Η Ευρωπαϊκή Ένωση κατέληξε σε προσωρινή πολιτική συμφωνία για να σταματήσει οριστικά τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου και να καταργήσει σταδιακά το ρωσικό πετρέλαιο, στο πλαίσιο της στρατηγικής REPowerEU για ενεργειακή ανεξαρτησία από τη Ρωσία. Η συμφωνία επιτεύχθηκε μεταξύ Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συμβουλίου και στοχεύει να τερματίσει την εξάρτηση από έναν «αναξιόπιστο προμηθευτή» που, όπως επισημαίνεται, έχει επανειλημμένα εργαλειοποιήσει την ενέργεια.
Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, δήλωσε ότι η Ευρώπη εισέρχεται στην «εποχή της πλήρους ενεργειακής ανεξαρτησίας από τη Ρωσία», τονίζοντας ότι η απεξάρτηση από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα «εξαντλεί το πολεμικό ταμείο του Πούτιν» και ενισχύει την αλληλεγγύη προς την Ουκρανία.
Μόνιμη απαγόρευση εισαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου
Η συμφωνία προβλέπει σταδιακό αλλά οριστικό τερματισμό των εισαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου, με διακριτές προθεσμίες για υγροποιημένο φυσικό αέριο (ΥΦΑ) και αέριο αγωγών:
- Για βραχυπρόθεσμες συμβάσεις που έχουν συναφθεί πριν από τις 17 Ιουνίου 2025:
- Η απαγόρευση εισαγωγών ΥΦΑ θα ισχύσει από 25 Απριλίου 2026.
- Η απαγόρευση εισαγωγών αερίου αγωγών θα ισχύσει από 17 Ιουνίου 2026.
- Για μακροπρόθεσμες συμβάσεις ΥΦΑ που έχουν συναφθεί πριν από τις 17 Ιουνίου 2025, η απαγόρευση εφαρμόζεται από 1η Ιανουαρίου 2027, σε ευθυγράμμιση με τη 19η δέσμη κυρώσεων.
- Οι εισαγωγές φυσικού αερίου μέσω αγωγών στο πλαίσιο μακροπρόθεσμων συμβάσεων θα επιτρέπονται μόνο έως τις 30 Σεπτεμβρίου 2027.
- Αν κάποιο κράτος μέλος αντιμετωπίζει δυσκολίες στην επίτευξη των υποχρεωτικών επιπέδων αποθήκευσης, η απαγόρευση αγωγών μπορεί να μετατεθεί για την 1η Νοεμβρίου 2027.
Επιπλέον, τροποποιήσεις υφιστάμενων συμβάσεων θα επιτρέπονται μόνο για αυστηρά επιχειρησιακούς λόγους και δεν θα μπορούν να οδηγήσουν σε αύξηση όγκου ή τιμών.
Στόχος είναι έως το αργότερο τον Νοέμβριο 2027, η ΕΕ να έχει ολοκληρώσει πλήρως τη σταδιακή κατάργηση των εισαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου.
Μηχανισμοί ελέγχου, διαφάνειας και αποτροπής καταστρατήγησης
Η πολιτική συμφωνία συνοδεύεται από ενισχυμένες διασφαλίσεις για την αποτροπή καταστρατήγησης της απαγόρευσης:
- Ενισχύονται οι διατάξεις για διαφάνεια, παρακολούθηση και ιχνηλασιμότητα του ρωσικού αερίου στις αγορές της ΕΕ.
- Κατά τη μεταβατική περίοδο, κάθε εισαγωγή ρωσικού φυσικού αερίου θα απαιτεί προηγούμενη έγκριση και την υποβολή λεπτομερών στοιχείων, ώστε οι ποσότητες να περιορίζονται σε επίπεδα που απορρέουν από υφιστάμενες συμβάσεις.
