Το διάβασμα των σελίδων του “Φιλελεύθερου” των τελευταίων εξήντα και πλέον χρόνων είναι ένα εντυπωσιακό ταξίδι στον χρόνο και προσφέρει στον αναγνώστη την ευκαιρία να ρίξει μια πιο ψύχραιμη ματιά στα γεγονότα για να μπορέσει να τα εξετάσει πιο αποστασιοποιημένα και να τα κρίνει με περισσότερη σοφία. Μακάρι να είχαμε τη δυνατότητα να γυρίσουμε το ρολόι πίσω για να αποφύγουμε παιδαριώδη σφάλματα, τα οποία δρομολόγησαν δραματικές εξελίξεις με πολύ άσχημη κατάληξη. Δυστυχώς όμως είναι πολύ αργά.
Η καταστροφή του 1974 παραμένει το μοιραίο ορόσημο που εξακολουθεί να ορίζει τις ζωές μας κάτι περισσότερο από τον τελευταίο μισό αιώνα. Οι παππούδες μας, που κοιμήθηκαν υπήκοοι του στέμματος και ξύπνησαν Κύπριοι πολίτες, το έλεγαν “κυπριακό ζήτημα”. Οι δε γονείς μας γέρασαν με το “κυπριακό πρόβλημα”, που εμείς το λέμε “Κυπριακό” σκέτο. Ας ευχηθούμε ότι τα παιδιά μας θα ευτυχήσουν να ζήσουν χωρίς αυτό. Σε μια πατρίδα ελεύθερη, ενωμένη, ασφαλή, που θα προσφέρει ευημερία και προκοπή για όσους την αισθάνονται δική τους, την αγαπούν και τη γνοιάζονται.
Η ένταξη στην ευρωπαϊκή οικογένεια ήταν ο σημαντικότερος σταθμός για την Κυπριακή Δημοκρατία, η οποία μέσα σε αυτά τα εξήντα χρόνια κατάφερε να αποδείξει ότι διαθέτει αρκετές αντοχές, χάρη στις οποίες κρατήθηκε, ανασυγκροτήθηκε, δημιούργησε και πρόκοψε. Στις σελίδες που ακολουθούν αποτυπώνονται τα σημαντικότερα γεγονότα που σημειώθηκαν αυτές τις έξι δεκαετίες ζωής του ανεξάρτητου κυπριακού κράτους. Καταγράφονται επίσης ενδιαφέροντα συμβάντα, τα οποία επιτρέπουν στον αναγνώστη να αντλήσει πληροφορίες για τα δεδομένα της εποχής, τις κοινωνικές αντιλήψεις, το οικονομικό περιβάλλον και πολιτιστικά στοιχεία, όπως διαμορφώθηκαν στην πορεία των χρόνων. Σταχυολογήσαμε τα πιο σημαντικά για να είναι πιο απλά και κατανοητά στον αναγνώστη, από τον οποίο ζητούμε κατανόηση για τυχόν παραλείψεις.
1960-1970 Τα αρχικά βήματα, η πρώτη διχοτόμηση
Όσοι διατηρούσαν αμφιβολίες για την τύχη του νεοσύστατου κυπριακού κράτος δικαιώθηκαν πολύ γρήγορα. Μέρα με τη μέρα οι διαφωνίες μεταξύ των δύο πλευρών γίνονταν πιο έντονες, καθιστούσαν δυσλειτουργικούς αρκετούς νευραλγικούς τομείς της κρατικής μηχανής και υπονόμευαν την αποδοτικότητα του κράτους. Με την Τουρκία να υποδαυλίζει τις ταραχές, η ελληνοκυπριακή και η τουρκοκυπριακή πλευρά ετοιμάζονται για το ενδεχόμενο μιας ανοιχτής σύγκρουσης. Και στις δυο κοινότητες ένοπλες παραστρατιωτικές ομάδες ενισχύονται, ενώ στις τουρκοκυπριακές περιοχές φτάνουν όπλα και στρατιωτικοί από την Τουρκία.
