Από το περασμένο φθινόπωρο που έκανε την εμφάνισή της η εφαρμογή τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ) ChatGPT της OpenAI, που μπορεί να συγγράψει όποιο είδος κειμένου της ζητηθεί (μυθιστορήματα, ιστορίες, σενάρια, στίχους τραγουδιών, θεατρικά έργα, άρθρα, λόγους για κάθε περίσταση, βιογραφικά σημειώματα, πανεπιστημιακές εργασίες και διατριβές παραμύθια για παιδιά, συνταγές μαγειρικής, ακόμη και ποιήματα), αλλά και να παράγει ανθρωπογενή βίντεο και εικόνες, έγινε θέμα συζήτησης. Κατάφερε να περάσει εξετάσεις πανεπιστημίων, να δώσει λύσεις σε δύσκολα προβλήματα και να γράψει κώδικα λογισμικού.

Οι δυνατότητες της τεχνητής νοημοσύνης είναι εκπληκτικές δήλωσε στη συνέντευξή του στον «Φιλελεύθερο», ο Ιωάννης Βλαχάβας, καθηγητής στο Τμήμα Πληροφορικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Πράγματι τέτοιου είδους συστήματα έχουν κάνει τη ζωή μας τα τελευταία χρόνια ευκολότερη και είμαστε ακόμη στην αρχή. Ωστόσο, η ΤΝ δεν μπορεί να είναι πανάκεια και δεν μπορεί να αντικαταστήσει τον άνθρωπο, αφού της λείπει η αυτογνωσία, η δημιουργικότητα και η κρίση. «Τα συστήματα αυτά ξέρουν μόνο ότι πληροφορίες βρίσκουν στα βιβλία, στα λεξικά, στο διαδίκτυο και οπουδήποτε αλλού. Ότι δεν το βρίσκουν, δεν το ξέρουν. Στον άνθρωπο δεν συμβαίνει αυτό. Ξέρει και πράγματα που δεν του δίδαξαν», τόνισε ο Έλληνας ειδικός. 

Τεχνητή Νοημοσύνη δεν είναι όμως μόνο το ChatGPT. Η τεχνολογία παρουσιάζει εντυπωσιακή εξέλιξη τα τελευταία χρόνια και παρόλο που αποτελεί συχνά θέμα υπερβολών ή ακόμα και σεναρίων καταστροφολογίας, αρκεί να εστιάσουμε στην πραγματική τεχνολογική πρόοδο για να συνειδητοποιήσουμε τις συναρπαστικές δυνατότητές της. Βρίσκει εφαρμογή σε κάθε πτυχή της ζωής μας και τα ερχόμενα χρόνια θα δούμε ακόμη μεγαλύτερη χρήση της. Αυτό που πρέπει να διασφαλιστεί, τόνισε ο Ιωάννης Βλαχάβας είναι πως θα υπάρξουν κανόνες, ειδικά αφού τίθεται θέμα και προσωπικών δεδομένων, ενώ η παρουσία του ανθρώπινου ελέγχου είναι εκ κάτι απαραίτητο. «Ένα σύστημα ΤΝ να αντικαταστήσει τον άνθρωπο σε πολλές δουλειές όπου και κάποιες από αυτές θα τις κάνει καλύτερα, αλλά στο τέλος πρέπει να υπάρχει ένας άνθρωπος να το ελέγχει. Το να ξεπεραστεί η ευφυία του δημιουργού δεν είναι κάτι εύκολο», επεσήμανε. 

