Ο όρος «χαρισματικότητα» είναι πολυδιάστατος και περιλαμβάνει τόσες πολλές πτυχές, που είναι αδύνατον να καλυφθούν από ένα μόνο ορισμό. Τα χαρισματικά άτομα αποτελούν μια κατηγορία με ιδιαίτερες ικανότητες, αλλά και με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες και απαιτήσεις, εντοπίζονται και στα δύο φύλα, σε όλες τις πολιτισμικές και γλωσσικές ομάδες, ακόμα και στις ομάδες ατόμων με αναπηρίες.
Βέβαια, οι έννοιες ευφυΐα, χαρισματικότητα και ταλέντο δεν είναι ταυτόσημες. Ως ευφυΐα ορίζεται, η γενική διανοητική ικανότητα και επομένως, αυτό που καθιστά ευφυές ένα παιδί είναι ο υψηλός δείκτης νοημοσύνης του. Αντίθετα, ταλαντούχο παιδί χαρακτηρίζεται αυτό που έχει εξαιρετικές ικανότητες σε έναν ειδικό τομέα της επιστήμης ή της τέχνης, ενώ το χαρισματικό σε πολλούς γνωστικούς τομείς ταυτόχρονα. Πιο αναλυτικά, με την έννοια της χαρισματικότητας νοείται συνήθως η εκ γενετής υπεροχή, καθώς η ευφυΐα και το ταλέντο συνδέονται με τη φυσιολογία του εγκεφάλου, όπως η ανατομία, η δομή, το βάρος και ο όγκος του, τις χημικές ουσίες του εγκεφάλου, καθώς και με ψυχολογικούς μηχανισμούς που αφορούν την ισχυρή μνήμη, την ανώτερη αντιληπτικότητα, την ταχύτητα επεξεργασίας πληροφοριών και την υψηλή νοημοσύνη. Όμως, η φύση των δυνάμεων των χαρισματικών παιδιών μπορεί να αποδοθεί όχι μόνο σε βιολογικούς παράγοντες, που δικαιολογούν τη διανοητική και δημιουργική υπεροχή, αλλά και στη μάθηση, στην ενασχόληση, στην επίδραση του περιβάλλοντος.
Χαρισματικοί μαθητές χαρακτηρίζονται όσοι εμφανίζουν την ικανότητα υψηλής επίδοσης σε ακαδημαϊκούς και μη ακαδημαϊκούς τομείς, όπως η νόηση, η δημιουργικότητα, οι τέχνες, η ηγετική ικανότητα. Με άλλα λόγια, «χαρισματικό άτομο είναι εκείνο, που επιδεικνύει ένα εξαιρετικό επίπεδο επίδοσης σε έναν ή παραπάνω τομείς της έκφρασης, οι οποίοι αφορούν την ανάπτυξη της δημιουργικής σκέψης, την ηγετική ικανότητα και ειδικά ταλέντα, όπως η κλίση στα μαθηματικά, τις επιστήμες κ.ά.»
Ξεχνάμε όμως ότι αυτός ο απλοϊκός ορισμός, δεν μπορεί να χωρέσει όλα τα χαρισματικά παιδιά, τα οποία διαφέρουν μεταξύ τους όχι μόνο εμφανισιακά, εθνικά και πολιτισμικά, αλλά και σε επίπεδο γνωστικών και γλωσσικών ικανοτήτων, ενδιαφερόντων, προσωπικότητας, συμπεριφοράς, βιωματικών χαρακτηριστικών και το σημαντικότερο διαφέρουν στο πρότυπο των εκπαιδευτικών τους αναγκών. Έτσι υπάρχουν ευφυέστατα παιδιά σε σχολικές τάξεις, στα οποία δεν αναγνωρίζεται η χαρισματικότητα, επειδή η εκπαιδευτική διαδικασία αποτυγχάνει να τα κερδίσει, με αποτέλεσμα παιδιά με πολύ υψηλό δείκτη ευφυΐας και δυνατότητες να αποτυγχάνουν στις αξιολογήσεις, να κουράζονται και να βαριόνται στις σχολικές τάξεις, να θεωρούν τα μαθήματα ανιαρά, πολύ εύκολα και αχρείαστα, ενώ κάποια άλλα επιλέγουν προσωπικά τη χαμηλή τους επίδοση, αφού, θέλοντας να γίνουν αποδεκτοί από τους συνομηλίκους τους, προτιμούν να έχουν λιγότερες επιτυχίες στο σχολείο και περισσότερες επιτυχίες στις διαπροσωπικές τους σχέσεις.
