Εκτός από αρχιτέκτονας, γλύπτης και συγγραφέας, ο Ζήνων Σιερεπεκλής είναι και εξαιρετικός φωτογράφος. Αυτό αποδεικνύουν οι μοναδικές φωτογραφίες του από τα ταξίδια του στη Βενετία, τη Γλασκώβη, τον Κάθηκα, τη Ρώμη, την Ίο, αλλά και από το σπίτι του στη Λευκωσία. Οι Καλές Τέχνες, σχολιάζει ο ίδιος, είναι «ένας τόπος παρηγορίας (μια καταφυγή) και αφετέρου το αμόνι πάνω στο οποίο θα σφυρηλατούμε την τάση μας προς την ομορφιά».
–Το γεγονός ότι είσαι αρχιτέκτονας έχει επηρεάσει την ενασχόλησή σου με την καλλιτεχνική φωτογραφία; Ασφαλώς. Όλες οι Τέχνες επηρεάζουν η μία την άλλη, εμμέσως αλλά και άμεσα. Μια πρώτη επίδραση ανιχνεύεται στο ότι το μεγαλύτερο μέρος των φωτογραφιών μου διαπραγματεύεται το δομημένο και όχι το φυσικό τοπίο. Με ενδιαφέρει προτίστως η διερεύνηση του ανθρωποποίητου. Μπροστά σε ένα ωραίο φυσικό τοπίο είναι δύσκολο να συνθέσεις το φωτογραφικό γεγονός. Τούτου λεχθέντος, δεν σημαίνει πως δεν με ενδιαφέρει και η περιοχή του αχειροποίητου. Χωρίς αυτό δεν νοείται αρχιτεκτονημένος και συντεταγμένος χώρος. Μια δεύτερη περιοχή, με κοινούς παρονομαστές, είναι η σύνθεση. Παρόλο που στη φωτογραφία, ενεργώντας απομονωτικά, αποσπάς από τη σύνολη εικόνα του κόσμου ένα απειροελάχιστο, ενώ στην αρχιτεκτονική κάνεις το αντίθετο, δηλαδή εκ του μη όντως, πάνω σε ένα λευκό οικόπεδο συνθέτεις ένα μικρόκοσμο, εντούτοις, η διαδικασία υπόκειται στους ίδιους νόμους ποιητικής.
–Το φως παίζει μεγάλο ρόλο στην αρχιτεκτονική. Θα έλεγες το ίδιο και για τη λήψη μιας φωτογραφίας; Τόσο η αρχιτεκτονική όσο και η φωτογραφία χωρίς το φως δεν μπορούν να υπάρξουν παρά μόνο ως κοιλότητες τρωκτικών. Δεν αναφέρομαι τυχαία στα τρωκτικά. Το θηλαστικό αυτό κάνει σπουδαία αρχιτεκτονική: Κατοικίες, αποθήκες, διαδρόμους – όμως οι χώροι που φτιάχνει είναι χθόνιοι, χωρίς φως, άραχλοι, (για εμάς εννοείται τους ανθρώπους). Το είδος μας δεν μπορεί να ζήσει χωρίς φως, το χρειαζόμαστε όσο και το νερό. Το φως έχει πολλές παραμέτρους, δεν είναι εδώ η στιγμή να τις απαριθμήσω. Θα επισημάνω όμως τούτο: Η αρχιτεκτονική ως τέχνη ποιητική είναι ταυτόχρονα και εξόχως μια πνευματική διεργασία. Η διακονία της αρχιτεκτονικής είναι από μια άποψη η επεξεργασία του φωτός υπό συνθήκες κιναισθητικής. Το φως συνεπώς είναι ο παράγων που μας επιτρέπει να βιώνουμε την αισθητική της αρχιτεκτονικής διαμέσου της κινήσεως. Χωρίς το φως η στερεομετρία δεν νοείται. Με αυτό αναδεικνύονται οι πλαστικές και ποιητικές χωρικές μορφές. Η αρχιτεκτονική, από απόψεως υλικότητας, δεν είναι τίποτε άλλο παρά ο τρόπος που φωτίζονται οι όγκοι, οι επιφάνειες και οι γραμμές. Πως να φαίνεται η μορφή ώστε να δώσει την αρμόδια χωρική ευεξία, που με τη σειρά της θα οδηγήσει τον χρήστη στην «εύροια βίου», όπως θα έλεγε ο Επίκουρος. Να το πω αλλιώς: Η αισθητική του ωραίου, του υψηλού, του γραφικού, ακόμα και του χαριτωμένου, θα ήταν διαρκώς στο μαύρο χωρίς το φως.
