Το κέντρο της Ραμάλλας, 15 χιλιόμετρα από την Ιερουσαλήμ, δεν θυμίζει κατοχή. Υπάρχει η αίσθηση της κανονικότητας, μπαρ και εστιατόρια «αντιστέκονται» στο σκοτάδι. Πιτσιρικάδες μαζεύονται τις Παρασκευές στην παλιά πόλη και έμποροι πουλούν την πραμάτεια τους. Είναι μια πόλη της Μέσης Ανατολής, με καφενέδες και ναργιλέδες, ξενοδοχεία και πλατείες, μια πολυπληθής πόλη στη μέση του πουθενά, μια «φούσκα» όπως χαριτολογώντας τη χαρακτηρίζουν οι Παλαιστίνιοι κάτοικοί της. Ναι, τα σημάδια των πολέμων είναι στους τοίχους, στα κτήρια, στους καταυλισμούς και στους δρόμους. Αλλά υπάρχει η ψευδαίσθηση του «φυσιολογικού», παρόλο που ο ισραηλινός στρατός κάνει έκτακτες εφόδους μέσα σε μια πόλη της περιοχής τύπου Α’.

Βρεθήκαμε στην παλαιστινιακή Δυτική Όχθη, στο πλαίσιο δημοσιογραφικής αποστολής, η οποία οργανώθηκε από το γραφείο της Ευρωπαϊκής Ένωσης που εδρεύει στην ανατολική Ιερουσαλήμ. Σκοπός ήταν η επαφή με την παλαιστινιακή πραγματικότητα επί του εδάφους, μια πραγματικότητα που χαρακτηρίζεται ως «καθεστώς απαρτχάιντ» από πολλούς Παλαιστινίους, οι οποίοι προσπαθούν να επιβιώσουν είτε μέσα σε χωριά απειλούμενα με εξαφάνιση είτε εντός προσφυγικών καταυλισμών είτε υπό τον εκβιασμό Ισραηλινών εποίκων, οι συνοικισμοί των οποίων περικυκλώνουν τις οικογένειές τους. Αυτές είναι οι ιστορίες τους.

Η λεγόμενη κανονικότητα απαλείφεται όποτε επιχειρήσει κανείς να βγει από τη Ραμάλλα, ακόμα και για να πάει σε άλλη παλαιστινιακή πόλη, σε άλλο χωριό. Οι πύργοι ελέγχου και τα οδοφράγματα των ισραηλινών κατοχικών αρχών καθορίζουν τις ζωές των ανθρώπων. Χρειαστήκαμε περισσότερο από μια ώρα για να διασχίσουμε το οδόφραγμα της Καλαντίγια, ανάμεσα στη Ραμάλλα και την Ιερουσαλήμ, ένα οδόφραγμα που χρησιμοποιείται από τους περισσότερους Παλαιστίνιους, καθώς για τα υπόλοιπα πρέπει να έχουν ειδική άδεια. Κι όμως, ο Ισραηλινός φρουρός δεν μας επέτρεψε να περάσουμε από το οδόφραγμα της Τζίβα για άγνωστους ακόμα λόγους…

Προσφυγικός καταυλισμός

Aida: Το κλειδί της επιστροφής

Στον δρόμο για τη Βηθλεέμ διασχίσαμε την Ιερουσαλήμ. Η Παλαιστίνια Ίνας μάς εξήγησε ότι δεν δικαιούται να οδηγήσει μέσα στην Ιερουσαλήμ, παρόλο που εργάζεται εκεί, δεν έχει την απαιτούμενη άδεια λόγω καταγωγής. Αφήνει το αυτοκίνητο στο πλησιέστερο οδόφραγμα της Ραμάλλα και παίρνει ταξί. Κάθε μέρα. 

Μερικά εκατομμύρια αποτελούν τους Παλαιστίνιους πρόσφυγες, οι περισσότεροι βρίσκονται στη γειτονική Ιορδανία (3.2 εκατομμύρια) και σε άλλες χώρες ως διασπορά. Εντός παλαιστινιακής επικράτειας, καταμετρούνται γύρω στα 2 εκατομμύρια πρόσφυγες ή εκτοπισμένοι Παλαιστίνιοι. 1.2 εκατομμύρια στη λωρίδα της Γάζας, 741.000 στη Δυτική Όχθη και περίπου 250.000 στο Ισραήλ. Άνθρωποι που προσφυγοποιήθηκαν αρχικά το 1948, μετά τον αραβοϊσραηλινό πόλεμο και την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του Ισραήλ, μετά τον πόλεμο των έξι ημερών (1967) αλλά και σε άλλες στιγμές της σύγχρονης ιστορίας, μετά από κατεδαφίσεις σπιτιών ή επιθέσεις εποίκων και ισραηλινού στρατού.

