Ο σκηνοθέτης Σίμος Κακάλας επισημαίνει ότι η ανθρωπότητα σήμερα είναι σαν τον Οιδίποδα: σε αναζήτηση ταυτότητας.
Στη συνεπή, 20χρονη πορεία του ως σκηνοθέτης, έβαλε τη σφραγίδα του σε σημαίνουσες καλλιτεχνικές δοκιμασίες, υπερασπιζόμενος ένα θέατρο της ουσίας, με βάση τη σωματικότητα και τη διάδραση, παραμένοντας παράλληλα σε συνεχή αναζήτηση αφηγήσεων και τεχνικών. Ο Σίμος Κακάλας έρχεται αυτό το καλοκαίρι αντιμέτωπος με τον Οιδίποδα Τύραννο του Σοφοκλή, σε μια παράσταση ιδωμένη ως τελετουργικό εξαγνισμού. Για τον ίδιο, το πρόσωπο του Οιδίποδα είναι η ίδια η ανθρωπότητα στον καθρέφτη. Η παραγωγή του Ίασμου, που θα παρουσιαστεί τον Αύγουστο και στην Επίδαυρο, θα κάνει τρεις σταθμούς και στην Κύπρο. Με αυτή την αφορμή, τον συναντήσαμε στην Αθήνα ευρισκόμενο σε φάση «δημιουργικής αβεβαιότητας». Μάς μίλησε για τη συγκίνηση, που αποτελεί τον βασικό λόγο της ενασχόλησής του με το θέατρο και αναφέρθηκε σε όσα τον ενοχλούν σε σχέση με το σινάφι του, αλλά και με την τροπή που έχει πάρει ο κόσμος.
– Γιατί γράφτηκε ότι αυτή είναι η πρώτη σου φορά στην Επίδαυρο; Είναι η τρίτη μου φορά. Είχε προηγηθεί ο Ορέστης και το «Σύσσημον», ενώ έκανα και μια «Ερωφίλη» στη Μικρή Επίδαυρο. Μου προξενεί εντύπωση το γεγονός ότι στην εποχή του Google οι άνθρωποι είναι λες και σταμάτησαν να ψάχνουν, σαν να έχει συμβάλει αυτό το πράγμα στη λήθη.
– Η πρόκληση είναι πάντα η ίδια ή μετά το βάπτισμα του πυρός αισθάνεται κανείς πιο οικεία εκεί; Δεν μπορείς να το αισθάνεσαι αυτό- όχι μόνο στην Επίδαυρο αλλά και γενικά. Είναι λάθος μετά από 10-15 πρεμιέρες να φτάσεις να πεις «το ‘χω» και να νιώσεις άνετος. Το θέατρο είναι κάτι που κάθε φορά το φτιάχνεις εκείνη την ώρα. Είναι συνεχώς καινούριο και δεν σου δίνει την ευκαιρία να επαναπαυτείς. Η Επίδαυρος είναι πάντα ένας σημαντικός σταθμός. Και μόνο που βρίσκεσαι εκεί για κάποιες μέρες και μόνο οι πρόβες που κάνεις εκεί, είναι ευλογία. Πέρα από τη συγκίνηση που προσφέρει η παρουσία εκεί, είναι ένας χώρος με τις δικές του προκλήσεις. Αυτό είναι όλο.
– Ο Οιδίπους Τύραννος είναι έργο που σηκώνει μεγάλες παρεμβάσεις; Δεν μπορείς ν’ αλλάξεις τα φώτα στον Οιδίποδα. Βασικά, εγώ ποτέ δεν σκέφτομαι ότι αλλάζω φώτα, αλλά ότι ερμηνεύω το έργο. Έγνοια μου είναι η ερμηνεία, για να προκύψουν οι ρόλοι και οι χαρακτήρες. Στην περίπτωση αυτή, τα πράγματα θα έλεγα ότι είναι και ιδιαζόντως κλασικά. Χρησιμοποιούμε μάσκες. Υπάρχει πιο κλασικό στοιχείο απ’ αυτό; Γενικά, δεν μου αρέσει να «πειράζω» τα έργα, δεν τα διασκευάζω, δεν τα «σπάω», εκτός ίσως από μια συντόμευση, όπως κάνουν όλοι πια. Κι αυτό γιατί οι σημερινοί θεατές δεν αντέχουν πάνω από 1.20′ παράστασης. Αυτό έχει αλλάξει πολλά. Το γεγονός ότι βομβαρδιζόμαστε με βιντεάκια των 10’’ στο TikTok έχει αρχίσει ν’ αλλάζει τον εγκέφαλο, δεν αντέχουμε να βλέπουμε πια μακροσκελή θεάματα όπως παλιότερα. Τα τρίωρα τα έχουμε ξεχάσει. Τρίωρα, πλέον, μόνο μπλοκμπάστερ στο σινεμά μπορούμε να δούμε.
