Το ιδανικό μείγμα για έναρξη μεγάλων πυρκαγιών παρατηρείται, τα τελευταία χρόνια, σε μεσογειακές χώρες σύμφωνα με τον Γιώργο Μπούστρα, καθηγητή, Εκτίμησης Κινδύνου του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου, ο οποίος τον περασμένο Μάρτιο διορίστηκε στη θέση του Ειδικού Σύμβουλου του Πρόεδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκου Χριστοδουλίδη για θέματα Διαχείρισης Κρίσεων και Πολιτικής Προστασίας.

Σε συνέντευξή του στον «Φ» εξηγεί του λόγους για τους οποίους βρέθηκε στο έλεος του καύσωνα και των πυρκαγιών η Μεσόγειος. Προειδοποιεί ότι θα συνεχίσουν να ξεσπούν πυρκαγιές από τη στιγμή που αποτελούν μέρος του φυσικού κύκλου και δίνει μεγάλη έμφαση στην πρόληψη χαρακτηρίζοντας τη διαχείριση της καύσιμης ύλης ως τον υπό αριθμό ένα κίνδυνο για την έναρξη και την επέκταση των φωτιών. Αναφέρεται στα σχέδια αντιμετώπισης των κρίσεων και στους τρόπους  με τους οποίους μπορεί ο πολίτης να συνεισφέρει αλλάζοντας τις καθημερινές συνήθειές του.

 -Πότε και πως αρχίσατε να ασχολείστε πιο ενεργά με τα θέματα των πυρκαγιών στην Κύπρο;

-Ασχολούμαι με το θέμα από τον Ιούλιο του 2016 όταν με διόρισε το Υπουργικό Συμβούλιο της πρώτης κυβέρνησης του Νίκου Αναστασιάδη μαζί τον Άριστο Ιωάννου και Γιώργο Χατζηγεωργίου, πρώην διευθυντή του Τμήματος Δασών και πρώην διευθυντή της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας, αντίστοιχα, έτσι ώστε να κάνουμε -νομίζω ήταν η πρώτη φορά- αποτίμηση του τι συνέβη στην πυρκαγιά της Σολιάς και να δώσουμε ορισμένες προτάσεις για να γίνει εκσυγχρονισμός των τριών  υπηρεσιών που ασχολούνταν με το αντικείμενο. Δηλαδή, του Τμήματος Δασών της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας και της Πολιτικής Άμυνας. Επρόκειτο για μια καταστροφική πυρκαγιά που εκτός από την καμένη γη που άφησε πίσω της στοίχισε τη ζωή σε δύο δασοπυροσβέστες.  Καθήκον της επιτροπής των εμπειρογνωμόνων ήταν να μελετήσουμε το σύστημα καταπολέμησης πυρκαγιών και αφού εντοπιστούμε τα κενά να προβούμε σε εισηγήσεις ώστε να μην ξαναζήσουμε παρόμοιες καταστάσεις στο μέλλον. Εισηγηθήκαμε περίπου 60 πιθανές δράσεις, άλλες μεσοπρόθεσμες, άλλες βραχυπρόθεσμες, άλλες μακροπρόθεσμες. Από τότε μέχρι και το τέλος της θητείας της Κυβέρνησης της προηγούμενης δεν είχα ενημέρωση τι προχώρησε από αυτά, ότι έμαθα το έμαθα από τις ανακοινώσεις που έγιναν στις οποίες η τότε κυβέρνηση είπε ότι έγιναν πάρα πολλά από αυτά που εισηγηθήκαμε ώστε να είναι ασφαλέστερο το σύστημα διαχείρισης σε ανάλογες περιπτώσεις.