–Ισχύει το ίδιο και στη φωτογραφία; Σε ό,τι αφορά τη φωτογραφία, την απάντηση τη δίνει η ετυμολογία της. Εκ των ων ουκ άνευ είναι το φως. Μπορεί να την εμφανίσει, μπορεί να της δώσει ποιητικό ύψος, όπως μπορεί και να την κάψει, να την αφανίσει. Το βαθύτερο μυστικό της φωτογραφικής συνθέσεως βρίσκεται, φρονώ, στη διαχείριση του φωτός. Μια κακώς φωτισμένη φωτογραφία είναι αδύνατο να διεκδικήσει τον τίτλο της καλλιτεχνικής. Η φωτογραφία είναι δισδιάστατη, δεν έχει υλικότητα. Αυτή είναι η μεγάλη της διαφορά από τη ζωγραφική. Επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι, ως τέχνη, έχει προκύψει μέσα από μια τεχνολογική ανακάλυψη, όταν ο άνθρωπος άρχισε να υποψιάζεται τα βαθύτερα μυστικά που κρύβει το φως. Το φως, ως εκτούτου, είναι ο νοητός χρωστήρας του φωτογράφου και όχι το υλικό – νερομπογιά, ακρυλικό, λαδομπογιά και άλλα. Συνεπώς ο φωτογράφος δεν έχει άλλο εργαλείο από το φως προκειμένου να δώσει πλαστικότητα και ποιητικό βάθος στο φωτογραφικό στιγμιότυπο.
–Κάθε φωτογραφία λειτουργεί αυτόνομα ή υπάρχει ένα νήμα που ενώνει τις εικόνες; Νομίζω πως θα ήταν αδύνατο να μην υπάρχει αυτό το νήμα. Ακόμα και η παραδοχή ότι δύσκολα ανιχνεύεται, δεν αναιρεί την ύπαρξή του. Είναι φορές που και ο ίδιος ο καλλιτέχνης θα μπορούσε να σκοντάψει στην προσπάθεια να ερμηνεύσει εαυτόν και το έργο του. Για τούτο και, συνήθως, η περιγραφή του νήματος επαφίεται στην κριτική της τέχνης. Ό,τι μπορεί να δει ο καθένας. Ο μυημένος, ο εξ αγχιστείας συγγενής της τέχνης, δεν θα σκοντάψει. Ο μύωψ ίσως δεν μπορέσει να το διακρίνει, ειδικώς εάν το νήμα είναι λεπτό και υπαινικτικό.
–Ποια είναι τα πιο σημαντικά στοιχεία μιας καλής φωτογραφίας; Μια φωτογραφία για να είναι καλή πρέπει να προκαλεί το ενδιαφέρον και την προσοχή. Να εντυπωσιάζει και να συγκινεί. Να σε παίρνει, δηλαδή, μαζί της. Το αίσθημα ταύτισης του θεατή με τον φωτογράφο είναι ένα θεμελιακό στοιχείο. Η αισθητική και ψυχική έλξη που νιώθουμε να ρέει μέσα μας αυτόματα όταν μια φωτογραφία «μας μιλά», είναι το βασικό στοιχείο. Όμως η πράξη της φωτογράφισης είναι συγχρόνως τεχνική. Οικειοποιείται τον αντικείμενο κόσμο με σκοπό να του κλέψει κάτι που δεν έχει. Ανάμεσα στην αντίληψη της φωτογραφίας ως «αληθινής έκφρασης» και στην αντίληψη της φωτογραφίας ως «πιστής καταγραφής», το σημαντικό έγκειται στο να πει ο φωτογράφος τον δικό του λόγο. Έναν λόγο αληθινό και καίριο.
–Στις φωτογραφίες σου υπάρχει και ένα παιχνίδι αντιθέσεων; Κάθε σύνθεση προϋποθέτει ένα σύμφυρμα αντιθέτων. Η διαλεκτική επιβάλλει όπως οι αντιθέσεις σε μια φωτογραφία κινούνται σε μια διαρκή αλληλουχία, όπου το μέρος υπάρχει χάρη στο όλο και το σύνολο δεν αποτελεί μια προσθετική πράξη αλλά μια σύνθεση ολοκληρωματική. Η διαλεκτική ρυθμίζει ένα παιγνίδι ισορροπίας μεταξύ των αντιθέσεων, έτσι που η έσχατη, ας πούμε, απλότητα να κρύβει ταυτόχρονα και τη μέγιστη πολυπλοκότητα. Σε κάθε καλή φωτογραφία το περιεχόμενο εξαρτάται απο ένα πρωταρχικό στοιχείο. Ένα κέντρο βάρους ρυθμίζει κάθε καλό έργο. Το κέντρο αυτό δεν πρέπει να γίνει κατανοητό ως μια γεωμετρική έννοια, ως ένα κεντρικό θέμα. Αναφέρομαι στο εύρημα εκείνο που, ως καταλύτης, ρυθμίζει την όλη σύνθεση.