-Αν ζητούσα από το ChatPGT να γράψει τις ερωτήσεις για αυτή τη συνέντευξη θα το είχατε καταλάβει;

-Αν διατυπώνατε κατάλληλα το ερώτημα τι θα θέλατε να κάνει, θα το έκανε και εγώ μάλλον δεν θα καταλάβαινα τίποτα. Ακριβώς εκεί είναι η δυσκολία, αν διατυπώσουμε το κατάλληλο ερώτημα το ChatGPT θα παράξει ένα πάρα πολύ καλό αποτέλεσμα. 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: 

-Σήμερα βρισκόμαστε μπροστά σε μια νέα επανάσταση, εξίσου απρόβλεπτη με την ανακάλυψη του ίντερνετ: τη μηχανική μάθηση και την τεχνητή νοημοσύνη. Μπορείτε να εξηγήσετε με απλά λόγια τι είναι η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) για όσους δεν είναι εξοικειωμένοι;

-Η τεχνητή νοημοσύνη είναι ένας κλάδος της πληροφορικής που σκοπός της είναι να αναπτύξει συστήματα, τα οποία μιμούνται την ανθρώπινη συμπεριφορά. Μάλιστα υπάρχουν και τεστ όπως το Τουρινγκ τα οποία αξιολογούν και την συμπεριφορά των συστημάτων. Δεν υπάρχει τίποτα μαγικό και ούτε είναι θέμα επιστημονικής φαντασίας. Πρόκειται για συστήματα, προγράμματα λογισμικού που προσομοιώνουν την ανθρώπινη συμπεριφορά και τον τρόπο σκέψης. Η ΤΜ βρίσκει εφαρμογή σε όλους τους τομείς που εφαρμόζεται η πληροφορική. Δεν υπάρχει κάποιος τομέας που δεν μπορεί να συνδράμει, να βοηθήσει και να βελτιώσει τη λειτουργία του. Υγεία, εκπαίδευση, εργασία, δημόσιος και ιδιωτικός τομέας. Όλοι οι τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας επηρεάζονται. 

-Προκύπτει επομένως, μια νέα από τη συνάντηση του ανθρώπου με τη μηχανή μέσω της ΤΝ;

-Ναι. Πρόκειται όμως για μια σχέση συνεργατική. Ο άνθρωπος πάντα έψαχνε μηχανές για να τον βοηθούν, ας θυμηθούμε την ελληνική μυθολογία και το ρομπότ Τάλος. Αποτελεί ανέκαθεν ένα ευσεβή πόθο του ανθρώπου να δημιουργεί τεχνουργήματα, με σκοπό να τον διευκολύνουν στις εργασίες του. Αυτό εκφράζεται και μέσα από τις εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης. Μια συνεργασία με σκοπό τη διευκόλυνση του ανθρώπου στην καθημερινότητά του. Μια διαφορετική όμως συνεργασιμότητα, καθώς η ΤΝ μιμείται τη συμπεριφορά του ανθρώπου και άρα έχουμε μια άλλου είδους βοήθεια. Η ΤΝ έρχεται να βάλει ένα λιθαράκι περισσότερο και να απαλλάξει τον άνθρωπο από μονότονες, βαρετές άχρηστες δουλειές με ένα και μοναδικό σκοπό να αυξήσει τον ωφέλιμο, ελεύθερο του χρόνο. Όπως και να έχει δεν είναι μια καινούρια εξέλιξη, καθώς τα πρώτα συστήματα είχαν κάνει την εμφάνισή τους από τη δεκαετία του 1950. Είναι ένας παλιός κλάδος, που όμως μας εκπλήσσει συνεχώς με τα επιτεύγματά του.

-Τι μας επιφυλάσσει η τεχνητή νοημοσύνη; Θα φέρει τα πάνω κάτω στη ζωή μας ή απλά εστιάζουμε σε κάποιες πτυχές που ελκύουν το ενδιαφέρον, όπως έγινε και με το ChatPGT;