-Κάνατε έρευνα για το τότε σύστημα, μελετήσατε ανάλογα συστήματα του εξωτερικού, προβήκατε σε εισηγήσεις, αλλά δεν έχετε τύχει ενημέρωσης για την εφαρμογή τους;

-Για να είναι ειλικρινής ανέμενα τότε μετά την υποβολή της έρευνας να διεξαγόταν εργαστήρι με όλους εμπλεκόμενους, ώστε να τους εξηγήσουμε ακριβώς τι είναι αυτό που θέλαμε να κάνουμε. Πολλές δράσεις που υποβάλαμε, δεν ήταν δράσεις χειροπιαστές, είχαν να κάνουν με την αλλαγή κουλτούρας. Οπότε σε αυτό έπρεπε να δουλέψουμε. Αντιλαμβάνομαι ότι ο πολιτικός χρόνος δεν είναι ο ίδιος με τον χρόνο που έχουμε εμείς, οπότε τελείωσε η υπόθεση.

–Τον πρώτο μήνα εκλογής του ο νέος Πρόεδρος Νίκος Χριστοδουλίδης, τον Μάρτιο του 2023, σας διόρισε στην θέση του ειδικού σύμβουλου για θέματα διαχείρισης κρίσεων και πολιτικής προστασίας. Ποιο μήνυμα στάλθηκε με την εν λόγω ενέργεια;

-Ναι. Με την εκλογή του ο νέος Πρόεδρος μου ζήτησε να αναλάβω χωρίς μισθό για να υπάρξει συμβολισμός, ειδικός σύμβουλος για τα θέματα της πολιτικής προστασίας και της διαχείρισης κρίσεων.  Από τον Μάρτιο αυτό που αντιλήφτηκα είναι ότι ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης είναι πάρα πολύ ευαισθητοποιημένος σε σχέση με τα θέματα αυτά, τα παίρνει πολύ σοβαρά και είναι τα έχει πολύ ψηλά στην ατζέντα του. Δεν σημαίνει ότι απαραίτητα για όλους τους πολιτικούς είναι έτσι, γιατί όπως ξέρεις, συνήθως οι πολιτικοί αντιμετωπίζουν αυτά τα θέματα αφού έχει συμβεί η κρίση. Αλλά ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης τα παρακολουθεί, ενημερώνεται και όντας και ακαδημαϊκός δεν βλέπει μόνο την πολιτική πτυχή, αντιλαμβάνεται τα πράγματα όπως συμβαίνουν, την ώρα που συμβαίνουν. Προσπαθώ και εγώ, με όσα πράγματα γνωρίζω, και δουλεύοντας πάντα με τις αρμόδιες κρατικές υπηρεσίες, να προετοιμάσουμε μερικά καινούρια πράγματα και πιθανό και κάποιες μεταρρυθμίσεις. Η πολιτική απόφαση επαφίεται στην Κυβέρνηση.

-Με την ιδιότητα του καθηγητή, και ως διευθυντής του Cerides του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου, εκπροσωπείται την Κύπρο σε διεθνή φόρα. Υπάρχει ανάγκη για συνεργασία κρατών για αντιμετώπιση των κρίσεων;

-Στο Πανεπιστήμιο έχουμε το εργαστήριο που εργοδοτεί 30 άτομα και έχουμε πάρει πάνω €10 εκατ. χρηματοδότηση από την ΕΕ από ανταγωνιστικά προγράμματα. Προσπαθούμε να δώσουμε εκτός από το καπέλο του ειδικού συμβούλου του Προέδρου και το κομμάτι το επιστημονικό, μαζί με όλα τα Πανεπιστήμια της Κύπρου φυσικά, για να έρθουμε με καινούρια εργαλεία να βοηθήσουμε πάνω σε αυτό το αντικείμενο. .

-Τα καιρικά φαινόμενα που βιώνουμε σήμερα με την άνοδο των θερμοκρασιών και την αύξηση του αριθμού των μεγάλων και καταστροφικών πυρκαγιών που οφείλονται;