Στις 30 Νοεμβρίου 1963 ο Πρόεδρος Μακάριος προτείνει αλλαγή του Συντάγματος (έμειναν στην ιστορία ως τα “13 σημεία”) για τη λειτουργικότητα του κράτους. Μερικές μέρες αργότερα ξεσπούν συγκρούσεις μεταξύ των δύο κοινοτήτων σε όλη την Κύπρο και οι Τουρκοκύπριοι δημιουργούν θύλακες σε διάφορες περιοχές. Τα “ματωμένα Χριστούγεννα” του 1963 ήταν πολύ κακός οιωνός. Στις 30 Δεκεμβρίου 1963 υπογράφτηκε η πρώτη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός και χαράχθηκε και η Πράσινη Γραμμή κατά μήκος του κέντρου της Λευκωσίας για να χωρίσει τις τουρκοκυπριακές από τις ελληνοκυπριακές συνοικίες της. Στρατιώτες των Βρετανικών Βάσεων συγκρότησαν ειρηνευτική δύναμη, την οποία διαδέχθηκε η παρούσα μέχρι και σήμερα ΟΥΝΦΙΚΥΠ.
Τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου τουρκικά μαχητικά βομβαρδίζουν την περιοχή της Τηλλυρίας όταν ελληνοκυπριακές δυνάμεις επιχειρούν κατάληψη του παράκτιου θύλακα των Κοκκίνων για να τερματίσουν την παράνομη μεταφορά στρατιωτικών δυνάμεων από την Τουρκία. Σε στρατιωτική επιχείρηση της ΕΦ στην Κοφίνου τον Νοέμβριο του 1967 σκοτώνονται 24 Τ/κ. Η Τουρκία απειλεί με πόλεμο και επιτυγχάνει την απομάκρυνση της ελληνικής μεραρχίας, η οποία αριθμούσε 8.500 άνδρες. Ο διοικητικός και γεωγραφικός διαχωρισμός ήταν ήδη γεγονός.
10/1967
Αεροπλάνο των Κυπριακών Αερογραμμών-ΒΕΑ συνετρίβη στη θάλασσα κοντά στο Καστελλόριζο, μετά από πυροδότηση εκρηκτικού μηχανισμού ενώ πετούσε. Πολλά από τα 66 θύματα ήταν από Κύπρο και Ελλάδα. Οι συνθήκες παραμένουν μέχρι σήμερα άγνωστες.
3/1970
Απόπειρα δολοφονίας του Αρχιεπισκόπου, Προέδρου Μακαρίου κατά τη διαδικασία απογείωσης του ελικοπτέρου που θα τον μετέφερε από την Αρχιεπισκοπή στον Μαχαιρά. Λίγες μέρες αργότερα δολοφονείται ο τέως υπουργός Πολύκαρπος Γιωρκάτζης.
2/1968
Οι πρώτες προεδρικές εκλογές μετά την Ανεξαρτησία. Ο Μακάριος κερδίζει με 95,45%. Ανθυποψήφιός του ο Τάκης Ευδόκας.
4/1962
Διπλή δολοφονία με πολιτικά κίνητρα στην τουρκική συνοικία της Λευκωσίας από εξτρεμιστικές δυνάμεις. Θύματα οι Αϊχάν Χικμέτ και Αχμέτ Γκιουργκάν, στελέχη του Τουρκικού Λαϊκού Κόμματος και της εφημερίδας “Τζουμχουριέτ”.
5/1964
Πρώτη πορεία Ειρήνης (Λεμεσός – Ακρωτήρι).
6/1964
Ιδρύεται η Εθνική Φρουρά.
4/1965
Οι συνδικαλιστές Κώστας Μισιαούλης και Ντερβίς Αλί Καβάζογλου, αγωνιστές ειρηνικής συνύπαρξης Ε/κ-Τ/κ, δολοφονούνται από την τουρκοκυπριακή παραστρατιωτική οργάνωση ΤΜΤ.
11/1965
Ο Κερυνειώτης δύτης Αντρέας Καριόλου ανακάλυψε στο βυθό της θάλασσας, στα ανοικτά της Χρυσοκάβας ανατολικά του λιμανιού της Κερύνειας, το ναυάγιο ενός αρχαίου καραβιού της εποχής του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ανελκύστηκε και τοποθετήθηκε στο κάστρο της Κερύνειας. Το ναυάγιο θεωρείται το σημαντικότερο των κλασικών χρόνων.