- Για εισαγωγές μη ρωσικού φυσικού αερίου, οι εισαγωγείς υποχρεούνται να δηλώνουν τη χώρα παραγωγής, με εξαιρέσεις για χώρες που έχουν ήδη επιβάλει κυρώσεις ή δεν διαθέτουν σχετικές υποδομές.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, σε συνεργασία με τον ACER, την Ευρωπαϊκή Εισαγγελία (EPPO) και την OLAF, θα παρακολουθεί στενά την εφαρμογή, ώστε να αποφεύγεται η παράκαμψη του πλαισίου.
Εθνικά σχέδια διαφοροποίησης και σταδιακή κατάργηση ρωσικών ορυκτών καυσίμων
Τα κράτη μέλη υποχρεώνονται να καταρτίσουν και να υποβάλουν στην Επιτροπή έως την 1η Μαρτίου 2026 εθνικά σχέδια διαφοροποίησης του εφοδιασμού τους σε φυσικό αέριο και πετρέλαιο.
Παράλληλα, εντός ενός μήνα από την έναρξη ισχύος του κανονισμού, θα πρέπει να ενημερώσουν την Επιτροπή αν:
- διαθέτουν συμβάσεις προμήθειας ρωσικού φυσικού αερίου, ή
- έχουν ήδη θεσπίσει εθνικές νομικές απαγορεύσεις.
Η Επιτροπή θα αξιολογεί τα σχέδια εντός τριών μηνών και θα εκδίδει συστάσεις, διασφαλίζοντας ότι η σταδιακή κατάργηση θα εφαρμοστεί:
- συντονισμένα,
- με περιορισμό των επιπτώσεων στις τιμές,
- και με ασφαλείς εναλλακτικές προμήθειες.
Σε ό,τι αφορά το ρωσικό πετρέλαιο, η Επιτροπή παραμένει δεσμευμένη στη σταδιακή κατάργηση όλων των υπολοίπων εισαγωγών έως το τέλος του 2027, σύμφωνα με τη Διακήρυξη των Βερσαλλιών. Νομοθετική πρόταση για απαγόρευση των εισαγωγών ρωσικού πετρελαίου θα κατατεθεί στις αρχές του 2026.
Από την κρίση στην επιτάχυνση της απεξάρτησης
Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η ΕΕ αποφάσισε στη Διακήρυξη των Βερσαλλιών (Μάρτιος 2022) να προχωρήσει στη σταδιακή κατάργηση της ρωσικής ενέργειας.
Το REPowerEU, που παρουσιάστηκε τον Μάιο 2022, επιτάχυνε:
- τη μείωση της εξάρτησης από το ρωσικό αέριο από 45% των εισαγωγών σε 13% το πρώτο εξάμηνο του 2025,
- την απαγόρευση ρωσικού άνθρακα,
- τη μείωση των εισαγωγών ρωσικού πετρελαίου από 27% σε 2%.
Παρόλα αυτά, περίπου 35 δισ. κυβικά μέτρα ρωσικού φυσικού αερίου, αξίας 10 δισ. ευρώ, εισήλθαν στο ενεργειακό σύστημα της ΕΕ πέρυσι. Η σημερινή συμφωνία στοχεύει να κλείσει οριστικά αυτό το κεφάλαιο.
Ο Επίτροπος Ενέργειας Νταν Γιέρενσεν υπογράμμισε ότι η Ευρώπη «κλείνει τη βρύση του ρωσικού φυσικού αερίου, για τα καλά», επιλέγοντας ενεργειακή ασφάλεια και ανεξαρτησία και διαμηνύοντας ότι δεν θα υπάρξει επιστροφή στη «χειραγώγηση της αγοράς και τον ενεργειακό εκβιασμό».
Η πολιτική συμφωνία θα μετατραπεί σε τελικό νομικό κείμενο, θα μεταφραστεί σε όλες τις γλώσσες της ΕΕ και θα υποβληθεί για επίσημη έγκριση από:
- το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, και
- το Συμβούλιο, όπου απαιτείται ειδική πλειοψηφία.
Μετά τη δημοσίευση στην Επίσημη Εφημερίδα της ΕΕ, ο κανονισμός θα τεθεί σε ισχύ, εγκαινιάζοντας τη φάση της οριστικής απεξάρτησης της ΕΕ από τη ρωσική ενέργεια.