-Η τεχνολογία προχωρεί με γρήγορο ρυθμό, αλλά όχι τόσο γρήγορο, ώστε να μην μπορούμε να την αφομοιώσουμε. Σε ποιον κάνει εντύπωση πλέον, η σύνδεση του κινητού τηλεφώνου με την αναγνώριση προσώπου; Είναι κάτι σχεδόν αυτονόητο. Προσωπικά, πιστεύω, πως σε κάποια στιγμή θα βλέπουμε ρομπότ στο δρόμο να μας χαιρετούν και δεν θα μας κάνει καμία αίσθηση, γιατί μέχρι τότε θα έχουμε κάνει τόσα βήματα που θα είμαστε προετοιμασμένοι. Κάποτε μπαίναμε σε ένα χώρο στάθμευσης και ήταν κάποιος εκεί να καταγράψει το αυτοκίνητο και να πληρώσουμε. Σήμερα η ανάγνωση της πινακίδας όπως και η χρέωση γίνεται αυτόματα. Και αυτό είναι ΤΝ. Το ίδιο και πολλές άλλες εφαρμογές. Το ChatPGT είναι κάτι καινούριο για αυτό και έπεσε πάνω του η προσοχή. Το τι θα δούμε στο μέλλον κανένας δεν μπορεί να το πει, θα έρθουν όμως σημαντικές αλλαγές. Αυτό που ξέρω είναι πως κάτι δύσκολα θα εντυπωσιάσει τον άνθρωπο για πολύ καιρό. Η τεχνολογία φέρνει περισσότερη τεχνολογία και εφαρμογές.

-Πιστεύετε ότι υπάρχουν χαμένοι και κερδισμένοι από αυτή την τεχνολογία; Και αν ναι ποιοι είναι;

-Η ΤΝ δημιουργεί αλλά και επιλύει προβλήματα όπως και οι άλλες τεχνολογίες. Και τα τρακτέρ, για παράδειγμα, δημιούργησαν ένα είδος ανεργίας, ίσως να άφησαν αυτούς που έσκαβαν με τα χέρια χωρίς δουλειά, από την άλλη όμως απάλλαξαν τον άνθρωπο από μια βαριά εργασία. Το ίδιο συμβαίνει και με την ΤΝ. Έτσι για παράδειγμα την ίδια ώρα που καταργούνται κάποιες θέσεις εργασίας, δημιουργούνται νέες. Η τεχνητή νοημοσύνη αλλάζει τις απαιτήσεις και τις ικανότητες μας. Πρέπει όλοι να παρακολουθούμε τις εξελίξεις και να βελτιωνόμαστε συνεχώς. Ίσως οι χαμένοι να είναι αυτοί που δεν θα μπορούν να συμβαδίζουν με τις εξελίξεις, αλλά και πάλι αυτό θα είναι για περιορισμένο, χρονικό διάστημα πιστεύω

-Ποια είναι τα πιο σημαντικά προβλήματα που θα μπορούσαμε να αντιμετωπίσουμε με τη βοήθεια της ΤΝ;

-Σίγουρα και πρωταρχικά την εξάλειψη σημαντικών ασθενειών όπως ο καρκίνος με την γονιδιωματική ανάλυση και την εξατομικευμένη ιατρική αλλά και πολλών άλλων όπως στη δημιουργία εμβολίων, την πρώιμη ανίχνευση ασθενειών. Θα έβαζα ως πρώτο στόχο την βελτίωση της υγείας των ανθρώπων. Κάτι που ήδη γίνεται. Ξέρετε, τα εμβόλια για την γρίπη παρασκευάζονται από τον Ιούνιο, ώστε να γίνει η έγκαιρη κατασκευή και αποστολή τους. Την περίοδο εκείνη δεν ξέρουμε ποια στελέχη της γρίπης θα κυριαρχήσουν μέχρι τον χειμώνα. Με την βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης γίνονται προβλέψεις με συνήθως πολύ καλά αποτελέσματα. Η ΤΝ μπορεί, επίσης να μας απαλλάξει από βαρετές δουλειές, όπως την αναμονή σε μια ουρά, την διεκπεραίωση μιας εργασίας, και γενικά να αυξήσει τον ελεύθερο χρόνο και να βελτιώσει την ποιότητα ζωής μας. Όλες οι συσκευές που χρησιμοποιούμε καθημερινά, τα σπίτια, τα αυτοκίνητά μας μπορούν να γίνουν ασφαλέστερες, πιο έξυπνες και πιο λειτουργικές. Ακόμη, μπορεί να συνδράμει στην έγκαιρη πρόβλεψη καταστροφικών φαινομένων, καιρικών, σεισμών. Ο δημόσιος τομέας μπορεί να βελτιωθεί και τα πάρε δώσε με τις κυβερνητικές υπηρεσίες. 

