Ο διεθνής παράγοντας έχει πειστεί για την κυπριακή πρωτοβουλία για μεταφορά ανθρωπιστικής βοήθειας προς τη Γάζα, υπογραμμίζει ο υπουργός Εξωτερικών, Κωνσταντίνος Κόμπος, μιλώντας αποκλειστικά στον «Φ» την επομένη της τηλεδιάσκεψης με τους ομολόγους του των Ηνωμένων Πολιτειών και της Βρετανίας.
Προσπερνώντας κριτική αλλά και αμφισβήτηση που είχε προηγηθεί ο Κ. Κόμπος σημειώνει πως «ένας σημαντικός αριθμός κρατών αγκάλιασαν αυτή την πρωτοβουλία και δουλεύουμε μαζί εδώ και κάποιες εβδομάδες ως προς την καλύτερη δυνατή υλοποίηση».Αφήνει να φανεί μια ενόχληση ως προς τνη στάση που τήρησε το προηγούμενο διάστημα η Ευρωπαϊκή Ένωση «σε ένα ζήτημα στο οποίο θα μπορούσε να είχε επιτευχθεί», όμως εκ του αποτελέσματος αυτό δεν συνέβη». Για τον ΥΠΕΞ σημείο καμπής ήταν η στάση των Ηνωμένων Πολιτειών και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων.
– Ξεκινώντας από το θέμα της ανθρωπιστικής βοήθειας , θα ήταν καλό να μάθουμε για την πορεία αυτής της προσπάθειας μέχρι να φτάσουμε στο σήμερα, σ’ αυτό που αναγνωρίζεται ως επιτυχία της Κυπριακής Δημοκρατίας…
– Ξεκίνησε αμέσως μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου της Χαμάς εναντίον του Ισραήλ. Στο αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα αποφασίσαμε ότι πρέπει να έχουμε μια εμπλοκή σε θέματα ανθρωπιστικής βοήθειας, τα οποία προβλέφθηκε ότι θα ήταν ένα μεγάλο ζήτημα. Συνεπεία τούτου έγινε η κατάλληλη προετοιμασία, ώστε όταν θα διαφαίνονταν οι επιπτώσεις στον ανθρωπιστικό τομέα να είχε η ΚΔ έτοιμο πλάνο και πρόταση. Ο σχεδιασμός αυτός ήταν αρκετά περίπλοκος. Σε πρώτο στάδιο οργανώθηκε με τις υπηρεσίες από άλλα υπουργεία, το πώς θα μπορούσε να είναι η δική τους εμπλοκή. Και η κεντρική ιδέα στηριζόταν στους εξής πυλώνες: γεωγραφική θέση, κρίσιμες υποδομές, οι οποίες θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν, δηλαδή λιμάνι, αεροδρόμιο, το κέντρο «Ζήνων», και το κέντρο CYCLOPS. Και σε τρίτον επίπεδο ήταν το σχέδιο να προσφέρει επιλογές τόσον ως προς τα σημεία παράδοσης, όσο και ως προς τον τρόπο με το οποίο τα φορτία θα μπορούσαν να μεταφερθούν. Και ξεκίνησε ένας διπλωματικός μαραθώνιος, ώστε να εξασφαλιστεί η συνεργασία, η συναίνεση, η πολιτική βούληση εμπλοκής μαζί μας σε αυτό το εγχείρημα. Για μεγάλο χρονικό διάστημα ήταν δύσκολη η κατάσταση, διότι επηρεαζόταν από μια σειρά παράγοντες και εν μέσω βέβαια μιας πολεμικής σύρραξης. Στο τέλος η επιμονή, η μεθοδικότητα, ο ορθός προσανατολισμός του σχεδίου, απέδωσαν καρπούς.
