Πώς οι ΗΠΑ έχασαν τη Λατινική Αμερική

Του Eduardo Porter

Στα μέσα Οκτωβρίου του 2021, η κυβέρνηση της Χιλής ανέθεσε μια σύμβαση αξίας 205 εκατομμυρίων δολαρίων σε μια κινεζογερμανική κοινοπραξία για την παραγωγή ταυτοτήτων και διαβατηρίων της χώρας για την επόμενη δεκαετία. Λίγες ημέρες αργότερα, εμφανίστηκε το Υπουργείο Εσωτερικής Ασφάλειας (DHS) των ΗΠΑ. Μέχρι τα μέσα Νοεμβρίου η σύμβαση είχε ακυρωθεί.

Αυτή η τροπή των γεγονότων δύσκολα φτάνει στα επίπεδα της αμερικανικής παρέμβασης επί εποχής Ψυχρού Πολέμου. Έχουν περάσει 20 χρόνια από την τελευταία φορά που οι ΗΠΑ υποστήριξαν ένα πραξικόπημα στη Λατινική Αμερική. Ωστόσο, το ακυρωμένο συμβόλαιο για τα διαβατήρια προσφέρει μια ένδειξη για το πόσο άβολα νιώθουν οι ΗΠΑ από την εμβάθυνση της εμπλοκής της Κίνας σε εκείνο το οποίο θεωρούσαν εδώ και πολύ καιρό την πίσω αυλή τους.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Το τέλος της αφθονίας και το λάθος

Παρέμβαση

Οι αξιωματούχοι του DHS βρίσκονταν στο Σαντιάγο μονάχα για να “αξιολογήσουν την επιλεξιμότητα της χώρας για την παραμονή της στο Πρόγραμμα Απαλλαγής από την Χρήση Βίζας για τις ΗΠΑ”. Η Χιλή είναι η μόνη χώρα στη Λατινική Αμερική με αυτό το προνόμιο. Η παραμονή στο πρόγραμμα, ωστόσο, θα ήταν προφανέστατα δύσκολη εάν η Κίνα αποκτούσε πρόσβαση στα δεδομένα των διαβατηρίων των Χιλιανών.

“Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα το πρόγραμμα απαλλαγής από την υποχρέωση θεώρησης βίζας με τις Ηνωμένες Πολιτείες – και πιθανώς με τον Καναδά – να τερματιζόταν” εάν η Χιλή επέμενε στη σύμβαση με την κοινοπραξία υπό την ηγεσία της Κίνας, αναγνώρισε ο διευθυντής της δημόσιας υπηρεσίας ληξιαρχικών πράξεων της λατινοαμερικανικής χώρας. Η σύμβαση ακυρώθηκε.

Ο Κάρλος Ομινάμι, ο οποίος είχε διατελέσει υπουργός Οικονομικών στις αρχές της δεκαετίας του 1990, στην πρώτη δημοκρατική κυβέρνηση μετά από σχεδόν τρεις δεκαετίες μιας δικτατορίας που υποστηριζόταν από τις ΗΠΑ, δεν μπορούσε να μην παρατηρήσει: “Η πίεση από τις Ηνωμένες Πολιτείες άρχισε”.

Κινεζική επιρροή

Η ανησυχία της Ουάσιγκτον για τις “επιδρομές” της Κίνας στο δυτικό ημισφαίριο είναι εμφανής εδώ και αρκετό καιρό. Τον Μάρτιο η ομοσπονδιακή Γερουσία (άνω σώμα του Κογκρέσου) των ΗΠΑ πραγματοποίησε ακρόαση σχετικά με την επιρροή της Κίνας στην περιοχή. “Το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα εξάγει ενεργά το μοντέλο διακυβέρνησής του σε ολόκληρο το ημισφαίριο”, προειδοποιούσε τότε ο γερουσιαστής Μάρκο Ρούμπιο.

Η αψιμαχία για τα χιλιανά διαβατήρια έρχεται αφότου η Ουάσιγκτον έπαιξε επίσης ρόλο στην απόφαση της Χιλής να καταργήσει ένα σχέδιο το οποίο προέβλεπε η κινεζική Huawei να κατασκεύαζε ένα υποθαλάσσιο καλώδιο το οποίο θα διάσχιζε όλον τον Ειρηνικό Ωκεανό και θα συνέδεε το Valparaiso με τη Σαγκάη, επιλέγοντας τελικά τη διαδρομή Valparaiso-Σίδνεϊ, την οποία προσέφερε η BW Digital, με έδρα τη Σιγκαπούρη. Οι αμφιβολίες των ΗΠΑ έχουν επίσης φουντώσει σχετικά με την απόφαση της Αργεντινής να αναθέσει στην Κίνα να κατασκευάσει τον νέο της πυρηνικό σταθμό Atucha III, αξίας 8 δισεκατομμυρίων δολαρίων.

