Για να καταπολεμηθεί ουσιαστικά η εμπορία ανθρώπων στην Κύπρο, πρέπει να αντιμετωπισθεί ως οργανωμένο έγκλημα, να επιδικάζεται αυξημένη αποζημίωση των θυμάτων σε σύντομο χρονικό διάστημα και να λειτουργεί αποτελεσματικός Εθνικός Μηχανισμός Αναφοράς για την ορθή στήριξη των θυμάτων που είναι κυρίως γυναίκες και κορίτσια και για ενημέρωση των πολιτών γι’ αυτή τη σύγχρονη σκλαβιά, αρχίζοντας από τα σχολεία, ήταν τα σημαντικά μηνύματα της συζήτησης με θέμα
«Το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης απέναντι στο έγκλημα της εμπορίας ανθρώπων» που έγινε στις 28 Σεπτεμβρίου 2023 στην αίθουσα εκδηλώσεων της Ελληνικής Τράπεζας στη Λευκωσία. Τη συνδιοργάνωσαν η μη κυβερνητική οργάνωση Step Up Stop Slavery και η Βρετανική Ύπατη Αρμοστεία στη Λευκωσία, με τη συνεργασία των πρεσβειών της Ιρλανδίας, της Σουηδίας και της Ολλανδίας, της Ελληνικής Τράπεζας και του Cyprus Forum 2023.
Η συζήτηση έγινε στα αγγλικά και ήταν στο πλαίσιο μιας σειράς εκδηλώσεων στην Κύπρο που έγιναν τη βδομάδα 25-29 Σεπτεμβρίου 2023 με πρωτοβουλία του Step Up Stop Slavery με στόχο, όπως ανακοίνωσε, τη συνεργασία με ενδιαφερόμενα μέρη και διεθνείς και τοπικούς εμπειρογνώμονες για την εφαρμογή πρακτικών για εξάλειψη της εμπορίας ανθρώπων στην Κύπρο.
Τη συζήτηση συντόνισε η ιδρύτρια του Step Up Stop Slavery, νομικός στη Λευκωσία, Κατερίνα Στεφάνου και σε αυτήν συμμετείχαν η Jane Lasonder, μέλος του Διεθνούς Γνωμοδοτικού Συμβουλίου Επιζησάντων Εμπορίας Ανθρώπων (International Survivors of Trafficking Advisory Council-ISTAC) που ανήκει στο Γραφείο Δημοκρατικών Θεσμών και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (OSCE/ODIHR), η Rachel Witkin, σύμβουλος καταπολέμησης της εμπορίας ανθρώπων, η Tatiana Kotlyarenco, εμπειρογνώμονας κατά του trafficking από το OSCE/ODIHR, η Michelle Brewer, δικαστής που ειδικεύεται στο θέμα της εμπορίας ανθρώπων και τη μετανάστευση στο Ηνωμένο Βασίλειο και από την Κύπρο η υπαστυνόμος Ελένη Μιχαήλ επικεφαλής του Γραφείου της Αστυνομίας για Καταπολέμηση της Εμπορίας Προσώπων (ΓΚΕΠ) και ο δικηγόρος ανθρωπίνων δικαιωμάτων Αχιλλέας Δημητριάδης.
Διαδικτυακό μήνυμα απηύθυνε ο Kevin Hyland πρώτος Ανεξάρτητος Επίτροπος του Ηνωμένου Βασιλείου κατά της εμπορίας ανθρώπων, διευθυντής της διεθνούς οργάνωσης καταπολέμησης του trafficking Santa Marta Group. Σύντομους χαιρετισμούς ανέγνωσαν ο Βρετανός Ύπατος Αρμοστής στη Λευκωσία Irfan Sidiq, ο Σουηδός πρέσβης Marin Hagstrom και ο γενικός διευθυντής του υπουργείου Εσωτερικών εκ μέρους του υπουργού, δρ Ελίκκος Ηλία, που αναφέρθηκε ιδιαίτερα στη μετανάστευση. Ο ίδιος είπε ότι «δυστυχώς η παράνομη διακίνηση ανθρώπων είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το trafficking και υπάρχει πάντα η ανησυχία ότι κάποια από τα πρόσωπα που εισέρχονται παράτυπα στην Κύπρο, μπορεί να θυματοποιηθούν από traffickers για σεξουαλική ή άλλων μορφών εκμετάλλευση».
