Ο Blair H. Sheppard, επικεφαλής σε θέματα στρατηγικής και ηγεσίας της PwC διεθνώς, κυκλοφόρησε πρόσφατα το βιβλίο «Δέκα χρόνια μέχρι τα μεσάνυχτα». Στο βιβλίο καταγράφονται πέντε διεθνή ζητήματα, τα οποία χρήζουν άμεσης επίλυσης: ασυμμετρία στην κατανομή του πλούτου και των ευκαιριών, παρεμβατικότητα της τεχνολογίας και κλιματικές αλλαγές, δημογραφικές αλλαγές, θεσμική κρίση, άνοδος ακραίων απόψεων και η απώλεια εμπιστοσύνης στους θεσμούς. Ζητήματα που αν δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα θα είναι ενδεχομένως αργά.
Μόλις πριν μερικές μέρες, η PwC Κύπρου δημοσίευσε την έκδοση «Restart Cyprus: Now», στην οποία περιλαμβάνονται πρακτικές εισηγήσεις για να τεθεί η κυπριακή οικονομία σε νέες βάσεις και να μπορέσει να αναπτυχθεί με βιώσιμο τρόπο, χωρίς εξαρτήσεις και με αντοχές, για να αντεπεξέρχεται σε καταστάσεις όπως αυτή της πανδημίας που διανύουμε σήμερα. Ενώ αντιμετωπίζουμε τις άμεσες επιπτώσεις της κρίσης θα πρέπει να σκεφτούμε και να επανασχεδιάσουμε την οικονομία και τα επιχειρηματικά μοντέλα.
Οι εισηγήσεις που περιλαμβάνονται στην έκδοση επικεντρώνονται στη μετεξέλιξη της κυπριακής οικονομίας, λαμβάνοντας υπόψη όχι μόνο οικονομικούς, δημοσιονομικούς ή χρηματοοικονομικούς δείκτες, αλλά πρωτίστως τις κοινωνικές εξελίξεις και τις ανάγκες του σύγχρονου πολίτη. Άλλωστε, είναι πλέον αποδεκτό πως, την ευημερία μιας χώρας και των πολιτών της, δεν καθορίζει μόνο η αύξηση του ΑΕΠ, η μείωση της ανεργίας ή η άνοδος της αξίας των επιχειρήσεων. Καθώς η κοινωνία μας μετεξελίσσεται με ταχύτατους ρυθμούς, έτσι και οι ανάγκες των πολιτών διαφοροποιούνται διαρκώς. Σ’ αυτές τις νέες κοινωνικές συνθήκες έχουμε βασίσει και τις εισηγήσεις μας.
Γι’ αυτό και ένα σημείο που προτάσσουμε, είναι η ανάγκη να ξεκινήσει άμεσα μία διαδικασία πολιτισμικής ανάπτυξης στη χώρα μας, με άμεση εμπλοκή των ίδιων των πολιτών, ως ένα αρχικό βήμα για κοινωνικές αλλαγές, οι οποίες με τη σειρά τους θα έχουν θετικό αντίκτυπο στην οικονομική ανάπτυξη. Αναπτύσσοντας κουλτούρα δεκτική στη θετική εξέλιξη και ανθεκτική στις μεγάλες αλλαγές που έρχονται στον κόσμο.
Αντίστοιχα, για τον πολύ επίκαιρο και κρίσιμο τομέα της υγείας δεν εισηγούμαστε, για παράδειγμα, αύξηση των άμεσων κρατικών δαπανών ή αύξηση της συνεισφοράς στο ΓεΣΥ. Αυτό που προτείνουμε, είναι να αλλάξει η οπτική γωνία υπό την οποία αντικρίζονται σήμερα τα θέματα υγείας. Ζητήματα όπως η εκπαίδευση, η ψυχική υγεία, το επίπεδο διαβίωσης, η στέγαση, η διατροφή, η άσκηση και η ποιότητα ζωής του κάθε πολίτη είναι παράγοντες που πρέπει να τύχουν προσοχής, στο πλαίσιο της πρόληψης, αλλά και σε κάθε στάδιο της περίθαλψης. Ταυτόχρονα, η χρήση της τεχνολογίας και η ανάλυση δεδομένων μπορεί να μπει στην υπηρεσία της αποτελεσματικής λειτουργίας του συστήματος. Στην Κύπρο, λόγω του ότι έχουμε ένα νέο σύστημα υγείας, έχουμε την ευκαιρία να λειτουργήσουμε μ’ αυτήν την ολιστική προσέγγιση από την αρχή. Πρόσφατη μελέτη της PwC έδειξε πως η εφαρμογή τέτοιων προγραμμάτων θα μπορούσε να εξοικονομήσει σχεδόν 1 εκατ. ευρώ για κάθε 10,000 ασθενείς.