Απαραίτητος ο έλεγχος από τον άνθρωπο

-Καλού κακού, πάντως, όταν τέλειωσα με τις ερωτήσεις ρώτησα το chatPGT πως τις βρίσκει και αν τις θεωρεί εύστοχες. Δυσκολεύτηκε να απαντήσει και όχι γιατί έπεσα σε ώρα αιχμής, όπως γίνεται συνήθως. Μήπως τελικά η έλλειψη κριτικής είναι η αχίλλειος πτέρνα της τεχνητής νοημοσύνης;

-Θα έλεγα πως ναι. H τεχνητή νοημοσύνη δεν έχει δημιουργικότητα, δεν έχει αυτογνωσία. Δεν θέλω να αδικήσω το ChatGPT γιατί είναι ένα θαυμαστό εργαλείο. Εδώ στο πανεπιστήμιο του δώσαμε να λύσει θέματα εξετάσεων. Στο προπτυχιακό επίπεδο έγραψε δέκα στα δέκα, στο μεταπτυχιακό έγραψε οκτώ στα δέκα. Προσπαθώ να απομυθοποιήσω την ΤΝ λέγοντας πως είναι προγράμματα λογισμικού, όμως το ChatPGT είναι πραγματικά εντυπωσιακό εργαλείο, που συνθέτει απαντήσεις, όμως το κάνει με ένα μηχανικό τρόπο. Δεν έχει συναισθηματική ευφυία. Δεν ξέρει τι λέει. Τα λέει καλά, αλλά και πάλι δεν ξέρει τι λέει. Αυτό δεν μειώνει βέβαια την αξία του. Η ΤΝ, επομένως δεν έχει κρίση έχει όμως άλλα πλεονεκτήματα. Θα έλεγα πως ο άνθρωπος είναι αναντικατάστατος. Ας σκεφτόμαστε, λοιπόν πως αυτά τα συστήματα είναι βοηθοί μας, να μην τα μυθοποιούμε και ας τα σκεφτόμαστε ως αντικαταστάτες μας σε απλές βαρετές δουλειές και όχι σε κάθε πτυχή της ζωής μας.

-Μπορεί η τεχνητή νοημοσύνη να αποκτήσει συνείδηση όπως ένας άνθρωπος;

-Ας ορίσουμε πρώτα τι είναι συνείδηση και μετά θα είμαι σε θέση να απαντήσω. Πάντως, ο υπολογιστής εκτελεί μια σειρά εντολών που περιέχονται σε ένα πρόγραμμα όπως είναι και ένα πρόγραμμα ΤΝ. Αν μπορέσουμε να περιγράψουμε την συνείδηση με μια σειρά εντολών, αν την ορίσουμε πρώτα φυσικά, τότε ναι θα αποκτήσει. Προσωπική μου άποψη είναι πως αυτό δεν μπορεί να συμβεί γιατί δεν μπορούμε να ορίσουμε τη συνείδηση. Και δεν ξέρω κιόλας αν είναι και επιθυμητό.