Ενημέρωση εκπαιδευτικών και μαθητών
Η Κατερίνα Στεφάνου ανέφερε ότι «η εμπορία ανθρώπων μπορεί να είναι αθέατη, αλλά είναι πολύ πιο κοντά μας από όσο νομίζουμε – και το τραύμα που προκαλεί, σημαδεύει για πάντα τους ανθρώπους. Δεν είναι τυχαίο, πρόσθεσε, που αυτό το διάστημα έχει εγγραφεί για συζήτηση στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, τροποποιητική πρόταση για την Οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης που αφορά τα μέτρα πρόληψης και καταστολής της εμπορίας ανθρώπων.
Αυτή προσβλέπει σε πιο αποτελεσματική προστασία των θυμάτων και έχει έμφυλη χροιά, αναγνωρίζοντας ότι στη μεγάλη πλειοψηφία τους είναι γυναίκες θύματα σεξουαλικής ή/και εργασιακής εκμετάλλευσης». Σημειώνουμε ότι η κυρία Στεφάνου μαζί με τη Jane Lasonder συνέχισαν και τη βδομάδα που μόλις τέλειωσε, δράσεις ενημέρωσης για την εμπορία ανθρώπων. Μεταξύ άλλων έκαναν παρουσίαση στο προσωπικό των Ηνωμένων Εθνών στο Αρχηγείο τους στη Λευκωσία για την εμπορία προσώπων και τη σεξουαλική εκμετάλλευση, ενημέρωσαν εκπαιδευτικούς και οργάνωσαν εργαστήρια σε σχολεία δημοτικής και μέσης εκπαίδευσης με συμμετοχή μαθητών 10-18 χρόνων. Όπως ανέφερε στον «Φ» η Κατερίνα Στεφάνου, το Step Up Stop Slavery σε συνεργασία με το υπουργείο Παιδείας και το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο θα αρχίσει από τους πρώτους μήνες του 2024 σειρά ενημερώσεων εκπαιδευτικών δημοτικής και μέσης εκπαίδευσης στην Κύπρο για την εμπορία προσώπων και την πρόληψη.
Οργανωμένο έγκλημα και αποζημιώσεις
«Πρέπει η εμπορία προσώπων στην Κύπρο να αντιμετωπισθεί όπως το οργανωμένο έγκλημα, αφού περί αυτού πρόκειται», ανέφερε στη συζήτηση ο Αχιλλέας Δημητριάδης. «Είναι αναγκαίο – είπε – να πάρουμε μέτρα περιορισμού της ζήτησης, όπως γίνεται σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Συμφωνώ απόλυτα με τον Kevin Hyland που ανέφερε στον χαιρετισμό του πριν λίγα λεπτά ότι «πρέπει να το κάνουμε ένα έγκλημα που δεν θα είναι προσοδοφόρο για τους δράστες».
Είναι γνωστό ότι τα χρήματα του trafficking δεν τα προσπορίζονται τα θύματα που είναι συνήθως γυναίκες, αλλά οι προαγωγοί που ανήκουν στο οργανωμένο έγκλημα και συνεπώς πρέπει να έχουν κόστος σχετικά με τα χρήματα που κερδίζουν. Δηλαδή πέρα από την εμπλοκή της Μονάδας Καταπολέμησης Αδικημάτων Συγκάλυψης (ΜΟ.Κ.Α.Σ), χρειάζεται να εμπλακούν το Τμήμα Φορολογίας και αρμόδια τμήματα της Αστυνομίας εκτός από το ΓΚΕΠ και να υπάρχει συντονισμός μεταξύ αυτών των υπηρεσιών στην πρόληψη, αλλά και στην πάταξη».
Ο κ. Δημητριάδης ανέφερε σε ό,τι αφορά τις ποινικές διαδικασίες ότι «τα ποινικά μας δικαστήρια έχουν δικαίωμα να επιδικάσουν αποζημίωση στο θύμα μέχρι 10 χιλιάδες ευρώ εκ μέρους του καταδικασθέντα ως μέρος της τιμωρίας. Αυτό όμως είναι ένα πολύ μικρό ποσόν μπροστά στα τεράστια κέρδη εκατομμυρίων που αποκομίζει το κύκλωμα. Άρα πρέπει να τροποποιηθεί ο νόμος όσον αφορά το σχετικό δικαίωμα/δικαιοδοσία του ποινικού δικαστηρίου, ώστε να αυξηθεί το χρηματικό ποσόν που δίνεται στο θύμα, από 10 χιλιάδες ευρώ σε 100 χιλιάδες ευρώ».