–Και το κάδρο τι ρόλο παίζει; Το κάδρο είναι το τρίτο σημαντικό. Η φωτογραφία πραγματοποιεί οπτικές κατασκευές διά του αποκλεισμού. Από τη σύνολη πραγματικότητα επιλέγει τι θα κρατήσει εντός και τι θα αφήσει έξω από το κάδρο. Το κάδρο λοιπόν αποτελεί ένα απο τα μεγάλα όρια της τέχνης αυτής. Είναι όμως ταυτόχρονα και η δύναμή της. Γιατί το κάδρο αποτελεί το σημείο δοκιμασίας του καλλιτέχνη φωτογράφου. Εκεί θα δοκιμαστεί η ικανότητα του, η αυστηρότητα της ματιάς του, η ευστροφία του μυαλού και η ετοιμότητά του.
Μία ακόμα παράμετρος είναι ο χρόνος. Ο παγωμένος χρόνος ακινητοποιεί το θέμα σε μια χωρική στιγμή. Αιχμάλωτη η εικόνα, συνεχίζει να ζει έξω απο την φθορά του άπειρου χρόνου ενώ ταυτόχρονα υπάρχει μέσα στο πεπερασμένο του χώρου. Σταματώντας τη ροή του χρόνου, η φωτογραφία αφαιρεί την πιο βασική συντεταγμένη του χώρου, βγάζοντας το φωτογραφημένο γεγονός έξω από κάθε έννοια κίνησης.
–Η φωτογραφία είναι πολλές φορές το μέσο για να ανακαλύψεις μια πόλη σε κάποιο ταξίδι; Φρονώ πως συχνότερα είναι το μέσον να χάσεις και όχι να ανακαλύψεις την πόλη. Την αλήθεια αυτή μας την αποκάλυψε πρώτος ο Λε Κορμπυζιέ, όταν στο πρώτο του νεανικό ταξίδι προς ανατολάς τού κλέψανε, νωρίς, τη φωτογραφική μηχανή. Έτσι μπόρεσε με θαυμαστό τρόπο να ανακαλύψει την πόλη και την αρχιτεκτονική της. Η πόλη είναι βίωμα. Η επικέντρωση στην εικόνα της -στο φαίνεσθαι- σε αποσπά από το θαύμα.
–Ο τρόπος που φωτογραφίζεις δείχνει και τον τρόπο με τον οποίο κοιτάζεις τον κόσμο γύρω σου; Όχι, δεν ισχύει αυτό. Τον κόσμο τον βλέπω φωτογραφικά, μόνο σαν έχω το σκόπευτρο στο μάτι. Το ότι αυτό συμβαίνει και σε στιγμές που δεν κρατώ μηχανή, δεν αλλάζει την πραγματικότητα, ότι δηλαδή η πόλη -και η ζωή εν γένει- βιώνεται, πρέπει να βιώνεται.
–Μπορούν οι φωτογραφίες να διαμορφώσουν τη μνήμη μας; Ασφαλώς, διότι η εικονική πληροφορία είναι εύληπτη ακόμα και από έναν αγράμματο. Έστω και αν το βάθος της εικόνας είναι συχνά απροσπέλαστο, η δύναμή της είναι αδιαπραγμάτευτη. Ένα κείμενο δύσκολα το ανακαλείς, όπως και ένα προφορικό αφήγημα, μια εικόνα όμως εύκολα την ανασύρεις από τις θήκες της μνήμης.
–Αρχιτεκτονική, γλυπτική, συγγραφή και φωτογραφία είναι τέσσερις τέχνες με τις οποίες ασχολείσαι συστηματικά. Τι ρόλο παίζει στη ζωή σου η τέχνη, ο πολιτισμός; Δεν μπορώ να φανταστώ πώς θα είμασταν χωρίς την τέχνη και τον πολιτισμό. Οι Καλές Τέχνες ήταν, είναι και θα είναι εις το διηνεκές, όσο θα υπάρχει ο άνθρωπος θέλω να πω, αφενός ένας τόπος παρηγορίας (μια καταφυγή) και αφετέρου το αμόνι πάνω στο οποίο θα σφυρηλατούμε την τάση μας προς την ομορφιά, προς τη δημιουργία εν γένει – όσοι την έχουμε, φυσικά.
Ελεύθερα 24.8.2025