Αργοπορία

Το πρόβλημα για τις ΗΠΑ, καθώς ασχολούνται με την οριοθέτηση της επιρροής τους, ελπίζοντας να τραβήξουν τη Λατινική Αμερική στο πλευρό τους στην αντιπαράθεσή τους ενάντια στον νέο γεωστρατηγικό αντίπαλο, είναι ότι μεγάλο μέρος της περιοχής έχει ξεφύγει από την τροχιά τους.

Η νέα προσοχή από τον βόρειο γείτονά της προκαλεί έκπληξη σε μια περιοχή η οποία – καλώς ή κακώς – παραμελήθηκε σε μεγάλο βαθμό από τις ΗΠΑ καθώς τελείωνε ο Ψυχρός Πόλεμος και άρχιζε ο Πόλεμος κατά της Τρομοκρατίας, ενώ ο ευρύτερος περιφερειακός χώρος Ασίας-Ειρηνικού εμφανιζόταν ως ένας ισχυρός και πιο δυναμικός οικονομικός παράγοντας διεθνώς.

Δεν αποτελεί ωστόσο έκπληξη το γεγονός ότι οι χώρες της Λατινικής Αμερικής αναζήτησαν αλλού ευκαιρίες. Το Μεξικό ίσως να βρισκόταν πολύ κοντά στις ΗΠΑ για να κινδυνεύσει να απομακρυνθεί, συνδεδεμένο με δεσμούς οι οποίοι χτίστηκαν πάνω από 30 χρόνια εφαρμογής της συμφωνίας ελεύθερου εμπορίου NAFTA. Σχεδόν κάθε άλλη χώρα της περιοχής έβλεπε την Κίνα, με τα χρήματά της και την λαιμαργία της για πρώτες ύλες, ως θεόσταλτο δώρο.

Το 2019, πριν χτυπήσει η πανδημία του Covid, οι εξαγωγές της Βραζιλίας στην Κίνα ανήλθαν συνολικά σε 63 δισεκατομμύρια δολάρια, υπερδιπλάσιες των εξαγωγών της στις ΗΠΑ, σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας. Σε δολάρια, η Κίνα έλαβε 65% περισσότερες εξαγωγές από την Αργεντινή από ό,τι οι ΗΠΑ, καθώς και 83% μεγαλύτερη αξία σε προϊόντα της Χιλής.

Ενώ οι αμερικανικές επενδύσεις στην περιοχή εξακολουθούν να είναι σημαντικά μεγαλύτερες, η Κίνα αναπληρώνει το χαμένο έδαφος. Από το 2010 οι κινεζικές εταιρείες έχουν επενδύσει 64 δισεκατομμύρια δολάρια στη Βραζιλία, 25 δισεκατομμύρια δολάρια στο Περού, 16 δισεκατομμύρια δολάρια στη Χιλή και 11 δισεκατομμύρια δολάρια στην Αργεντινή, σύμφωνα με το China Global Investment Tracker, αρχείο το οποίο τηρείται από το American Enterprise Institute και το Heritage Foundation. Ταυτόχρονα κατασκευάζουν – και χρηματοδοτούν – υποδομές από το μετρό της Μπογκοτά μέχρι το μεγαλύτερο εργοστάσιο ηλιακής ενέργειας της Νότιας Αμερικής στο Jujuy, στη Βόρεια Αργεντινή.

Περίεργοι κίνδυνοι

Αυτή η θέση δεν είναι εντελώς “άνετη” για τις χώρες της Λατινικής Αμερικής. Το να φλερτάρονται τόσο από την Ουάσιγκτον όσο και από το Πεκίνο σημαίνει ότι αναπόφευκτα θα απογοητεύσουν τον έναν ή τον άλλον. Και παρόλο που εκτιμούν τους οικονομικούς δεσμούς με την Κίνα, δεν ενδιαφέρονται να γίνουν μέρος ενός φιλοκινεζικού γεωπολιτικού μπλοκ. “Είμαστε πιο κοντά στις ΗΠΑ όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα στρατιωτικά ζητήματα”, αναφέρει ο Ομινάμι. Πράγματι, τα στρατιωτικά στελέχη της Λατινικής Αμερικής έχουν περάσει σχεδόν όλα από τις ΗΠΑ για εκπαίδευση.