-Θα φτάσει κάποτε η ΤΝ στο σημείο όπου η ευφυΐα θα ξεπεράσει την ανθρώπινη ή κάτι τέτοιο ανήκει στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας; Και αν ναι ποιες πιστεύετε πως θα είναι οι συνέπειες;

-Ευφυία δεν είναι η γνώση γύρω από ένα θέμα ή έστω για όλα τα θέματα. Ξέρετε τι λείπει από ένα σύστημα παντογνώστη, όπως το ChatGPT, το έχουν όμως οι άνθρωποι και είναι απίθανο να περάσει στα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης; Η απάντηση είναι η κοινή λογική. Το αυτονόητο. Τα συστήματα αυτά ξέρουν μόνο ότι πληροφορίες βρίσκουν στα βιβλία, στα λεξικά, στο διαδίκτυο και οπουδήποτε αλλού. Ότι δεν το βρίσκουν, δεν το ξέρουν. Στον άνθρωπο δεν συμβαίνει αυτό. Ξέρει και πράγματα που δεν του δίδαξαν. Οπότε ναι, μπορεί ένα σύστημα ΤΝ να αντικαταστήσει τον άνθρωπο σε πολλές δουλειές, όπου και κάποιες από αυτές θα τις κάνει καλύτερα, αλλά στο τέλος πρέπει να υπάρχει ένας άνθρωπος να το ελέγχει. Το να ξεπεραστεί η ευφυία του δημιουργού δεν είναι κάτι εύκολο. Και αυτό γιατί ο άνθρωπος έχει και άλλα χαρακτηριστικά όπως η πρωτοβουλία, η δημιουργικότητα γιατί έχει την ανάγκη της εξέλιξης. Και φυσικά του συστήματος θα του λείπει και η συναισθηματική ευφυΐα, απαραίτητη για μια ολοκληρωμένη, ισορροπημένη και όσο γίνεται αντικειμενική απάντηση σε ένα ερώτημα.

H αγορά εργασίας απαιτεί από το μαθητή να έχει κρίση

-Τι πρέπει να αλλάξει στο εκπαιδευτικό μας σύστημα και μιλώ και για την Κύπρο και για την Ελλάδα, ώστε να προετοιμάζει τα παιδιά για τον κόσμο στον οποίο ζουν τώρα και που θα ζήσουν στο μέλλον και όχι για αυτόν του περασμένου αιώνα;

-Αν και έχει μπει η τεχνολογία στα σχολεία μας, η παρουσία της είναι δειλή. Χρειαζόμαστε περισσότερα μαθήματα, πολύ μεγαλύτερη γνώση γύρω από αυτά τα θέματα. Βομβαρδίζουμε τα παιδιά με θέματα απομνημόνευσης και όχι με θέματα κρίσης. Κανείς δεν θυμάται πια απέξω πληροφορίες που μπορεί να βρει γκουγκλάροντας στο ίντερνετ. Αυτό που πρέπει να κάνει ένα εκπαιδευτικό σύστημα είναι να διδάξει στα παιδιά τεχνολογία αλλά το κυριότερο να τους διδάξει κρίση, να είναι σε θέση δηλαδή, διαβάζοντας κάποια πράγματα να μπορούν να βγάλουν τα δικά τους συμπεράσματα. Και αυτό ακριβώς είναι ευφυία, μέσα από κάποια κείμενα και γνώσεις να μπορεί κάποιος να βρίσκει την ουσία. Το εκπαιδευτικό μας σύστημα δεν έχει κάνει ουσιαστικά βήματα τον τελευταίο αιώνα. Ο τρόπος διδασκαλίας, ο τρόπος εξέτασης είναι παρόμοιος με πολλά χρόνια πριν. Το σχολείο έχει σκοπό να προετοιμάσει το μαθητή να βγει στην αγορά εργασίας. Εκεί δεν απαιτούν να θυμάται απέξω τύπους, ιστορικά γεγονότα αλλά να έχει κρίση. Αυτά πρέπει να ενισχύσουμε και οφείλουμε να μάθουμε στα παιδιά από πολύ νωρίς πώς να αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις τόσο τις εκπαιδευτικές όσο και της ζωής.