– Στις αρχές είχε αμφισβητηθεί και κάποιοι θεωρούσαν ότι δεν μπορούσε να υλοποιηθεί. Τι ήταν εκείνο που, κατά την άποψή σας, τους έκανε διστακτικούς ή αντίθετους ή δεν ήθελαν να προχωρήσει υλοποίηση αυτό το εγχείρημα;
– Εάν αναφερόμαστε στο εξωτερικό, έπρεπε πρώτα απ’ όλα να δημιουργηθούν κατάλληλες συνθήκες επί του εδάφους. Κατά δεύτερο θα έπρεπε να υπάρχει η δυναμική η οποία να δείχνει ότι η συγκεκριμένη πρόταση, η δική μας πρόταση, είναι ένα σημαντικό εργαλείο, επιλογή, στα χέρια της διεθνούς κοινότητας.Γι’ αυτό έπρεπε να γίνει πάρα πολλή δουλειά. Δουλειά, όμως , η οποία για να είχε και αποτέλεσμα θα έπρεπε να γίνεται και με έναν τρόπο ώστε και στη δημόσια σφαίρα να υπενθυμίζεται ότι υπάρχει αυτή η επιλογή και πρωτοβουλία από πλευράς Κυπριακής Δημοκρατίας.
Η διστακτικότητα αφορούσε επίσης, διάφορες παραμέτρους που είχαν να κάνουν με την κατάσταση επί του εδάφους, είχαν να κάνουν με ζητήματα ασφαλείας, είχαν να κάνουν με μια παρανόηση, ως προς το εάν η δική μας πρόταση έρχεται να πάρει τη θέση άλλων μεθόδων ή επιλογών που υπάρχουν ήδη ή που θα μπορούσαν να υπάρξουν. Και εδώ αφιερώσαμε πάρα πολύ χρόνο, διευκρινίζοντας και επαναλαμβάνοντας ότι η δική μας πρωτοβουλία λειτουργεί επιπρόσθετα και συμπληρωματικά, με υφιστάμενες δυνατότητες, παραδείγματος χάρη, μέσω του περάσματος Ράφα ή μέσω των αεροπορικών ρίψεων. Θα μπορούσε επίσης να συνεχίσει να συμπληρώνει αυτό το παζλ, ακόμη και όταν ανοίξουν άλλες επιλογές, είτε με περισσότερα περάσματα είτε μέσω του λιμένα Ασντότ.
Οπότε δεν είναι ανταγωνιστική η λογική, είναι καθαρά συμπληρωματική, με διάφορα πλεονεκτήματα, όπως η κάθε μια απ’ αυτές τις επιλογές έχει τα δικά της πλεονεκτήματα, άρα είναι στη λογική να υπάρχει άθροισμα προσπάθειας ή επιλογών με το μέγιστο δυνατόν αποτέλεσμα.
Επιπρόσθετα, παρατηρήθηκαν διάφορα περιστατικά κατά την εφαρμογή υφιστάμενων δυνατοτήτων, με αποτέλεσμα να επαναξιολογηθούν όλες οι επιλογές, με πρωτεύουσα αυτήν που εμείς προσφέρουμε. Και σε αυτό το σημείο έχει πλέον πειστεί, ο διεθνής παράγοντας. Πλέον, ένας σημαντικός αριθμός κρατών αγκάλιασαν αυτή την πρωτοβουλία και δουλεύουμε μαζί εδώ και κάποιες εβδομάδες, ως προς την καλύτερη δυνατή υλοποίηση.
– Ποιο ήταν εκείνο το σημείο καμπής που άλλαξε τα δεδομένα;
-Μπορώ να πω ότι ήταν δύο τα σημεία καμπής: Το ένα, η σταθερά, ήταν η δική μας επιμονή. Ειδικά σε δύσκολες συνθήκες, συνεχίζαμε να προσπαθούμε και να αναδεικνύουμε ότι υπάρχει αυτή η δυνατότητα. Δείτε το σχέδιο, δείτε τις επιλογές που προσφέρει από άποψης, μεθοδολογίας και οργάνωσης. Και αυτή η σταθερά, η δική μας επιμονή και πίεση, έπαιξε σημασία.