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΗ: Ελευθεριάδης: Oι σκέψεις μας καθορίζουν τη ψυχική μας υγεία
Έτσι νοητικοί «δυναμίτες» αντί να αξιοποιούνται, χάνονται στην εκπαιδευτική διαδικασία ταμπελώνονται ως κακοί μαθητές με χαμηλές ικανότητες και περιθωριοποιούνται, όχι λόγω της δικής τους αδυναμίας, αλλά λόγω της αδυναμίας του συστήματος, να τους αναγνωρίσει και να τους παρέχει την εκπαίδευση την οποία χρειάζονται και έχουν πραγματική ανάγκη. Έτσι αν και ο σχολικός πληθυσμός, που εμπίπτει στην κατηγορία των χαρισματικών παιδιών κυμαίνεται από 3% έως 10% (έκθεση της Eurydice 2006), στην Κύπρο η διαδικασία αναγνώρισής τους είναι αδύνατη. Η πλειοψηφία των εκπαιδευτικών αδυνατεί να αναγνωρίσει μαθητές με ιδιαίτερα ταλέντα και χαρίσματα μέσα στη τάξη λόγω του μεγάλου πλήθους των παιδιών, λόγω της ανεπαρκούς πανεπιστημιακής τους εκπαίδευσης σχετικά με τους χαρισματικούς μαθητές, αλλά και λόγω της διατύπωσης του όρου «χαρισματικότητα». Πιο συγκεκριμένα, οι δυσκολίες αυτές οφείλονται στην ιδιαιτερότητα της φύσης της χαρισματικότητας και στην αντίληψη ότι η υψηλή επίδοση στα μαθήματα είναι απαραίτητη. Βέβαια, υπάρχουν και άλλες περιπτώσεις παιδιών, που η ανίχνευσή τους είναι από δύσκολη έως ακατόρθωτη γιατί παρουσιάζουν την εικόνα ενός κακού μαθητή, που βαριέται στη τάξη, δεν εκφράζει την άποψη του ή κλείνεται στον εαυτό του, αδιαφορώντας για την παρουσίαση των γνώσεων και των ικανοτήτων του στην τάξη. Ωστόσο, ο ρόλος των εκπαιδευτικών είναι να δημιουργήσουν με τις κατάλληλες πρακτικές ένα γόνιμο εκπαιδευτικό περιβάλλον για αυτούς τους μαθητές και ένα πολύ βασικό βήμα για να επιτευχθεί αυτό είναι να γνωρίζουν τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά τους.