Ο Αχιλλέας Δημητριάδης ανέφερε ότι ένα δεύτερο σημείο-κλειδί, είναι η ανάγκη για αύξηση του ποσού αποζημίωσης για τα θύματα που θα ασκήσουν αστική αγωγή για αποζημιώσεις σε βάρος του θύτη, αλλά και για μείωση της διάρκειας της δικαστικής διαδικασίας. «Υπάρχει – είπε – ένα μεγάλο πρόβλημα με το σύστημα δικαιοσύνης στην Κύπρο, αφού αυτή η αστική αγωγή θα πάρει 5-7 χρόνια πρωτόδικα και πολύ πιθανόν άλλα 5 χρόνια για να εκδικαστεί η έφεση που θα ασκηθεί από την πλευρά του θύτη. Δηλαδή η απόφαση θα βγει 10-12 χρόνια μετά την άσκηση της αγωγής και για να εκτελεστεί η απόφαση, θα πρέπει βέβαια να βρεθεί ο θύτης!
Αυτό σίγουρα δεν είναι αποτελεσματική θεραπεία. Η εισήγηση μας είναι ότι το ποινικό δικαστήριο τελειώνοντας τη διαδικασία και καταδικάζοντας τον κατηγορούμενο με συγκεκριμένη ποινή, να μπορεί με τροποποίηση του νόμου, να «ντύνεται» μια αστική δικαιοδοσία, να προχωρεί σε αστική διαδικασία και σε σύντομο χρονικό διάστημα ενός-δύο μηνών από την ημέρα της ποινικής καταδίκης, να εκδικάζει και την αστική αγωγή για αποζημίωση. Και μάλιστα να τίθεται και όρος στην ποινή του καταδικασθέντα, ότι αν δεν πληρώσει τα χρήματα που θα του επιδικασθούν από την αστική διαδικασία, να μη δικαιούται να κάνει αίτηση για αποφυλάκιση επ’ αδεία».
«Οι άνθρωποι έχουν αξία και όχι τιμή»…
«Η μεγαλύτερη πρόκληση για μας, είναι ο μεγάλος χρόνος εκδίκασης των υποθέσεων και γι’ αυτό οι διαδικασίες όλων των εμπλεκόμενων φορέων πρέπει να είναι ευέλικτες» είπε στη δική της παρέμβαση η επικεφαλής του ΓΚΕΠ υπαστυνόμος Ελένη Μιχαήλ.
Ανέφερε ότι «πριν τρία χρόνια έγινε αναθεώρηση των διαδικασιών μας και έτσι επικεντρώθηκαν όλες οι δράσεις μας σε δύο βασικούς πυλώνες – την ορθή στήριξη του θύματος (θυματοκεντρική προσέγγιση) και την πολυθεματική προσέγγιση με τις εμπλεκόμενες υπηρεσίες. Συνεπώς βελτιώθηκαν οι συνεργασίες μας και υπογράφηκαν σε αυτό το πλαίσιο δύο μνημόνια συνεργασίας με τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας και με το Τμήμα Επιθεώρησης Εργασίας του υπουργείου Εργασίας».
Πρόσθεσε ότι «συνεχίζουμε να έχουμε επαφή με τα θύματα και μετά την εκδίκαση των υποθέσεων, ενώ βασικά χαρακτηριστικά της εργασίας μας είναι ο σεβασμός στο θύμα, η συνεργασία με τις συναρμόδιες υπηρεσίες και η επαγγελματική διερεύνηση των υποθέσεων. Οι άνθρωποι – κατέληξε – έχουν αξία και όχι τιμή».
Τα θύματα χρειάζονται φωνή!
Η Jane Lasonder τόνισε στην παρέμβαση της τη σημασία της συνεργασίας όλων των φορέων, κρατικών και μη, στην καταπολέμηση του εγκλήματος της εμπορίας ανθρώπων και στάθηκε ιδιαίτερα στην ανάγκη εκπαίδευσης κι ευαισθητοποίησης των επαγγελματιών υγείας (γιατρών και νοσηλευτών) και παιδείας (εκπαιδευτικών), ώστε να μπορούν να ανιχνεύουν τους δείκτες του trafficking και να αναγνωρίζουν ενήλικα, αλλά και ανήλικα θύματα εμπορίας ανθρώπων σε χώρους όπως τα νοσηλευτήρια και τα σχολεία.