-Για να δώσουμε μία φωτογραφία του τι συμβαίνει. Φέτος στην Κύπρο, στη νότιο Ιταλία, την Ελλάδα και την Αλγερία ζούμε ότι έζησε πέρυσι η Γαλλία, η Ισπανία και η Πορτογαλία. Τι είναι αυτό που έζησαν;  Δύο πράγματα. Είχαμε βροχοπτώσεις, αρκετές βροχοπτώσεις στις αρχές του καλοκαιριού. Πήγε καλά από ένα σημείο και μετά η βροχόπτωση. Αν θυμόμαστε τέλη Ιουνίου – αρχές Ιουλίου είχαμε ισχυρή βροχόπτωση. Αυτό σημαίνει ταυτόχρονα ανάπτυξη της βλάστησης μέσα στα δάση. Είχαμε σχετικά χαμηλές θερμοκρασίες. Η πολύ η ζέστη ξεκίνησε ξαφνικά αρχές Ιουλίου και πήγε στις θερμοκρασίες που βλέπουμε σήμερα. Στους 45 βαθμούς, στους 44 βαθμούς… Αυτό σημαίνει ότι είχαμε πολύ καύσιμη ύλη λόγω της βροχής, η οποία μέχρι και αρχές του καλοκαιριού αναπτυσσόταν και ξαφνικά στέγνωσε. Στέγνωσε, δεν είχαμε υγρασία στην καύσιμη ύλη, είχαμε πολύ ψηλές θερμοκρασίες, οπότε υπήρχε άνεμος, ακόμα ένας παράγοντας δύσκολος. Άρα είχαμε το ιδανικό μείγμα, το τέλειο προσάναμμα, για να έχουμε έναρξη μεγάλων πυρκαγιών.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Κίνητρα για αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής

Στην Κύπρο μέχρι σήμερα ευτυχώς καταφέραμε να αποφύγουμε τις μεγάλες πυρκαγιές γιατί το σύστημα λειτούργησε και ανταποκρίθηκε πολύ γρήγορα. Δεν είχαμε και τους πολύ ισχυρούς ανέμους . Στη Ρόδο αυτό που βλέπουμε είναι αυτό που περιέγραψα: Μεγάλη βλάστηση μέχρι πριν ένα μήνα, ξαφνικό στέγνωμα καύσιμης ύλης, άνεμοι, ψηλές θερμοκρασίες, έναρξη της φωτιάς και δυστυχώς τα πράγματα πήγαν εκεί.

-Επομένως μεγάλες εκτάσεις της Μεσογείου καίγονται και θα συνεχίσουν να καίγονται. Μπορεί να γίνει κάτι για να αντιμετωπιστούν τα ακραία καιρικά φαινόμενα, από τη στιγμή που τα γεγονότα με τις ψηλές θερμοκρασίες και τα συνεπακόλουθα δεν θα εκλείψουν;

-Το βασικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε είναι ότι δουλεύουμε όλες οι χώρες μαζί και είναι προσανατολισμένες σε σχέση με την αντιμετώπιση των πυρκαγιών. Αυτό που πρέπει να δουλέψουμε περισσότερο είναι η πρόληψη. Πρόληψη των πυρκαγιών από πολλές κατευθύνσεις. Πρώτα από όλα πρέπει να διαχειριστούμε την καύσιμη ύλη. Είναι τόσο πολλή η χαμηλή βλάστηση και τα κλαδιά που πέφτουν στο έδαφος, χωρίς να γνωρίζω αν στη συνέχεια θα έχουμε τις αραιώσεις. Ίσως θα πρέπει να σκεφτούμε τρόπους διαφορετικούς για καθαρισμό της καύσιμης ύλης, πιθανώς με ελεγχόμενες καύσεις μέσα στο δάσος. Δηλαδή, κομμάτια- κομμάτια να καίγονται χαμηλά ώστε να μην υπάρχει αυτή η καύσιμη ύλη. Βασικό πρόβλημα που έχουμε ότι έχουν εγκαταλειφτεί οι παραδασόβιες περιοχές, η αγροτική ανάπτυξη δεν είναι αυτή που ήταν παλιά. Αποτέλεσμα από τη στιγμή που έφυγε ο άνθρωπος γύρω από το δάσος, που έκανε αναπτύξεις και αγροτική παραγωγή,  άρα πρόσεχε, καλλιεργούσε και καθάριζε υποχρεωτικά, ξαφνικά βρεθήκαμε σε μια κατάσταση όπου η πόλη πλησιάζει το δάσος.