– Ποιο είναι το σημείο εκκίνησης στο έργο αυτό; Η ταυτότητα. Ο Οιδίποδας δεν ξέρει ποιος είναι. Δεν έχει ουσιαστικά παρελθόν. Νομίζει ότι έχει, αλλά αποδεικνύεται κάτι άλλο. Αυτή η αναζήτηση της ταυτότητας τελικά οδηγεί στην καταστροφή του. Η ανάγκη του για αλήθεια τον οδηγεί σε μια αποκάλυψη που δεν αντέχει ούτε ο ίδιος. Μου φαίνεται ότι η ανθρωπότητα σήμερα είναι σαν τον Οιδίποδα. Βρισκόμαστε και πάλι σε σημείο καμπής. Γίνεται και πάλι μια τεράστια συζήτηση για την ταυτότητα. Και από υπαρξιακής σκοπιάς. Για το πώς αυτοπροσδιορίζονται οι άνθρωποι, το γιατί να μην αυτοπροσδιορίζονται όπως θέλουν, ποιος είναι αυτός τελικά που μπορεί να μιλήσει για τον άλλον. Έχει ανοίξει με ζέση αυτή η συζήτηση τα τελευταία χρόνια. Και είναι κομβική προκειμένου να προχωρήσουμε παραπέρα.
– Το θέμα της περιουσιότητας των Ελλήνων εξακολουθεί να σε απασχολεί; Με απασχολούσε έντονα στην «Γκόλφω», ως προέκταση της ελληνικής ταυτότητας. Αλλά έχει πάψει να με απασχολεί, γιατί νομίζω ότι είναι μια χαμένη περίπτωση. Δεν θα λυθεί ποτέ αυτό. Οι Έλληνες πάντα θα νομίζουν ότι είναι καταπληκτικοί και ξεχωριστοί και οι άλλοι πάντα θα τους κοροϊδεύουν γι’ αυτό. Έτσι θα συνεχίσει να πηγαίνει. Είμαστε γραφικοί. Το πήρα απόφαση κι έτσι έπαψε να μ’ ενδιαφέρει κιόλας. Νόμιζα τότε ότι υπήρχε κάποια περίπτωση ν’ αλλάξει κάτι σε σχέση με αυτό, αλλά δεν το νομίζω πια.
«Οι Γκουέρνικες, συνήθως, ζωγραφίζονται μετά την καταστροφή. Όμως, εμένα δεν μου λέει κάτι πια αυτό. Περιμένουμε δηλαδή τη συμφορά για να συνέλθουμε, να κάνουμε τέχνη, να προβληματιστούμε για το κακό που κάναμε; Δεν θέλω να γίνει μια Χιροσίμα προκειμένου να γράψουμε τραγούδια
– Πού αποδίδεις εσύ το όλο και πιο έντονο ταμπούρωμα μέσα στο συντηρητικό καβούκι; Είναι επόμενο. Το καινούριο πάντα φέρνει φόβο και προτιμάς το παλιό που το ξέρεις. Αυτή τη στιγμή ο κόσμος αλλάζει, από τα βάθη του μέχρι την επιφάνεια. Και τον αλλάζει η τεχνολογία που έχουμε εφεύρει, όπως συνέβαινε πάντα. Το άροτρο λ.χ. είχε αλλάξει σαρωτικά τον κόσμο και τη δομή του. Έτσι και σήμερα, η ανθρωπότητα βρίσκεται σε μια καμπή που εύλογα τρομάζει. Έχουμε έναν πλανήτη δύο και τριών ταχυτήτων, με τεράστιες αντιθέσεις μεταξύ χωρών και ανθρώπων και είναι αξιοπερίεργο πώς αυτό το εκρηκτικό μίγμα ενώνεται μέσω της τεχνολογίας. Αυτά είναι ζητήματα που με απασχολούν αυτόν τον καιρό. Λ.χ. αυτό που συμβαίνει με την τεχνητή νοημοσύνη και μέχρι ποιο σημείο θα της επιτρέψουμε να παρεμβαίνει στη ζωή μας. Μέχρι τώρα, πάντως, φαίνεται ότι επιτρέπουμε τα πάντα.
