Κτίστηκε τη δεκαετία του ’80 ως σύμβολο μιας δικτατορίας. Εξυπηρέτησε διάφορες χρήσεις -ραδιοφωνικού σταθμού, κέντρου διασκέδασης, συνεδριακού κέντρου, βάσης του ΝΑΤΟ- και σήμερα, η Πυραμίδα των Τιράνων, περνά στο λαό ως σύμβολο δημοκρατίας.
Σε μια εποχή που ο Ενβέρ Χότζα απαγόρευε στην Αλβανία ακόμα και την ύπαρξη γραφομηχανών, έκτισε στο κέντρο των Τιράνων μια πυραμίδα 21 μέτρων με ένα άγαλμα δικό του στην κορυφή. Τον σχεδιασμό υπόγραφε η κόρη κι ο γαμπρός του μαζί με άλλους αρχιτέκτονες φιλικά προσκείμενους στο καθεστώς. Πριν όμως ολοκληρωθεί, ο Χότζα πέθανε και το σύμβολο της μεγαλομανίας του καταλήφθηκε για διάφορες χρήσεις, λεηλατήθηκε, στέγασε χρήστες ναρκωτικών και άστεγους με τις αρχές να εξετάζουν την κατεδάφιση του και την ανέγερση θεάτρου στη θέση του. Υπήρξαν ωστόσο διαφωνίες, με αποτέλεσμα οι δημοτικές αρχές να αποφασίσουν να το μετατρέψουν σε ένα χώρο φροντίδας νέων. Για τον σκοπό αυτό προκήρυξαν διεθνή διαγωνισμό, τον οποίο κέρδισε το ολλανδικό γραφείο MVRDV και ιδού το αποτέλεσμα. 48 χρωματιστά σπιτάκια διανθίζουν, μέσα και έξω, τη βασική δομή η οποία διατηρήθηκε και από ένα σκοτεινό μπρουταλιστικό κτήριο έχει μεταμορφωθεί σε ένα χώρο λουσμένο στο φως.
Για πολλούς Αλβανούς, η Πυραμίδα είναι σύμβολο νίκης επί του καθεστώτος και το σχέδιο του MVRDV εμπνεύστηκε από τον τρόπο με τον οποίο οι πολίτες είχαν ανακτήσει το κτήριο. Μετά τον θάνατο του δικτάτορα, η φθαρμένη δομή είχε χρησιμεύσει ως στέκι για τη νεολαία, η οποία σκαρφάλωνε στα κεκλιμένα δοκάρια και γλιστρούσε πίσω προς το έδαφος. Τώρα, σκαλοπάτια ανεβαίνουν στις επικλινείς πλευρές, επιτρέποντας σε ανθρώπους όλων των ηλικιών να ανέβουν στην κορυφή. Στη δυτική πλευρά, ένας ανελκυστήρας παρέχει πρόσβαση στην κορυφή της Πυραμίδας για όσους δεν μπορούν να ανέβουν τα σκαλιά, ενώ μία δοκός ενσωματώνει ένα κεκλιμένο τμήμα όπου οι άνθρωποι μπορούν ακόμα να γλιστρήσουν προς τα κάτω.
Οι MVRDV χρησιμοποίησαν την υπάρχουσα δομή για να προσθέσουν τα χρωματιστά κουτιά που είναι αίθουσες για εκπαίδευση και εκδηλώσεις. Αυτά βρίσκονται στην κορυφή της δομής, στο πάρκο γύρω από το κτήριο αλλά και στο εσωτερικό. Τα μισά περίπου θα στεγάσουν το μη κερδοσκοπικό εκπαιδευτικό ίδρυμα TUMO, το οποίο παρέχει δωρεάν μετασχολική εκπαίδευση για νέους 12 έως 18 ετών σε νέες τεχνικές όπως λογισμικό, ρομποτική, κινούμενα σχέδια, μουσική και ταινίες. Το TUMO ιδρύθηκε στην Αρμενία το 2011 και έκτοτε εξαπλώνεται σε όλη την Ευρώπη με στόχο την παροχή εκπαίδευσης και ευκαιριών που μπορούν να αποτελέσουν εργαλείο κατά της «διαρροής εγκεφάλων» που απειλεί την οικονομία χωρών όπως η Αλβανία. Τα άλλα μισά από τα χρωματιστά κουτιά θα είναι προσβάσιμα στο κοινό, φιλοξενώντας χώρους ενοικίασης για καφέ, εστιατόρια, γραφεία και εργαστήρια start-up, στούντιο, ένα AirbnB και άλλα. Δύο έχουν κλίση, για να λειτουργούν ως μικρά αμφιθέατρα. Το κοινό μπορεί να περιπλανηθεί ανάμεσα και πάνω από τα κουτιά, να περπατήσει στις στέγες τους, να καθίσει στις βεράντες τους. Το εσωτερικό της πυραμίδας είναι επίσης ανοικτό και όποιος θέλει μπορεί να εισέλθει.
Ο μετασχηματισμός της Πυραμίδας δείχνει πώς ένα κτήριο μπορεί να γίνει κατάλληλο για μια νέα εποχή, διατηρώντας ταυτόχρονα την πολύπλοκη ιστορία του. Το έργο ανταποκρίνεται επίσης στους στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης. Αντί να κατεδαφιστεί προσαρμόστηκε σύμφωνα με τις αρχές της κυκλικής οικονομίας.
Η Πυραμίδα δεν είναι το μόνο έργο της νέας εποχής. Αφότου στη δημαρχία στα Τίρανα αναδείχτηκε ο καλλιτέχνης Έντι Ράμα, το 2000, άρχισαν να βάφουν τις ζοφερές πολυκατοικίες με έντονα χρώματα, έναν φτηνό αλλά αποτελεσματικό τρόπο να προσφέρουν χαρά και να δηλώσουν ότι ο τόπος άλλαζε. Το παράδειγμα ακολούθησαν και οι μετέπειτα δήμαρχοι με διάφορα έργα. Ο κεντρικός δημόσιος χώρος της πόλης, η κάποτε άνυδρη πλατεία Σκεντέρμπεη, έχει εμπλουτιστεί με ένα μίνι δάσος βιοποικιλότητας. Γύρω από το κέντρο υψώνονται ένα σωρό πύργοι, σχεδιασμένοι από μερικούς από τους πιο γνωστούς Ευρωπαίους αρχιτέκτονες. Ο ψηλότερος είναι το Downtown One, κοντά στην Πυραμίδα, σχεδιασμένος επίσης από τους MVRDV, ως σύμβολο μιας «αναδυόμενης χώρας».
Φωτογραφίες: Ossip van Duivenbode