Πολλές φορές έχει ειπωθεί ότι η Κύπρος μπορεί να καταστεί ένα περιφερειακό κέντρο παροχής υπηρεσιών περίθαλψης. Και όντως μπορεί. Ωστόσο, για να γίνει κάτι τέτοιο κατορθωτό θα πρέπει να αλλάξουν κάποια δεδομένα. Για παράδειγμα, σε σχέση με τον μέσο όρο στην ΕΕ, υπάρχει έλλειψη εξειδικευμένου νοσοκομειακού και παραϊατρικού προσωπικού. Την ίδια ώρα, δεν αρκεί να αναφερόμαστε εμείς οι ίδιοι στις προοπτικές της χώρας μαςν αλλά να πείσουμε και να διευκολύνουμε τρίτους, όπως ιατρούς με διεθνή αναγνώριση (συμπεριλαμβανομένων των Κύπριων ιατρών που διαπρέπουν στο εξωτερικό), πανεπιστημιακά νοσοκομεία εγνωσμένου κύρους και εξειδικευμένες εταιρείες ιατρικού τουρισμού να έρθουν στην Κύπρο.
Το βασικό θεμέλιο κάθε σύγχρονης κοινωνίας είναι η Παιδεία που παρέχει στους νέους της. Στην περίπτωση της Κύπρουν απαιτούνται εκ βάθρων αλλαγές, αφού υπάρχει μεγάλο κενό μεταξύ της γνώσης που παρέχεται σήμερα και των δεξιοτήτων που είναι απαραίτητες για τα παιδιά μας, ώστε να ανταπεξέλθουν στις απαιτήσεις της κοινωνίας και οικονομίας του 21ου αιώνα. Επιγραμματικά θα αναφερθώ στην ανάγκη αναβάθμισης των ψηφιακών δεξιοτήτων των μαθητών και των εκπαιδευτικών, στην ανάπτυξη της δημιουργικής και κριτικής σκέψης, στη βελτίωση των υποδομών και στην ανάπτυξη της επιστημονικής και τεχνικής εκπαίδευσης, στην καλύτερη ενσωμάτωση των παιδιών των μεταναστών, στην υιοθέτηση του θεσμού των ολοήμερων σχολείων και στην στήριξη των νέων κατά τη μετάβαση από το εκπαιδευτικό περιβάλλον στο εργασιακό.
Η κλιματική αλλαγή είναι μια κρίση με αντίστοιχες επιπτώσεις στη ζωή και στην οικονομία με την πανδημία, απλά εξελίσσεται με αργότερους ρυθμούς. Το περιβάλλον αποτελεί έναν ακόμα πυλώνα βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης με τον οποίο καταπιάνονται διαρκώς όλο και περισσότεροι πολίτες αλλά και επενδυτές. Πλέον, είναι απαραίτητο η κυβέρνηση να αναπτύξει μία αξιολογούμενη εθνική πολιτική, εναρμονισμένη με το ευρωπαϊκό σύστημα ταξινόμησης (taxonomy), η οποία να υποστηρίζει το συγκεκριμένο επιχειρηματικό τοπίο δημιουργώντας ελκυστικές αποδόσεις για «πράσινες» επενδύσεις.
Περαιτέρω, η κυκλική οικονομία πρέπει να ενσωματωθεί πρακτικά στην πραγματική οικονομία. Η αποδοτική αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων και η μεγιστοποίηση της χρήσης και της διάρκειας ζωής διαφόρων προϊόντων είναι κεφαλαιώδους σημασίας για την προστασία του περιβάλλοντος. Η κυβέρνηση θα πρέπει να υιοθετήσει κίνητρα, τα οποία θα βοηθήσουν τη στροφή προς την πράσινη οικονομία. Κίνητρα για παραγωγή και χρήση διασπώμενων και επαναχρησιμοποιούμενων προϊόντων, χρηματο-οικονομικά κίνητρα προς βιομηχανίες και εταιρείες ανακύκλωσης, αναβάθμιση βιομηχανικών ζωνών για δημιουργία σχετικών οικοσυστημάτων. Παράλληλα, θα πρέπει επιτέλους να αξιοποιήσουμε τον ήλιο και με άλλους, πιο πρακτικούς τρόπους πέραν της χρήσης του ως εργαλείο προώθησης του τουριστικού μας προϊόντος. Η χώρα μας μπορεί να καταστεί ένας κόμβος έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης επικεντρωμένης στην ηλιακή ενέργεια.