Η κυρία Lasonder η οποία άρχισε τη δράση της κατά της εμπορίας ανθρώπων ως εθελόντρια σε μια μη κυβερνητική οργάνωση στο Άμστερνταμ της Ολλανδίας, βοηθώντας θύματα trafficking και γυναίκες που είχαν καταλήξει στο δρόμο, τόνισε ότι θύματα μπορεί να είναι ανήλικα που προέρχονται ακόμα και από εύπορες οικογένειες και όχι μόνο ευάλωτα παιδιά με προβληματικό οικογενειακό περιβάλλον.
«Αυτές τις μέρες που είμαι στην Κύπρο, είπε, άκουσα συχνά ότι δεν υπάρχει τέτοιο πρόβλημα στο νησί κι όμως δεν πρέπει να προσποιούμαστε ότι όλα είναι καλά, κρύβοντας τα προβλήματα κάτω από το χαλί. Πρέπει να δείτε κατάματα το πρόβλημα του trafficking γιατί είναι υπαρκτό και να κάνετε κάτι γι’ αυτό. Αρχίστε με την εφαρμογή ενός λειτουργικού Εθνικού Μηχανισμού Αναφοράς.
Αν λειτουργούσαν σωστά οι Εθνικοί Μηχανισμοί Αναφοράς σε διάφορες χώρες, είπε, πολλά παιδιά που για χρόνια γνώρισαν την κόλαση ως θύματα σεξουαλικής εκμετάλλευσης, θα είχαν αργότερα μια πιο φυσιολογική ζωή. Κάποια από αυτά τα παιδιά είναι θύματα βιασμών, βασανισμών και εγκλεισμού και μπορεί να καταλήξουν κακοποιημένα σε νοσοκομεία με σοβαρές πληγές και κατάγματα κι όμως τα μέλη του ιατρικού προσωπικού να μην αναγνωρίζουν τα σημάδια της κακοποίησης και της εκμετάλλευσης που φέρουν στο σώμα και στη ψυχή. Συνήθως τα παιδιά θύματα trafficking είναι τρομοκρατημένα και δεν μιλούν για την εκμετάλλευση που υφίστανται, γιατί οι εκμεταλλευτές τους, τα απειλούν ότι θα τα σκοτώσουν ή θα βλάψουν μέλη της οικογένειας τους αν αποκαλύψουν τι συμβαίνει. Τα θύματα, ανήλικα και ενήλικα, δεν έχουν φωνή και χρειάζονται κάποιον να τους δώσει φωνή!».
Ένας 15χρονος σε φάρμα κάνναβης
Στη δική της τοποθέτηση η δικαστής Michelle Brewer στάθηκε ιδιαίτερα στην ανάγκη προστασίας των θυμάτων trafficking από το ενδεχόμενο να καταδικαστούν για εγκλήματα που εξαναγκάστηκαν να διαπράξουν από τους σωματέμπορους, ή για εγκλήματα που ήταν άμεση συνέπεια της κατάστασης τους ως θύματα εμπορίας.
Όπως είπε, η θεμελιώδης αρχή της μη τιμωρίας των θυμάτων εμπορίας κάτω από αυτές τις συνθήκες, είναι σημαντική παράμετρος στον διεθνή νόμο. Έφερε ως σχετικό παράδειγμα μια υπόθεση που χειρίστηκε η ίδια ως δικηγόρος πριν λίγα χρόνια και αφορούσε ένα 15χρονο Βιετναμέζο που πουλήθηκε σε ένα εγκληματικό κύκλωμα στη Βρετανία για να δουλεύει σκλάβος σε μια φάρμα με καλλιέργειες κάνναβης. Είπε ότι επρόκειτο για ένα ανήλικο παιδί με αυτισμό που δεν μιλούσε ούτε λέξη αγγλικά και που ζούσε έγκλειστος σε εκείνη τη φάρμα, αναγκασμένος να δουλεύει απεριόριστες ώρες, υποφέροντας από πονοκεφάλους και αιμορραγίες της μύτης και κινδυνεύοντας καθημερινά από ηλεκτροπληξία στις εγκαταστάσεις της παράνομης επιχείρησης.