4/1967
Δικτατορία στην Ελλάδα, στρατιωτικοί καταλύουν τη Δημοκρατία.
4/1967
Αεροπλάνο των Ελβετικών Αερογραμμών συνετρίβη κοντά στο αεροδρόμιο Λευκωσίας. Σώθηκαν μόνο 2 από τους 128 επιβαίνοντες.
8/1967
Οκτώ νεκροί και 72 τραυματίες από πτώση λεωφορείου σε γκρεμό, μεταξύ Πενταλιάς και Κοιλίνιας στην Πάφο.
2/1969
Ιδρύονται τρία κόμματα. Γλαύκος Κληρίδης και Πολύκαρπος Γιωρκάτζης συγκροτούν το Ενιαίο Κόμμα, ο Βάσος Λυσσαρίδης την ΕΔΕΚ και ο Νίκος Σαμψών το Προοδευτικό Κόμμα.
5/1969
Αρχίζουν έρευνες για ανεύρεση πετρελαίου στην Κάτω Λακατάμια.
12/1969
Καταστροφικός τυφώνας με δύο νεκρούς, πολλούς τραυματίες και υλικές ζημιές στη Λεμεσό.
12/1970
Πολύνεκρη σύγκρουση λεωφορείου με φορτηγό στην Ερήμη Λεμεσού.
1971-1980 Η καταστροφή και η ανασυγκρότηση
O Ιούλιος του 1974 δεν σημάδεψε μόνο ολόκληρη τη δεύτερη δεκαετία του λαβωμένου κυπριακού κράτους αλλά του προκάλεσε πολλαπλά τραύματα που το ταλαιπωρούν μέχρι και σήμερα. Οι δραματικές εξελίξεις δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία αφού κατά τα χρόνια που προηγήθηκαν υπήρξαν γεγονότα τα οποία δημιούργησαν μια μη αναστρέψιμη κατάσταση. Η Χούντα έριξε τον σπόρο της διχόνοιας και υπέσκαψε τον Πρόεδρο Μακάριο, τον οποίο ήθελε διακαώς να θέσει στο περιθώριο ακόμη και με τη φυσική του εξόντωση. Καθόλη τη διάρκεια των πρώτων χρόνων της δεκαετίας κορυφώνονται οι συγκρούσεις της Χούντας με τον Μακάριο, ο οποίος βρίσκεται αντιμέτωπος με τον Γρίβα και την ΕΟΚΑ Β. Το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου και η τουρκική εισβολή πέντε μέρες αργότερα, η οποία ολοκληρώθηκε τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου, παραμένουν αιμάσσουσα πληγή για την Κύπρο και τον λαό της. Η εισβολή της Τουρκίας είναι αναμφισβήτητα η πιο τραγική σελίδα στην πρόσφατη ιστορία της Κύπρου. Το πλήγμα ήταν βαρύ και ο ανθρώπινος πόνος απερίγραπτος: 37% του κυπριακού εδάφους καταλαμβάνεται από τα τουρκικά στρατεύματα, το ένα τρίτο του πληθυσμού εκδιώκεται από τα σπίτια και τις περιουσίες του και προσφυγοποιείται στην ίδια την πατρίδα του. Χιλιάδες οι νεκροί ενώ εκατοντάδες οικογένειες περιμένουν ακόμα τη διακρίβωση της τύχης αγαπημένων τους προσώπων. Από την επομένη της καταστροφής, το κυπριακό κράτος προσπαθεί να ανασυγκροτηθεί και αρχίζει μια τιτάνια εκστρατεία για την ανόρθωση της χώρας σε όλα τα επίπεδα, αρχής γενομένης από την οικονομία, η οποία δέχθηκε τεράστιο πλήγμα σε όλους τους τομείς. Τα χρόνια που ακολούθησαν η Κύπρος κατέγραψε σημαντικές επιδόσεις και τέθηκαν οι βάσεις για μια αξιομνημόνευτη αναπτυξιακή πορεία. Παρατηρήθηκαν όμως και φαινόμενα διαφθοράς με γνωστότερο το σκάνδαλο ΞΕΚΤΕ, για την κατασκευή του αυτοκινητόδρομου Λευκωσίας-Λεμεσού.