Ερωτηματικά για τα προσωπικά δεδομένα

-Εγείρει ηθικά ζητήματα η χρήση της ΤΝ; Ποιοι είναι οι βασικοί κίνδυνοι;

-Ναι βέβαια. Από την στιγμή που χρησιμοποιούνται προσωπικά δεδομένα για τη δημιουργία ενός συστήματος που παίρνει κρίσιμες αποφάσεις για τη ζωή ή την ελευθερία ενός ανθρώπου, μπαίνουν θέματα ηθικής όσον αφορά την απόκτηση αυτών των δεδομένων, τον τρόπο απόκτησής τους και τη μεθοδολογία που ακολουθήθηκε. Από τη στιγμή που χρησιμοποιούνται δεδομένα εν αγνοία του ανθρώπου για τον οποίο ένα σύστημα παίρνει απόφαση, φυσικά και είναι θέμα ηθικής. Μια λύση, μια προσπάθεια που έκανε η Ευρωπαϊκή Ένωση ήταν η υιοθέτηση της GDPR που προσπαθεί να διορθώσει τέτοιου είδους προβλήματα. Οι πολίτες πρέπει να είμαστε ενημερωμένοι όταν οι αποφάσεις που μας αφορούν λαμβάνονται όχι από ανθρώπους αλλά από συστήματα.

-Ηθικά ζητήματα, όμως εγείρονται και από την χρήση των ίδιων των δεδομένων τα οποία μπορεί να μην είναι υποκειμενικά και να περιέχουν τους φόβους, τις προκαταλήψεις και τις ανασφάλειές μας. 

-Ακριβώς επειδή ένα σύστημα μπορεί να βρει και να χρησιμοποιήσει δεδομένα που μπορεί να μην είναι ηθικά, η ευθύνη που έχουμε είναι πολύ μεγάλη. Ένα σύστημα που λαμβάνει αποφάσεις πρέπει να το κάνει αμερόληπτα. Για παράδειγμα, σε μια τράπεζα η απόφαση για παροχή μιας κάρτας ή ενός δανείου πρέπει να γίνεται με βάση τα πραγματικά οικονομικά δεδομένα ενός πελάτη και όχι με ό,τι διάβασε το σύστημα στα κοινωνικά δίκτυα.

-Πως διασφαλίζουμε την αντικειμενικότητα του συστήματος όταν το τροφοδοτούμε με δεδομένα που περιέχουν υποκειμενικότητα; 

-Όπως λέω και στους φοιτητές μου τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης από τη φύση τους έχουν υποχρεωτικά μια υποκειμενικότητα, είτε λόγω τεχνικών δυσκολιών, αφού δεν μπορούν να λάβουν υπόψη τους όλα τα δεδομένα που υπάρχουν στον κόσμο, είτε λόγω περιορισμών στον χρόνο επεξεργασίας τους. Έχουν πρόσβαση σε ένα υποσύνολο δεδομένων και ανάλογα παίρνουν αποφάσεις. Αν αυτά τα δεδομένα είναι περιορισμένα και ανταποκρίνονται σε μια μικρή μερίδα πληθυσμού, ενώ μπορεί να είναι ρατσιστικά, σεξιστικά και γενικά υποκειμενικά τότε και το σύστημα θα λαμβάνει αποφάσεις, που δεν θα θεωρούνται αντικειμενικές. Θα μου πείτε, βέβαια, οι άνθρωποι είναι πιο αντικειμενικοί; Όχι. Άρα ένα σύστημα που έφτιαξε ο άνθρωπος θα έχει τις ίδιες υποκειμενικότητες και τα ίδια μειονεκτήματα που έχει και ο άνθρωπος. Επομένως, μην περιμένετε ένα σύστημα ΤΝ να είναι αντικειμενικό.

-Eίναι σημαντική και αν ναι για ποιους λόγους η νομοθετική ρύθμιση της τεχνητής νοημοσύνης;

-Είναι κάτι περισσότερο από απαραίτητη. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχει ψηφιστεί ένας κανονισμός (AI ACT) που ρυθμίζει πολλά θέματα παραγωγής και διάθεσης λογισμικών τεχνητής νοημοσύνης. Υπάρχουν όμως και άλλα μέτρα που πρέπει να ληφθούν.