Ταυτόχρονα, το σημείο καμπής ήταν όταν οι Αμερικανοί και οι Εμιρατινοί, είδαν την αξία της δικής μας πρωτοβουλίας, στο τεχνικό κομμάτι και στο επιχειρησιακό κομμάτι. Επέδρασε σίγουρα, και η δραματική κατάσταση επί του εδάφους στη Γάζα που δυστυχώς όλο και χειροτερεύει. Οι ανάγκες αυξάνονται ραγδαία και δεν υπάρχει επάρκεια ροής βοήθειας. Βέβαια, για να είμαστε απόλυτα ειλικρινείς, πρέπει πάντα να έχουμε υπόψη το μέγεθος της Κυπριακής Δημοκρατίας, δηλαδή ότι δεν είναι καθόλου εύκολο να στρέψεις την προσοχή σε κάτι το οποίο προτείνεις, ειδικά για ένα ζήτημα παγκόσμιας κλίμακας. Επιπλέον, κάποια κράτη έχουν δομές οι οποίες είναι σύνθετες, πολύπλοκες, πολυεπίπεδες, οπότε πρέπει να φτάσεις μέχρι το σημείο το οποίο να μπορεί να ληφθεί μια απόφαση ως προς αυτό το οποίο εισηγείσαι. Και αυτό το καταφέραμε με μεθοδική δουλειά. Σημειώνω ότι αυτό περιλάμβανε επαφές, τόσο στη δημόσια σφαίρα, όσο και εκτός αυτής. Για παράδειγμα, οι επισκέψεις οι οποίες έγιναν από Αμερικανούς και Εμιρατινούς αξιωματούχους στην Κύπρο, καθώς και από τον ΟΗΕ. Ήταν επαφές που είχαν ανακοινωθεί. Ήταν φανερό σε όλους ότι εδώ κάτι γίνεται. Από ένα σημείο και μετά τα πράγματα τρέχουν με μια άλλη ταχύτητα όπως αντιλαμβάνεστε. Η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και η δική της συνδρομή σε όλο αυτό το εγχείρημα το τελευταίο διάστημα επίσης, έδωσε μια ώθηση.
– Η εμπλοκή της κ. φον ντερ Λάιεν θα διαφοροποιήσει και την όλη προσέγγιση της ίδιας της ΕΕ, διότι όλο το προηγούμενο διάστημα δεν φαινόταν η ΕΕ να θέλει να παίξει ρόλο, να θέλει να έχει εμπλοκή. Εμφανιζόταν να κρατά απόσταση.
– Αυτό ήταν ένα ζήτημα δικής μας ανησυχίας, το οποίο τέθηκε επανειλημμένα στις Βρυξέλλες, υπό την έννοια ότι ένα από τα ζητήματα για το οποίο το σύνολο των κρατών μελών αλλά και των θεσμικών οργάνων της ΕΕ συμφωνεί ήταν, και παραμένει, η αναγκαιότητα αντιμετώπισης της ανθρωπιστικής κρίσης, της ανθρωπιστικής καταστροφής. Δεν υπήρχε ουσιαστικά άλλη πρόταση από κράτος μέλος της Ένωσης, γι’ αυτό το ζήτημα. Οι συζητήσεις που γίνονταν ήταν για την υφιστάμενη κατάσταση και μεθόδους αποστολής. Για το πώς μπορεί να ενισχυθούν. Μακάρι αυτό να μπορούσε να είχε επιτευχθεί, και εμείς και θα το στηρίζαμε και θα το βλέπαμε με απόλυτα θετικό τρόπο. Όμως, εκ του αποτελέσματος αυτό δεν συνέβη. Οπότε η δική μας ανησυχία ήταν ότι η Ένωση, σε ένα ζήτημα στο οποίο θα μπορούσε να έχει γεωστρατηγικά παρουσία και ρόλο, δεν ήρθε ως αρωγός, τη στιγμή που εμείς ουσιαστικά το ζητούσαμε και το χρειαζόμασταν. Αυτό όμως που έχει σημασία, πλέον, είναι το τελικό αποτέλεσμα, ότι στο τέλος αυτής της προσπάθειας υπήρξε η καθοριστική προσέγγιση της Προέδρου της Επιτροπής. Σε προσωπικό επίπεδο έδειξε ηγετική βούληση, και αυτό μας βοηθά σε διάφορα ζητήματα οργανωτικής φύσεως και θέματα χρηματοδότησης, διότι έχει πάρα πολλές δυνατότητες η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως προς τούτο.