Αποτέλεσμα να έχουμε όλα τα προβλήματα που έχουμε και να απειλούνται και κατοικίες πλέον. Ξαφνικά μπορεί να ξεφύγει η φωτιά και να βρεθεί μέσα στην πόλη.  Τα δέντρα, η αναδάσωση που γίνεται είναι πάρα πολύ καλή, αλλά έχουμε πολύ περισσότερο δάσος από ότι είχαμε τα προηγούμενα χρόνια. Αυτό σημαίνει ακόμα μεγαλύτερο κομμάτι καύσιμης ύλης.

Οι αρμόδιες υπηρεσίες που συνδράμουν στην κατάσβεση και πρόληψη της πυρκαγιάς έχουν στη διάθεσή τους και πιο σύγχρονα μέσα με στόχο την πυροπροστασία.

Από την κυβέρνηση Αναστασιάδη, μετά την πυρκαγιά στον Αρακαπά,  είχε ξεκινήσει πρόγραμμα τεχνολογικής αναβάθμισης των υπηρεσιών με την εισαγωγή ενός συστήματος διαχείρισης κρίσεων. Η πρώτη φάση έχει τελειώσει. Ήδη έχουν τεθεί σε εφαρμογή συστήματα οπτικής ανίχνευσης και αυτόματης επιτήρησης σε πολύ μεγάλο κομμάτι. Στόχος να υπάρχει ένα σωστό σύστημα διαχείρισης.

Σε σχέση με την πρόληψη αυτό είναι κάτι που δεν είναι νέο μόνο για εμάς στην Κύπρο, αλλά γενικότερα νέο κομμάτι σε όλη την Ευρώπη. Είναι μία προσπάθεια που πρέπει να ξεκινήσει και πρέπει να γίνει με το σωστό τρόπο.

Για παράδειγμα φέτος είχαμε την εισαγωγή του θεσμού του συντονιστή. Στο παρελθόν πολλοί είπαν -μπορεί και να ήταν αλήθεια- δεν έχω δική μου άποψη, ότι υπήρχε δυσλειτουργία στην επικοινωνία μεταξύ των φορέων. Αυτό που έγινε από πολύ νωρίς φέτος, πλέον από τον Απρίλιο, ήταν ο διορισμός ενός εθνικού συντονιστή για τις δασικές πυρκαγιές ο οποίος είναι ο γενικός διευθυντής του Υπουργείου Γεωργίας Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος. Δεν υποκαταστάθηκαν οι υπηρεσίες που εξακολουθούν να είναι αυτόνομες, αλλά υπάρχει συντονιστής βρίσκεται σε επαφή με όλους και έχει στη δικαιοδοσία του να πάρει τελικές αποφάσεις οι οποίες προφανώς να ήταν πιο δύσκολες αν αφήνονταν στις υπηρεσίες. Έγινε ένα μεγάλο βήμα.

Να κινηθούμε πιο γρήγορα – Τα φαινόμενα επιταχύνονται

-Υπάρχει η δυνατότητα να μην υπάρξουν άλλες καταστροφικές πυρκαγιές;

-Για να μην υπάρξουν άλλες πυρκαγιές πρέπει να καούν τα πάντα. Η φωτιά είναι μέρος του κύκλου της ζωής. Φωτιές πάντοτε συνέβαιναν. Η Ρόδος κάηκε  αρκετές φορές και πριν 40 χρόνια αναγεννήθηκε το δάσος. Κομμάτι της αναγέννησης του δάσους  είναι και η φωτιά.

Τα πράγματα κινούνται με πολύ μεγαλύτερη ταχύτητα από ότι είχαμε προβλέψει. δηλαδή, έγιναν σύνοδοι και αποφάσεις για την κλιματική αλλαγή. Δεν είμαι σίγουρος, βλέποντας τις πυρκαγιές , ότι αυτά που είχαμε προβλέψει π.χ. στο Παρίσι είναι αυτά που πρέπει να κάνουμε. Πρέπει να κινηθούμε ακόμα πιο γρήγορα. Τα φαινόμενα επιταχύνονται. Η κλιματική αλλαγή δοκιμάζει τη Μεσόγειο.

