Ο αρχαιολογικός χώρος σχεδιάστηκε για να ενισχύει την αίσθηση ζωντανής επαφής με την ιστορία, καλώντας τον επισκέπτη της πολυσύχναστης αυτής τουριστικής περιοχής, να φανταστεί τη ζωή των ανθρώπων πριν από 7.000 χρόνια.
Το Τμήμα Αρχαιοτήτων του Υφυπουργείου Πολιτισμού παρέδωσε επίσημα στο κοινό ένα σημαντικό αρχαιολογικό χώρο στην καρδιά του Πρωταρά, το νεολιθικό χωριό που κτίστηκε στην ανατολική ακτή της Κύπρου Νησιά, την πέμπτη χιλιετία π.Χ.
Ο οικισμός, που είναι επισκέψιμος για το κοινό καθημερινά, βρίσκεται μεταξύ των παραλιών Βυζακιά και Λομπαρδί. Εντάσσεται στη Νεολιθική Κεραμική Περίοδο (5200-4800 π.Χ.) και αποτελεί τον μεγαλύτερο οικισμό της Νεολιθικής περιόδου που έχει ανασκαφεί και ερευνηθεί μέχρι σήμερα στην επαρχία Αμμοχώστου.
Μέσα από σχέδια, φωτογραφίες και περιεκτικά κείμενα, οι επισκέπτες μπορούν να κατανοήσουν την οργάνωση του νεολιθικού χωριού, τις δραστηριότητες των κατοίκων, όπως τη γεωργία, την κτηνοτροφία, την κατασκευή εργαλείων και τα κοινωνικά έθιμα. Το υλικό έχει σχεδιαστεί ώστε να είναι προσιτό σε κάθε επίπεδο γνώσεων, ενισχύοντας την αίσθηση ζωντανής επαφής με την ιστορία.
Οι ανασκαφές στον χώρο σε πέντε ανασκαφικές περιόδους μεταξύ των ετών 1995 και 2001, είχαν πραγματοποιηθεί , υπό την καθοδήγηση του πρώην Διευθυντή του Τμήματος Αρχαιοτήτων, αείμνηστου Παύλου Φλουρέντζου. Κατά τις ανασκαφές έχουν αποκαλυφθεί σε έκταση 2750 τ.μ. σαράντα κατοικίες, ένα προστατευτικό τείχος καθώς και σημαντικός αριθμός κινητών ευρημάτων, όπως αγγεία, πέτρινα ειδώλια, μαχαίρια και λεπίδες, γουδιά, περιδέραια από πικρόλιθο και κόκκαλα ελαφιού κ.α.
Κατά τη διάρκεια των εγκαινίων η Υφυπουργός Πολιτισμού Δρ Βασιλική Κασσιανίδου, εξήγησε σε ομιλία της πως «Μέσα από σχέδια, φωτογραφιές και περιεκτικά κείμενα, οι επισκέπτες μπορούν να κατανοήσουν την οργάνωση του νεολιθικού χωριού, τις δραστηριότητες των κατοίκων, όπως τη γεωργία, την κτηνοτροφία, την κατασκευή εργαλείων και τα κοινωνικά έθιμα. Προσφέρουμε αυτό το χώρο στην τοπική κοινωνία, ως μια αμεσότερη επαφή με το παρελθόν, ενισχύοντας το αίσθημα ταυτότητας με την ιστορία του τόπου. Είναι μια ευκαιρία να προβληθεί η αρχαιολογική κληρονομιά της περιοχής και να συνδεθεί η σύγχρονη ζωή με το ιστορικό της παρελθόν. Επιπλέον, με την ανάδειξη του χώρου, η Κύπρος και ειδικότερα η Επαρχία Αμμοχώστου ενισχύει το προφίλ της ως πολιτιστικός προορισμός, προσελκύοντας ντόπιους και ξένους επισκέπτες».