Το παιδί συνελήφθη σε έφοδο της Αστυνομίας, θεωρήθηκε ότι ήταν 17 χρόνων, κατηγορήθηκε για καλλιέργεια κάνναβης και καταδικάστηκε σε φυλάκιση 18 μηνών. Η νομική ομάδα της Michelle Brewer άσκησε έφεση αφού ήταν θύμα παιδικής δουλείας και πήρε την υπόθεση μέχρι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Στρασβούργο, όπου το Ηνωμένο Βασίλειο διατάχθηκε να πληρώσει αποζημίωση στο θύμα, αφού κρίθηκε ότι είχε παραβιάσει την αρχή της μη τιμωρίας. «Αυτό που μου είπε, κατέληξε η κυρία Brewer, είναι ότι πέρασε σημαντική περίοδο της εφηβείας του φυλακισμένος, είτε από τους σωματέμπορους, είτε από το κράτος σε σωφρονιστικά ιδρύματα και κέντρα κράτησης, χωρίς να φταίει σε τίποτα, κι αυτά τα χρόνια δεν γυρίζουν πίσω!».
Το τρένο πέρασε πάνω απ’ την κραυγή της
Απίστευτες αλλά πραγματικές περιπτώσεις ανήλικων θυμάτων εμπορίας για σεξουαλική ή/και εργασιακή εκμετάλλευση ακούστηκαν στη συζήτηση που συνδιοργάνωσαν στη Λευκωσία στις 28 Σεπτεμβρίου 2023 η μη κυβερνητική οργάνωση Step Up Stop Slavery και η Ύπατη Αρμοστεία του Ηνωμένου Βασιλείου.
Πέρα από την υπόθεση του 15χρονου Βιετναμέζου που αγοράσθηκε από εγκληματικό κύκλωμα στη Βρετανία για να δουλεύει σκλάβος σε μια φάρμα κάνναβης, αναφέρθηκε η σοκαριστική ιστορία μιας ανήλικης Ιρλανδέζας που σε ηλικία δέκα χρόνων πουλήθηκε σε μια συμμορία εγκληματιών που τη βίαζαν και την κακοποιούσαν για χρόνια, ενώ τους έβλεπε συχνά να κτυπούν βάναυσα τη μητέρα της. Η ίδια αφηγήθηκε αργότερα ότι εκείνη την περίοδο πήγαινε στο σχολείο νηστική και υποσιτισμένη, έχοντας υποστεί τη νύχτα αλλεπάλληλους βιασμούς από τους σωματέμπορους δεσμώτες της. Όταν ήταν 15 χρόνων, κατέληξε στους δρόμους του Δουβλίνου και βρέθηκε μόλις ένα βήμα από την αυτοκτονία, γιατί δεν μπορούσε να ξεφύγει από τους εκμεταλλευτές της.
«Στάθηκα μπροστά στη σιδηροδρομική γραμμή απελπισμένη, φοβισμένη και μόνη και θέλοντας να ουρλιάξω για να με δουν και να με ακούσουν οι άνθρωποι», είπε.
«Την τελευταία στιγμή δεν πήδηξα στη γραμμή, καθώς κάτι μέσα μου με σταμάτησε, αλλά ήθελα να φωνάξω για βοήθεια καθώς το τρένο περνούσε δίπλα μου, παρόλο που ένιωθα ότι κανένας δεν θα ερχόταν να με σώσει». Η κοπέλα κατέφυγε στο αλκοόλ και τα ναρκωτικά για να «ξεχνά» την κακοποίηση της και μια μέρα βρέθηκε σε κώμα, λόγω υπερβολικής δόσης. Όταν άνοιξε τα μάτια της, ένιωσε επιτέλους ότι είχε τη φροντίδα που χρειαζόταν από έναν εθελοντή και η ζωή της άρχισε ν’ αλλάζει. Για πρώτη φορά συνειδητοποίησε ότι ήταν θύμα trafficking και άρχισε να ξεπερνά τον φόβο της και να ανακτά το κουράγιο της, παρά το ψυχολογικό της τραύμα. Έδωσε νόημα στη ζωή της προσπαθώντας να κάνει τα θύματα εμπορίας ορατά και να τους δίνει τη φωνή που δεν έχουν…