Οι μετεωρολόγοι φέτος και για του χρόνου είπαν ότι θα είναι πολύ δύσκολα τα πράγματα λόγω του φαινομένου Ελ Νίνιο, δηλαδή το φαινόμενο που συνδέεται με την αύξηση των θερμοκρασιών της επιφάνειας του ωκεανού στον κεντρικό και ανατολικό τροπικό Ειρηνικό και ευθύνεται για τις μεταβολές στη θερμοκρασία των νερών και της Μεσογείου. Πέρσι και πρόπερσι οι χρονιές ήταν πολύ πιο εύκολες. Δεν είχαμε τις πυρκαγιές που είχαμε φέτος. Δεν είχαμε άσχημες κλιματολογικές συνθήκες. Τελευταία άσχημη πυρκαγιά ήταν του Αρακαπά.

-Οι πολίτες μπορεί να συνεισφέρουν στην πρόληψη των πυρκαγιών; Τι πρέπει να αλλάξουμε στις συνήθειές μας;

Ο πολίτης πρέπει καταρχήν να εκπαιδευτεί. Το κράτος πρέπει να μπει τα σχολεία και τα Πανεπιστήμια, στους χώρους εργασίας, στις μεγάλες ηλικίες και να εξηγήσει τι συμβαίνει, τι θα συμβεί, πως πρέπει εμείς να συνεισφέρουμε.

Πολλές πυρκαγιές ξεσπούν σε σκυβαλότοπους και σε χώρους ανακύκλωσης. Αυτό είναι ένα σημείο που πρέπει να προβληματίσει. Πως; Είναι αναγκαίοι όλοι οι χώροι ανακύκλωσης; Όλοι οι σκυβαλότοποι; Μπορούμε να τους μειώσουμε; Δεν ξέρω την απάντηση. Ελπίζω ότι μπορούμε να τους μειώσουμε. Αλλά και αυτούς τους οποίους να μείνουν μπορούμε να τους δούμε με λίγη περισσότερη προσοχή. Ο πολίτης πρέπει να αλλάξει πάρα πολύ. Για να μην έχεις ανάγκη τον σκυβαλότοπο πρέπει να μάθουμε πώς να ανακυκλώνουμε σωστά τι είναι αυτό που πετάμε και που να τα πετάμε. Να γίνουν λιγότεροι χώροι και να ρυθμιστούν καλύτερα. Πρέπει να δούμε πως εφαρμόσουμε το νομικό πλαίσιο και τους κανονισμούς, ώστε να γίνουν πιο αυστηρά τα πράγματα.

Να δούμε ότι το κόστος των πυρκαγιών είναι τόσο μεγάλο και επομένως πρέπει να επενδύσουμε νωρίτερα. Αν χρειαστεί να γίνει κλειστό εργοστάσιο ανακύκλωσης να γίνει.

Ο εθελοντισμός δεν αξιοποιήθηκε στην Κύπρο

-Σε άλλες χώρες κάνουν δωρεές προς το κράτος, με αγορά πυροσβεστικών οχημάτων και ασθενοφόρων και ενίσχυση άλλων κρατικών υπηρεσιών. Γιατί δεν το βλέπουμε εδώ;

-Ένα άλλο πράγμα που ο πολίτης πρέπει να αλλάξει συνήθεια έχει να κάνει με τον εθελοντισμό. Έγινε μία προσπάθεια ρύθμισης, δεν ξέρω αν εφαρμόζεται και που εμπλέκεται ο πολίτης. Δεν θέλεις τον πολίτη να σβήσει φωτιές. Τον θέλεις σε περιπολίες, προλήψεις, σε καθαρισμούς καύσιμης ύλης. Είναι πολύ πιο εύκολα και λιγότερο επικίνδυνα. Ο εθελοντισμός δεν έχει χρησιμοποιηθεί σωστά στην Κύπρο, ακόμα. Ενώ είναι η μεγαλύτερη παρακαταθήκη που έχει η κοινωνία όταν χρησιμοποιηθεί σωστά. Όταν συμβεί κάτι ο κόσμος θα τρέξει να βοηθήσει. Η κοινωνία πρέπει να είναι πολύ πιο ώριμη αυτό δεν μπορεί να γίνει όμως χωρίς καθοδήγηση.