χαραλάμπους, Βέρας Γαβριηλίδου Χατζηδά, Σοφίας Χατζήπαπα, Ανδρέα Χρυσοχού.
Η έκθεση «Φανερώματα: Όψεις του αλλόκοσμου στη ζωγραφική και το σχέδιο» πραγματοποιείται με χορηγία του Τμήματος Σύγχρονου Πολιτισμού του υφυπουργείου Πολιτισμού και την υποστήριξη της Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Κύπρο, της Chakarian Colour Centre, του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου και της Βρετανικής Ύπατης Αρμοστείας Λευκωσίας.
Λευκωσία, NiMAC (22797400). Ομαδική έκθεση «Φανερώματα: Όψεις του αλλόκοσμου στη ζωγραφική και το σχέδιο». Μέχρι 13/7
Ελεύθερα 7.4.2024