– Μέχρι κάποια στιγμή να μας αντικαταστήσει… Εγώ δεν θα είχα πρόβλημα να με αντικαταστήσει. Δεν είναι απαραίτητα κακή ιδέα ένα ουτοπικό, μαρξιστικό μέλλον όπου οι μηχανές θα δουλεύουν για μας. Το πρόβλημα είναι τα ζητήματα που τίθενται από εκεί και πέρα. Τι κάνεις από τη στιγμή που γίνεσαι θεός κι έχεις φτιάξει οντότητες να σε υπηρετούν; Είναι και μια έμφυτη ανάγκη του ανθρώπου αυτού, να κάθεται και να τον υπηρετούν. Σε κάθε περίπτωση, είναι μια ενδιαφέρουσα εποχή. Πάντως, πολλές φορές η ανθρωπότητα έφτασε στο χείλος του ολέθρου, θεώρησε ότι ήρθε η αποκάλυψη και τελείωσε ο κόσμος, αλλά τελικά προσαρμόζεται στο επόμενο στάδιο. Είναι και λίγο βαρετό από ένα σημείο και μετά. Προβλέψιμο.
– Η αναταραχή έχει δημιουργήσει και πολλά υπαρξιακά κενά στους σύγχρονους ανθρώπους, ειδικά στον δυτικό κόσμο. Αυτό σχετίζεται με τη συντηρητική στροφή; Ο κόσμος συντηρητικοποιείται και είναι επόμενο. Λειτουργεί ο φόβος, η αβεβαιότητα. Είναι η πιο αναμενόμενη αντίδραση. Δεν πρέπει να περιμένουμε σε περιόδους κρίσης ότι θα επικρατήσουν οι ώριμες αντιδράσεις. Συνήθως, η ωριμότητα και η σύνεση έρχονται όταν καταλαγιάσει το πράγμα. Οι Γκουέρνικες, συνήθως, ζωγραφίζονται μετά την καταστροφή. Όμως, εμένα δεν μου λέει κάτι πια αυτό. Περιμένουμε δηλαδή τη συμφορά για να συνέλθουμε, να κάνουμε τέχνη, να προβληματιστούμε για το κακό που κάναμε; Δεν θέλω να γίνει μια Χιροσίμα προκειμένου να γράψουμε τραγούδια. Προτιμώ να μη γραφτούν ποτέ αυτά τα τραγούδια.
– Πιστεύεις ότι με την τέχνη σου μπορείς κάπως να καθυστερήσεις το αναπόφευκτο; Όχι, όχι. Το μόνο που κάνεις είναι να παρηγορείς λίγο αυτόν που σε βλέπει. Οτιδήποτε άλλο, είναι υπερφίαλο, μεσσιανικό. Οι καλλιτέχνες θα σώσουν τον κόσμο; Μάλλον κάποιος οικονομολόγος, ή κάτι τέτοιο, θα τον σώσει. Η ανθρωπότητα δεν είναι πάντα αυτό το σύστημα που προχωρά προς το μέλλον αγκομαχώντας, παλεύοντας, χύνοντας το αίμα του και ματανιώνοντας; Άλλαξε ποτέ αυτό; Τι περιμένουν τώρα όλοι, δηλαδή, ότι με δύο κλικ κι ένα λάικ θ’ αλλάξει ο κόσμος; Ή αλλάζοντας τις λέξεις και το νόημά τους;
– Από τη στιγμή που αποφάσισες να κάνεις θέατρο μέχρι σήμερα, το «κλικ» που σε ωθεί είναι το ίδιο; Ναι. Είναι η συγκίνηση που προκαλεί το θέατρο. Με συγκινεί να είμαι εκεί. Στο θέατρο εγώ αναζητώ την ομάδα, τους ανθρώπους, αυτή τη συνύπαρξη. Είναι μια ομαδική εργασία. Η συνεύρεση των ανθρώπων: αυτό με συγκινεί. Δεν σκέφτομαι πρώτα το κοινό, αλλά τον πυρήνα.