Το εκπαιδευτικό σύστημα στην Κύπρο δυστυχώς, προς το παρόν, δεν έχει ρουτίνες ούτε στην αναγνώριση ούτε στην εκπαίδευση των χαρισματικών παιδιών. Όμως η εκπαίδευση για όλους, αναφέρεται στο δικαίωμα όλων των παιδιών, να έχουν πρόσβαση σε ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση και βασίζεται σε εκείνους τους κανονισμούς και τις ρυθμίσεις που θα κάνουν την εκπαίδευση ισορροπημένη, διαφοροποιημένη, ουσιαστική, ευχάριστη και κυρίως προσαρμοσμένη στις ιδιαιτερότητες και στις ανάγκες του κάθε μαθητή. Τα χαρισματικά παιδιά δεν πήραν την κατάλληλη προσοχή και επιμέλεια, κατά την παλαιότερη χάραξη της εκπαιδευτικής πολιτικής, με αποτέλεσμα τον αποκλεισμό τους από το εκπαιδευτικό σύνολο. Η εκπαίδευση για όλους όμως είναι απαλλαγμένη από κάθε μορφή διάκρισης και διαχωρισμού, ενώνει, συμφιλιώνει, διδάσκει τον σεβασμό και την αγάπη για την διαφορετικότητα. Αναγνωρίζει την σπουδαιότητα της ποικιλότητας σε μια κοινωνία, αναδιοργανώνοντας τις δομές της, ώστε όλα τα παιδιά να μπορούν να συμμετέχουν και να αξιοποιούν πλήρως τις δυνατότητες τους. Τα παιδιά να συνυπάρχουν, στα ίδια σχολεία, στις ίδιες τάξεις , να έχουν ίσες ευκαιρίες, σε ένα σχολείο με ανοιχτές πόρτες για όλους, με εκπαιδευτικούς που να είναι πρόθυμοι να αγκαλιάσουν τη διαφορετικότητα και να δουλέψουν με γνώμονα αυτή, δίνοντας σε κάθε παιδί την τροφή και την επιμέλεια που χρειάζεται και έχει πραγματικά ανάγκη. Ένα εκπαιδευτικό σύστημα χωρίς αποκλεισμούς, που να χτίζει συνείδηση ενότητας. Γιατί όλα τα παιδιά ενωμένα μαζί μπορούν να κάνουν την αλλαγή, ώστε κανένα παιδί να μην μένει πίσω.
Ποια τα χαρακτηριστικά του
Ποια είναι όμως αυτά τα χαρακτηριστικά που παρουσιάζουν τα χαρισματικά παιδιά και μέσω των οποίων μπορεί ο εκπαιδευτικός ή ο γονιός να τα αναγνωρίσει; Στο μαθησιακό επίπεδο το χαρισματικό παιδί:
>> Μαθαίνει γρηγορότερα τη νέα έννοια και εμβαθύνει πολύ γρήγορα τις σκέψεις του για το θέμα που διδάχτηκε και το ενδιαφέρει, ενώ παραμένει αδιάφορο, σε θέματα που δεν το ενδιαφέρουν.
>> Ταχεία γλωσσική ανάπτυξη, χρήση πλούσιου λεξιλογίου, μιλάει με ταχύτητα και ευφράδεια.
>> Αναλυτική ικανότητα στη μάθηση, δεν μπορεί να μάθει «παπαγαλία», αναλύει τη μάθηση και την κατανοεί σε βάθος.
>> Διορατικότητα, μπορεί να δει τη συνολική εικόνα ενός θέματος, ενώνοντας τα κομμάτια του παζλ.
>> Απορρίπτει τις αφηρημένες έννοιες, έχει ανάγκη για λογική και ακρίβεια.
>> Οξεία παρατηρητικότητα.
>> Αγαπά να αμφισβητεί την εξουσία και τους κανόνες.
>> Είναι ικανό να παράγει πρωτότυπα έργα.
>> Δέχεται δύσκολες προκλήσεις, θέλει να προκαλεί τις ικανότητες και τον εαυτό του.
Σε συναισθηματικό επίπεδο το χαρισματικό παιδί:
>> Ευαίσθητο ως και υπερευαίσθητο.
>> Ανεξάρτητη φύση, με ισχυρό εσωτερικό αυτοέλεγχο.
>> Υψηλότατο αίσθημα ηθικής και εν συναίσθησης, δεν ανέχεται την αδικία και δεν ακολουθεί κανόνες που το ίδιο δεν κρίνει ως ηθικούς.
Σε επίπεδο συμπεριφοράς το χαρισματικό παιδί:
>> Είναι τελειομανές και δεν δέχεται εύκολα την ήττα.
>> Δουλεύει πολύ σκληρά για την επιτυχία.
>> Είναι φοβερά ανταγωνιστικό.
>> Θέτει υψηλούς στόχους και δεν συμβιβάζεται εύκολα.
Θεοδώρα Γιασεμή – Εκπαιδευτικός