Οι νέοι δεσμοί με την Κίνα εγκυμονούν και άλλους περίεργους κινδύνους. Από τη μία πλευρά, η Κίνα δεν αγοράζει πλέον τόσον πολύ χαλκό, σιδηρομετάλλευμα και σόγια όσο παλιά. Εάν η οικονομία της συνεχίσει να επιβραδύνεται, είναι πιθανό να αγοράζει ακόμη λιγότερα. Από την άλλη, όμως, εάν η Κίνα συνεχίσει να αγοράζει βασικά εμπορεύματα σε μεγάλη κλίμακα, θα περιπλέξει τον διαχρονικό περιφερειακό στόχο, πάντα ελαφρώς απρόσιτο, της ανάπτυξης μιας εξελιγμένης βιομηχανικής οικονομίας.

Οι μαζικές εξαγωγές εμπορευμάτων στον ασιατικό κολοσσό έχουν ήδη εμποδίσει την ανάπτυξη μιας σοβαρής μεταποιητικής βάσης. Ενίσχυσαν δε τα νομίσματα των χωρών της Λατινικής Αμερικής και μείωσαν τη βιομηχανική τους ανταγωνιστικότητα.

Για παράδειγμα, το μερίδιο των πρώτων υλών στις εξαγωγές της Βραζιλίας αυξήθηκε από το 25% σε περίπου 50% μεταξύ 2000 και 2019, σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, παρόλο που το μερίδιο της μεταποίησης μειώθηκε από σχεδόν 60% σε λιγότερο 33%.

Από το 2003, δηλαδή απ’ όταν περίπου οι εξαγωγές προς την Κίνα άρχισαν να εκτινάσσονται, η προστιθέμενη αξία στη Βραζιλία από τη μεταποίηση έχει μειωθεί από 15% σε 10% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος. Η πρόκληση είναι αντίστοιχη στο μεγαλύτερο μέρος της Νότιας Αμερικής. Η προστιθέμενη αξία από τη μεταποίηση μειώθηκε από 15% σε 9% του ΑΕΠ στη Χιλή και από 23% σε 17% στην Αργεντινή.

Απάντηση

Εάν όμως η διαχείριση της Κίνας και των ΗΠΑ δεν είναι “βόλτα στο πάρκο” για τις χώρες της Λατινικής Αμερικής, η κατάσταση θέτει επίσης το άβολο για την Ουάσιγκτον ερώτημα: πώς να απαντήσει;

Ένα καλό σημείο για να ξεκινήσει κανείς θα ήταν να επανασυνδεθούν οι ΗΠΑ με τους γείτονές τους στο δυτικό ημισφαίριο, προσφέροντας μια εναλλακτική λύση στην κινεζική ευκαιρία όσον αφορά το εμπόριο και τις επενδύσεις.

Οι χώρες της Λατινικής Αμερικής μοιάζουν φύσει υποψήφιες για να φιλοξενήσουν μερικές από τις αλυσίδες αξίας τις οποίες οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής στις ΗΠΑ θέλουν να απομακρύνουν από την Κίνα. Ακριβώς όμως όπως το Πεκίνο έχει “λιπάνει” τις σχέσεις του δηλώνοντας διαθεσιμότητα να χρηματοδοτήσει επενδύσεις σε υποδομές από την Παταγονία μέχρι την έρημο Ατακάμα, η Ουάσιγκτον πρέπει να προσφέρει πραγματικά δώρα – χρηματοδότηση, πρόσβαση στην αγορά – εάν ελπίζει να αναδιαμορφώσει την παγκοσμιοποίηση προς όφελός της.

Το ερώτημα είναι εάν οι ΗΠΑ μπορούν να προσφέρουν κάτι τέτοιο. Μια κυβέρνηση Μπάιντεν η οποία φαίνεται να έχει δεσμευτεί να μην προχωρήσει σε άλλες εμπορικές συμφωνίες που βελτιώνουν την πρόσβαση στην αγορά των ΗΠΑ, μπαίνει στη μάχη με δεμένα τα χέρια.

Πηγή: BloombergOpinion