Η ανθρωπότητα δεν είναι πάντα αυτό το σύστημα που προχωρά προς το μέλλον αγκομαχώντας, παλεύοντας, χύνοντας το αίμα του και ματανιώνοντας; Άλλαξε ποτέ αυτό; Τι περιμένουν τώρα όλοι, δηλαδή, ότι με δύο κλικ κι ένα λάικ θ’ αλλάξει ο κόσμος;
– Γιατί οι παρέες δεν γράφουν πια την ιστορία; Διότι, αντί για ιστορία, είναι απασχολημένες να γράφουν stories στα social. Είναι η συνθήκη της εποχής τέτοια, ευνοεί τη διάσπαση. Περισσότερο από ποτέ, οι παρέες τώρα τρώγονται μεταξύ τους. Σε μια εποχή που φαινομενικά αναζητούμε ξανά μια νέα συλλογικότητα, αυτό ακούγεται λίγο οξύμωρο. Αλλά είναι λογικό. Περιχαρακωνόμαστε ελέω του φόβου. Η τεχνολογία βοηθά να είσαι εικονικό μέλος της αγέλης, αλλά ουσιαστικά είσαι άτομο, νησί, άβαταρ. Απλώς, μια περσόνα. Σηκώνει ο άλλος τη σημαία της ηθικής και ωρύεται για να τον θαυμάσουν όλοι κι ύστερα πάει και δέρνει τη γυναίκα του, μιλάει μειωτικά στη σχέση του, συμπεριφέρεται στους άλλους σαν να είναι σκουπίδια.
– Εσύ αισθάνεσαι ότι ξέρεις ποιος είσαι; Όχι, δεν έχω ιδέα. Όμως, όσο τεράστιο ζήτημα κι αν είναι αυτή η αναζήτηση του ποιος και τι είσαι, δεν ξέρω κατά πόσο απασχολεί πραγματικά τον κόσμο. Ίσως ο υπαρξιακός ίλιγγος να είναι απλά μια «πολυτέλεια» του δυτικού ανθρώπου. Αυτός που αγωνίζεται για την επιβίωση και δεν ξέρει τι θα του ξημερώσει, το βλέπει αλλιώς. Από την άλλη, από το πρώτο κιόλας γνωστό λογοτεχνικό κείμενο, το Έπος του Γκιλγκαμές, αποτυπώνεται και με κάποιον τρόπο εκφράζεται η αγωνία της ύπαρξης. Οι αγωνίες αυτές είναι εγκιβωτισμένες, αλλά σήμερα τις βλέπουμε να εκδηκώνονται στα ποστ του Facebook. Αμέτρητοι είναι αυτοί που κραυγάζουν για λίγη σημασία, για να τους αγαπήσουν, να τους κάνουν λάικ, να τους συμπαρασταθούν στο πρόβλημά τους.
– Πώς εξηγείς ότι ενώ έχουμε δει τόσο βαθιά μέσα στο σύμπαν και μέσα στον άνθρωπο, βρισκόμαστε ίσως στο μεγαλύτερο αδιέξοδο που βρέθηκε ποτέ η ανθρωπότητα; Δεν ξέρω αν είναι όντως το μεγαλύτερο ή αν έχει έρθει απλώς η στιγμή για ακόμη ένα μεγάλο. Το σίγουρο είναι ότι ο άνθρωπος, ενστικτωδώς, επιζητεί πάντα τη βεβαιότητα, το σταθερό. Έχει γαλουχηθεί να θέλει ν’ ακούει την έκφραση «έτσι ήταν πάντα». Όποιος έρχεται και στο υπόσχεται αυτό τον ψηφίζεις, τον ερωτεύεσαι, τον παντρεύεσαι.
– Επιζητείς κι εσύ τη σταθερότητα; Την επιζητούσα. Κάποια στιγμή, όμως, αποδέχτηκα την αταξία ως βασική συνθήκη στο σύμπαν. Ότι, δηλαδή, ανά πάσα στιγμή μπορούν να ανατραπούν όλα. Γι’ αυτό λίγα πράγματα μ’ εκπλήσσουν πια. Το σύμπαν είναι πολυπλοκότητα, διαφορετικότητα, ποικιλία. Τα πάντα μπορούν να συμβούν. Όλα τα υπόλοιπα είναι ανθρώπινες κατασκευές. Η αλήθεια του σύμπαντος είναι ότι είσαι ένας κόκκος άμμου σε μια γωνιά του γαλαξία, κάτι γενικά ασήμαντο που μπορεί όμως να είναι σημαντικό για κάποιον άλλον άνθρωπο. Δεν αγχώνομαι πια για τον μεγάλο κόσμο, με απασχολεί ο δικός μου. Αυτό που με ανησυχεί πολύ είναι η βεβαιότητα των ανθρώπων. Με υποψιάζει. Όταν κάποιος μου μιλάει με βεβαιότητα, πανικοβάλλομαι. Αισθάνομαι ότι έχω να κάνω μ’ έναν αφερέγγυο άνθρωπο που δεν έχει μετρήσει σωστά τα πράγματα. Αυτό ισχύει για όλους αυτούς που ωρύονται και κουνούν το δάχτυλο στο Facebook και το Twitter. Οι πλείστοι απ’ αυτούς κάτι θέλουν να κρύψουν φωνασκώντας. Ένα τραύμα ίσως ή μια λερωμένη φωλιά.