– Ποια θα είναι τα επόμενα βήματα μετά και την τηλεδιάσκεψη που είχατε την Τετάρτη το βράδυ με υπουργούς εξωτερικών των ισχυρών χωρών;
– Καταρχάς, να αναφέρω ότι κατά την τηλεδιάσκεψη έγινε μια ανασκόπηση της κατάστασης και συζητήθηκαν τα επόμενα βήματα. Ενημερωθήκαμε από αμερικανικής πλευράς πώς προχωρεί το σημαντικό βήμα, το εγχείρημα της κατασκευής της πλωτής πλατφόρμας στην Γάζα, την οποία ανακοίνωσε ο ίδιος ο Πρόεδρος των ΗΠΑ. Αυτό θα αποτελέσει μια πάρα πολύ σημαντική εξέλιξη όταν ολοκληρωθεί διότι θα δώσει δυνατότητες αύξησης της κλίμακας της επιχείρησης, καθώς επίσης και της συχνότητας με την οποία μπορεί να γίνεται η αποστολή της βοήθειας.
Κατά δεύτερον, συζητήσαμε τα επόμενα βήματα, τα οποία έχουν να κάνουν με μια σειρά από θέματα οργανωτικής φύσεως. Τη δημιουργία ενός ταμείου, στο οποίο θα μπορεί να προσφέρεται χρηματική βοήθεια από κράτη, τη διαχείριση αυτού του ταμείου, καθώς επίσης και το ενδιάμεσο μέχρι την κατασκευή από αμερικανικής πλευράς, αυτό το οποίο προανέφερα.
Στο ενδιάμεσο, ο σκοπός και ο στόχος είναι να υπάρχει μια συστηματοποίηση της προσπάθειας, μια διατήρηση της ροής και μια ενίσχυση των δυνατοτήτων μας, τόσο σε πλωτά μέσα, όσο και σε ό,τι αφορά την υποδοχή και τη διανομή της βοήθειας.
Οπότε όλα αυτά συζητήθηκαν και δόθηκαν ξεκάθαρα μηνύματα, τα οποία έχουν ως αποδέκτες, τους συμμετέχοντες, στη Σύνοδο Ανώτερων Αξιωματούχων που θα πραγματοποιηθεί στις 21 Μαρτίου, εδώ, στην Κύπρο, από εκπροσώπους όσων κρατών έχουν συνυπογράψει την κοινή δήλωση, η οποία κυκλοφόρησε την περασμένη Παρασκευή, αλλά και κρατών τα οποία αργότερα επικοινώνησαν είτε μαζί μας, είτε με άλλα από τα συμμετέχοντα κράτη του στενού πυρήνα του εγχειρήματος, δηλώνοντας πρόθεση προσχώρησης. Καθώς και από όσους άλλους ενδιαφέρονται για να προσχωρήσουν και να συνεισφέρουν.
Αυτή θα είναι μια υψηλού επιπέδου οργανωτική σύσκεψη, με φυσική παρουσία ως επί το πλείστον, για να δούμε όλα τα επιχειρησιακά ζητήματα. Οπότε είναι μια σημαντική εξέλιξη αυτή, διότι, είμαστε πλέον στο στάδιο υλοποίησης. Συνεχίζουμε να ενισχύουμε τις δυνατότητές μας, ως ομάδα πλέον, συλλογικά με τα άλλα κράτη. Και ήδη είμαστε στη διαδικασία για το επόμενο φορτίο, που θα αναχωρήσει από τη Λάρνακα το αμέσως επόμενο διάστημα, εφόσον βέβαια όλες οι προϋποθέσεις οι οποίες πρέπει να ικανοποιηθούν, όντως ικανοποιούνται και αυτό εξαρτάται από μια σειρά παραμέτρους πρωτίστως επιχειρησιακού χαρακτήρα.
Aναδεικνύεται ο ρόλος της Κύπρου στην περιοχή ως κράτος-μέλος της ΕΕ
– Οι εμπλεκόμενοι, δηλαδή το Ισραήλ, οι Παλαιστίνιοι, πώς βλέπουν όλη αυτή την ιστορία, δηλαδή την βοήθεια κ.λπ.;
-Σε ό,τι αφορά την περίπτωση του Ισραήλ γίνεται νομίζω από όλους αντιληπτό, ότι αυτή η προσπάθεια δεν θα μπορούσε να προχωρήσει ή να τελεσφορήσει εάν το Ισραήλ, το οποίο έχει τον έλεγχο επί του εδάφους, δεν ήταν άμεσα εμπλεκόμενο. Ως εκ τούτου, αυτή είναι η πραγματικότητα. Και αυτό γίνεται πάντα σε συνεργασία και με άλλα κράτη, τα οποία διατηρούν επαφή, αλλά λαμβάνοντας υπόψη και τη στρατηγική σχέση, που χτίσαμε εδώ και πάρα πολλά χρόνια με το Ισραήλ.