8/1974
Σε εγκληματική ενέδρα της ΕΟΚΑ Β εναντίον του αυτοκινήτου στο οποίο επιβαίνει ο Βάσος Λυσσαρίδης δολοφονείται ο Δώρος Λοΐζου.
1/1978
Ενοπλοι εισβάλλουν στο ξενοδοχείο Χίλτον στη Λευκωσία όπου διεξάγεται το συνέδριο της Αφροκανοασιατικής Οργάνωσης Αλληλεγγύης. Δολοφονούν τον Αιγύπτιο πρόεδρο της Οργάνωσης Γιούσεφ Ελ Σεμπάι και κρατούν ομήρους. Αιγύπτιοι κομάντος έρχονται στο αεροδρόμιο Λάρνακας χωρίς άδεια για να συλλάβουν τους τρομοκράτες αλλά ξεσπά πολύνεκρη μάχη με δυνάμεις της ΕΦ. Οι δύο Άραβες δράστες καταδικάζονται σε θάνατο.
12/1977
Απήχθη ο γιός του Προέδρου Κυπριανού, Αχιλλέας, ανθυπολοχαγός των ΛΟΚ στον Μαχαιρά. Αφέθηκε ελεύθερος τέσσερις μέρες μετά. Ο Γλαύκος Κληρίδης αποσύρει την υποψηφιότητά του για την προεδρία και ο Κυπριανού επανεκλέγεται χωρίς ανθυποψήφιο.
6/1972
Οι Μητροπολίτες Πάφου, Κιτίου, Κερύνειας ζητούν την παραίτηση του Μακαρίου από τα αρχιεπισκοπικά του καθήκοντα και αργότερα αξιώνουν την καθαίρεσή του. Συγκαλείται μείζον σύνοδος, η οποία τους καθαιρεί.
7/1972
Αποφασίζεται η δωρεάν φοίτηση σε όλες τις σχολές Μέσης Εκπαίδευσης.
12/1972
Κορίτσι 13 χρονών γεννά στη Λευκωσία και γίνεται η πιο μικρή σε ηλικία μητέρα.
1/1973
Αεροπλάνο των αιγυπτιακών αερογραμμών συνετρίβη στον Πενταδάκτυλο και σκοτώνονται 37 επιβαίνοντες.
1/1974
Πεθαίνει στη Λεμεσό ο στρατηγός Γ. Γρίβας Διγενής. Ο Μακάριος απονέμει χάρη σε όλους τους κρατουμένους που διώκονται για συνωμοσία εναντίον της Δημοκρατίας.
8/1974
Δολοφονείται ο πρέσβης των ΗΠΑ στη Λευκωσία, Ρότζερ Ντέιβις.
2/1975
Τίθεται σε λειτουργία το αεροδρόμιο Λάρνακας μετά την καταστροφή του αεροδρομίου Λευκωσίας.
3/1975
Επτά νεκροί από πτώση εκδρομικού λεωφορείου σε χαράδρα κοντά στα Καννάβια.
4/1975
Πρώτη αντικατοχική πορεία γυναικών.
8/1977
Πεθαίνει ο Πρόεδρος, Αρχιεπίσκοπος Μακάριος. Τον διαδέχεται στην Προεδρία για το υπόλοιπο της θητείας ο Σπύρος Κυπριανού. Αρχιεπίσκοπος εκλέγεται ο Πάφου Χρυσόστομος.
9/1977
Δύο αδελφάκια σκοτώνονται στην Περιστερώνα. Επαιζαν με χειροβομβίδα την οποία βρήκαν σε χωράφι.
6/1980
Βυθίζεται στο Λιμάνι Λάρνακας το οχηματαγωγό “Zenobia”, που έγινε γνωστό ως “o Τιτανικός της Μεσογείου”. Ξεκίνησε το παρθενικό του ταξίδι από τη Σουηδία προς τη Συρία. Σήμερα έχει μετατραπεί σε έναν τεράστιο τεχνητό ύφαλο παγκόσμιου ενδιαφέροντος.
7/1980
Πρώτη συμμετοχή Κυπρίων Αθλητών σε Ολυμπιακούς Αγώνες (Μόσχα).
Του Γιάννη Αντωνίου (δημοσιογράφος)