– Αισθάνεσαι πιο άνετα στην αβεβαιότητα; Βεβαιότατα (γέλια). Αισθάνομαι μεγαλύτερη σιγουριά μέσα στην αλήθεια κι ας με ξεβολεύει.
– Η μάσκα που κρύβουμε είναι πάντα τρομακτική; Αναλόγως τι κρύβει ο καθένας. Υπάρχουν άνθρωποι που κρύβουν την καλή τους μάσκα, το καλό τους πρόσωπο και παρουσιάζουν ένα απωθητικό. Είναι άμυνα αυτό, επειδή έχουν πληγωθεί. Αντίθετα, κάποιοι άλλοι φορούν τη μάσκα της αθωότητας για να σε πείσουν ότι δεν είναι τέρατα.
– Ποιον ρόλο παίζει η μάσκα στη δική σου πρόταση; Αντιμετωπίζω το δρώμενο ως έναν Χορό ανθρώπων με μάσκες και οι ήρωες ξεπηδούν μέσα από αυτόν τον Χορό βγάζοντας τη μάσκα τους.
– Είναι ένα τεχνικό εύρημα αυτό; Δομικό και δραματουργικό. Έρχεται να λύσει την ιδέα. Η ιδέα είναι ότι όλα αυτά τα πρόσωπα ξεπηδούν μέσα από μας, δηλαδή από τον λαό. Ο χορός είναι κάτι κομβικό στην τραγωδία, όχι μόνο από αισθητική άποψη. Είναι αυτοί που κρίνουν και δρουν, ή εκείνοι που παρακολουθούν μαζικά μια παράσταση.
– Το στοιχείο του Χορού, πάντως, έχει κακοπάθει σε πολλές προτάσεις αρχαίου δράματος… Επειδή είναι δύσκολο. Καταρχάς, οικονομικά. Ακόμη και στην αρχαιότητα ήταν βάρος. Γι’ αυτό υπήρχε ο χορηγός που αναλάμβανε να ντύσει τον Χορό. Όταν βλέπεις ολιγομελή ή μονομελή Χορό, αμέσως λες «αυτοί δεν είχανε μπάτζετ». Είναι η πιο απλή λύση, αλλά είναι κι έκπτωση. Υπάρχουν βέβαια εξαιρέσεις που η επιλογή αυτή είναι δομική. Ο Τερζόπουλος λ.χ. μπορεί να προσαρμόσει τον Χορό σε τέσσερις ανθρώπους, όμως είναι μια άποψη πάνω στην τραγωδία με τρομερά έντονες σωματικά απαιτήσεις. Εγώ προσπαθώ να κάνω όλο το έργο. Έχω αυτούσιο το κείμενο, έχοντας στο μυαλό ότι σκοπός του ποιητή ήταν να μιλήσει πολιτικά, ν’ απευθυνθεί στην πόλη. Σήμερα, συχνά κάνουμε παραστάσεις μόνο για να πουλήσουμε μούρη και να πάρουμε λάικς. Γι’ αυτό έπαψε πλέον να αφορά τη μάζα. Προσωπικά, προσπαθώ να απέχω από την όλη φάση με τα ΜΚΔ. Δεν μου αρέσει να λειτουργώ σαν τελάλης, να φωνάζω «περάστε από τον πάγκο να δείτε την πραμάτεια».
- Οιδίπους Τύραννος σε σκηνοθεσία Σίμου Κακάλα, 25/7 Αρχαίο θέατρο Κουρίου, 26/7 Αμφιθέατρο Σχολής Τυφλών, 27/7 Παττίχειο Αμφιθέατρο Λάρνακας, 9μ.μ. tickethour.com.cy και από όλα τα ACS couriers
Ελεύθερα, 23.7.2023