Σε ό,τι αφορά τους Παλαιστίνιους, εμείς ήμασταν σε συχνότατη επαφή μαζί τους. Να θυμίσω ότι στις 30 Οκτωβρίου είχα επισκεφθεί την Ραμάλα – ο πρώτος Υπουργός Εξωτερικών ο οποίος επισκέφθηκε την Ραμάλα μετά την 7η Οκτωβρίου – όπου παρουσιάσαμε από πολύ νωρίς την βασική ιδέα αυτής της προσπάθειας. Και έκτοτε είχαμε αρκετές συναντήσεις σε υψηλό επίπεδο.
Όποιες ανησυχίες σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους μπορεί να υπήρξαν από πλευράς των Παλαιστινίων, απαντήθηκαν και δημόσια και κατ’ ιδίαν. Δεν είναι, σε καμίαν περίπτωση, η Κυπριακή Δημοκρατία μέρος μιας προσπάθειας εκτοπισμού του πληθυσμού από την Γάζα. Αυτό ιστορικά για μας, λόγω και των βιωμάτων μας, είναι κάτι το οποίο απορρίπτουμε απόλυτα. Και δεν θα μπορούσε η Κυπριακή Δημοκρατία, η οποία στηρίζεται στο διεθνές δίκαιο, να λειτουργεί κατά τρόπο τον οποίο θα παραβίαζε αυτήν την βασική αρχή του διεθνούς δικαίου.
Συνεπώς, δόθηκαν απαραίτητες διαβεβαιώσεις ότι δεν έχει αυτόν τον σκοπό, καθώς επίσης πιστεύω ότι αυτή είναι μια προσπάθεια προσωρινής φύσεως, με σκοπό την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κατάστασης. Η Κυπριακή Δημοκρατία δεν εμπλέκεται σε πολιτικό σχεδιασμό, ο οποίος αφορά το μέλλον της Γάζας. Η θέση αρχής μας παραμένει σταθερή υπέρ της λύσης δύο κρατών στην περίπτωση του Παλαιστινιακού προβλήματος. Και ως εκ τούτου δεν μπορεί με οποιοδήποτε τρόπο να παρερμηνευτεί η δική μας προσπάθεια η οποία δεν έχει να κάνει με τίποτε άλλο παρά να συνδράμουμε στο να σωθούν ανθρώπινες ζωές.
– Θεωρείτε ότι αυτές οι εξελίξεις των τελευταίων εβδομάδων ως μια εξέλιξη η οποία μπορεί να παίξει ρόλο στο μέλλον σ’ ότι αφορά την Κύπρο, το Κυπριακό κ.λπ.;
– Κατά την ημέρα ανάληψης των καθηκόντων μου, στη σύντομη ομιλία μου αναφέρθηκα ότι η πυξίδα μας, ο στόχος μας είναι η μεγέθυνση του διπλωματικού μας αποτυπώματος. Και αυτό είναι για το οποίο δουλεύουμε. Οι εξελίξεις το τελευταίο διάστημα θεωρώ ότι δείχνουν ότι μείναμε προσηλωμένοι στο στόχο και δουλέψαμε για αυτό. Θεωρώ ότι οι πρόσφατες εξελίξεις και αποτέλεσμα το επιβεβαιώνουν. Ως εκ τούτου, προκύπτουν σημαντικά διπλωματικά και πολιτικά οφέλη για την Κυπριακή Δημοκρατία καθώς και οφέλη σε πολλά άλλα επίπεδα. Και αυτό μας δίνει τη δυνατότητα να έχουμε αφενός προσβάσεις τις οποίες φυσικά δεν είχαμε, στο παρελθόν, σε συγκεκριμένα κέντρα αποφάσεων. Και κατά δεύτερον τονίζει το ρόλο που η Κύπρος μπορεί να διαδραματίσει στην περιοχή και ως κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτά δεν είναι μόνον αποτέλεσμα των εξελίξεων γύρω από το Αμάλθεια. Προηγήθηκε και θα συνεχιστεί μία μεγάλη προσπάθεια κινητικότητας επαφών, επισκέψεων, όπου επίκεντρο είναι ακριβώς οι δυνατότητες που προσφέρει, και που μπορεί να προσφέρει η Κύπρος. Δεν παραγνωρίζουμε σε καμίαν περίπτωση, την υπαρξιακή σημασία που έχει για μας το Κυπριακό, το οποίο φυσικά είναι κάτι το οποίο προβάλλουμε και επεξηγούμε τις θέσεις μας σε όλες αυτές τις συναντήσεις.