Ιδιαίτερης σημασίας πρέπει να τύχουν και τα ζητήματα στέγασης και συναφώς του τομέα ανάπτυξης γης. Το υφιστάμενο μοντέλο λειτουργίας του τομέα δεν λαμβάνει υπόψη τις κοινωνικές αλλαγές που έχουν επέλθει, όπως είναι η γήρανση του πληθυσμού και η δυσκολία των νέων ζευγαριών στην εξεύρεση προσιτής στέγασης αλλά ούτε και την ανάγκη περιβαλλοντολογικής αναβάθμισης των υφιστάμενων οικοδομών. Τόσο η πολιτεία όσο και ο ιδιωτικός τομέας θα πρέπει να αναπροσαρμόσουν τις προτεραιότητες και τις επιδιώξεις τους λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη τις δημογραφικές αλλαγές των τελευταίων ετών. Υιοθετώντας βιώσιμα επιχειρηματικά μοντέλα, συνυφασμένα με τις ανάγκες της κοινωνίας.
Σε σχέση με τον δημόσιο τομέα, πέραν των αλλαγών που ήδη προωθούνται, αυτό που πρωτίστως χρειάζεται είναι η αναθεώρηση του τρόπου αξιοποίησης του ανθρώπινου δυναμικού και η ψηφιοποίηση. Ο δημόσιος τομέας πρέπει πλέον να προσελκύει ταλέντα και να τα αξιοποιεί στο έπακρο. Υπάρχουν εργαζόμενοι που διαθέτουν δεξιότητες αλλά χάνονται λόγω του υφιστάμενου τρόπου ανέλιξης στο δημόσιο. Αν και θα έπρεπε να εξυπακούεται, εντούτοις, υπογραμμίζουμε την ανάγκη ενσωμάτωσης των τεχνολογικών λύσεων, ώστε να επεκταθούν τα νοητά σύνορα της χώρας και να βελτιωθεί η θέση της σε διεθνείς δείκτες μετρησιμότητας της ψηφιακής οικονομίας και κοινωνίας. Ο επανασχεδιασμός των διαδικασιών με την εισαγωγή της τεχνολογίας θα αντιμετωπίσει και το πολυσυζητημένο θέμα της γραφειοκρατίας.
Η κυπριακή οικονομία χρήζει τόσο οριζόντιων (οικοσύστημα για start-up, βιώσιμη κινητικότητα και μεταφορές) όσο και κάθετων μεταρρυθμίσεων (βιώσιμο τουριστικό μοντέλο, ενθάρρυνση των επενδύσεων στη Γεωργία και ειδικά στην εισαγωγή τεχνολογικών λύσεων). Αυτό όμως που επείγει, είναι οι εγκάρσιες τομές στη νοοτροπία, στον τρόπο καθορισμού των στόχων και λήψεως αποφάσεων.
Ως PwC Κύπρου, είμαστε έτοιμοι να βοηθήσουμε και να αναλάβουμε πρωτοβουλίες για την όσο το δυνατόν ταχύτερη και ουσιαστικότερη μετεξέλιξη του οικονομικού μοντέλου της χώρας. Σ’ αυτήν την προσπάθεια είμαι σίγουρος ότι μπορούν να προστεθούν πολλές ακόμα αξιόλογες εισηγήσεις, γιατί η χώρα μας δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από πλευράς ανθρώπινου δυναμικού και δεξιοτήτων. Το στοίχημα είναι να δράσουμε άμεσα, ώστε να ανταποκριθούμε στο μέλλον που είναι ήδη εδώ, προτού να είναι αργά. Πριν τα μεσάνυχτα.
*Διευθύνων Σύμβουλος, PwC Κύπρου