Δεν είμαστε όμως μονοθεματικοί και θεωρούμε ότι αυξάνοντας το διπλωματικό και το πολιτικό μας κεφάλαιο, έχουμε τη δυνατότητα να το συνδυάσουμε με τη συζήτηση, την οποία κάνουμε όταν αναφερόμαστε στο Κυπριακό. Άρα είναι πάρα πολλά τα οφέλη, πρέπει να συνεχίσουμε τη δουλειά, για να δούμε πώς μπορεί να αξιοποιηθεί όσο το δυνατόν καλύτερα. Δεν έχουμε βέβαια ψευδαισθήσεις, ότι συνεπεία της συγκέντρωσης ή της αύξησης διπλωματικού και πολιτικού κεφαλαίου, αυτό θα οδηγήσει τα πράγματα στο Κυπριακό στην κατεύθυνση που εμείς θέλουμε. Δυστυχώς δεν λειτουργούν με αυτό τον τρόπο τα πράγματα.
Στο τέλος της ημέρας μετρά το αποτέλεσμα
Θεωρείτε ότι κάποιοι που είχαν ασκήσει κριτική το προηγούμενο διάστημα ή ήταν αντίθετοι ή οτιδήποτε άλλο έχουν μείνει εκτεθειμένοι με την εξέλιξη των γεγονότων;
– Έχουμε πάρα πολλή δουλειά μπροστά μας με ζητήματα τα οποία είναι πάρα πολύ σύνθετα και απαιτητικά. Το γεγονός ότι βρισκόμαστε στο ίδιο τραπέζι με τις χώρες με τις οποίες βρισκόμαστε, στο επίπεδο στο οποίο εκπροσωπούνται, μάς δημιουργεί ευθύνες. Το να μπω σε μια διαδικασία τώρα να κάνω μια ανασκόπηση της εσωτερικής κριτικής το περασμένο μακρό διάστημα δεν θεωρώ ότι είναι ωφέλιμο. Αφενός, υπήρχαν σε πολιτικό επίπεδο δυνάμεις οι οποίες πραγματικά έδειξαν διάθεση και στήριξαν. Υπήρξαν και κάποιοι άλλοι που δεν το έκαναν. Σε κάθε περίπτωση όμως μετρά το αποτέλεσμα. Και αυτό το οποίο εμείς κρατούμε από αυτό, είναι ότι όταν η δουλειά γίνεται μεθοδικά, όταν βλέπεις την κριτική και την ερμηνεύεις προσπαθώντας να δεις σε ποια σημεία μπορείς να πάρεις πράγματα από αυτήν την κριτική, στο τέλος της ημέρας μετρά το αποτέλεσμα. Και το αποτέλεσμα είναι ορατό. Μπορούμε να πούμε ότι δεν υπάρχει προηγούμενο, η Κυπριακή Δημοκρατία να έχει αυτής της κλίμακας παρουσία σε διεθνή μέσα ενημέρωσης, στη διεθνή σκηνή, για θέματα που δεν έχουν να κάνουν είτε με το Κυπριακό, είτε με αρνητικής χροιάς ζητήματα.
Συνεπώς, το αποτέλεσμα έχει σημασία και εμείς προχωρούμε, λαμβάνοντας υπόψη ότι όλο αυτό το εγχείρημα πρωτίστως έχει ως σκοπό να σωθούν ανθρώπινες ζωές. Και αυτό δεν πρέπει να το ξεχνούμε.