Μόλις το 1/3 των Παλαιστινίων προσφύγων κατοικεί στα όρια των προσφυγικών καταυλισμών που βρίσκονται, υπό την αιγίδα του Τομέα Αρωγής και Έργων του ΟΗΕ (UNRWA). 5.500 διαμένουν στον προσφυγικό καταυλισμό «Aida» δύο χιλιόμετρα από το ιστορικό κέντρο της Βηθλεέμ, σε έκταση 77 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Ο καταυλισμός δημιουργήθηκε στα 1950 από πρόσφυγες της Ιερουσαλήμ και της Χεβρώνας. Εντός του «Aida» υπάρχουν δύο σχολικές μονάδες, στις οποίες προκάλεσε ζημιές, κατά τη διάρκεια της δεύτερης Ιντιφάντα, ο ισραηλινός στρατός. Τότε, είχε επιβληθεί κέρφιου σε ολόκληρο τον καταυλισμό και αρκετά σπίτια κατεδαφίστηκαν.

Επί του παρόντος, ο καταυλισμός γειτνιάζει με τον συνοικισμό Ισραηλινών εποίκων του Gilo, ενώ το τεράστιο τείχος των ισραηλινών Αρχών περνά μέσα από αυτόν. Όπως μας ενημέρωσαν, οι εφόδοι του ισραηλινού στρατού για συλλήψεις ή προσαγωγές είναι συχνό φαινόμενο. Το 2022 καταγράφηκαν 33 επιχειρήσεις ρίψης δακρυγόνων, 26 συλλήψεις και τρεις τραυματισμοί.

Η «όμορφη αντίσταση» του AlRowwad

Περπατώντας στον καταυλισμό, που οι άνθρωποι προσπαθούν να συνηθίσουν, φωνές παιδιών δημιουργούν μια υπέροχη αίσθηση. Οι τοίχοι καταμαρτυρούν το δράμα αλλά και την επιμονή του παλαιστινιακού λαού για ένα καλύτερο αύριο. Αυτό προσπαθεί να κάνει και ο Αμπντέλ φατάχ Αμπουσρούρ, που γεννήθηκε μέσα στον προσφυγικό καταυλισμό, από οικογένεια εκτοπισμένων του 1948. Πήγε σχολείο εκεί, σπούδασε μηχανικός στη Βηθλεέμ και κατόπιν αναζήτησε την τύχη του στο Παρίσι. Ασχολήθηκε με το θέατρο, τον κινηματογράφο και τη σκηνοθεσία, πριν επιστρέψει στην Παλαιστίνη και στον προσφυγικό καταυλισμό, στο προσωρινό του σπίτι. Το 1998 ίδρυσε με φίλους από τον καταυλισμό την κοινότητα πολιτισμού και τεχνών «AlRowwad», που σημαίνει «σκαπανείς για τη ζωή» στα αραβικά, έναν χώρο για την ελευθερία.

Μιλώντας στον «Φ», ο Αμπντέλ, εν συντομία, περιέγραψε τις δράσεις της κοινότητας, στο πλαίσιο μιας «όμορφης αντίστασης», όπως συνηθίζει να αποκαλεί αυτό που κάνουν. «Δεν εννοούμε ότι υπάρχει άσχημη αντίσταση», δήλωσε, «απλώς θέλουμε να μεταφέρουμε στα παιδιά ότι μπορούν να ζήσουν για τη χώρα τους παρά να πεθάνουν για τη χώρα τους». Όπως αμέσως επεσήμανε, αντιλαμβάνεται τον παλαιστινιακό αγώνα ως πολιτικό και όχι ανθρωπιστικό και το θέατρο ως έναν τρόπο για να φωνάξουν, να μεταφέρουν τον σκοπό τους, να διατηρήσουν την αξιοπρέπειά τους και όχι απλώς να επιβιώσουν μέσα σε συνθήκες ισραηλινής κατοχής.

Ερωτηθείς αν υπάρχει χώρος για την τέχνη μέσα στην κατοχή, ο Αμπντέλ εξήγησε πως εδώ και δεκαετίες υπάρχει ένα μεγάλο κίνημα καλλιτεχνών που εκφράζουν τον παλαιστινιακό αγώνα. Μας μίλησε για τον συγγραφέα Γκασάν Καναφανί που δολοφονήθηκε από τη Μοσάντ. «Πολλοί καλλιτέχνες στοχοποιήθηκαν και φυλακίστηκαν. Σήμερα, το παλαιστινιακό θέατρο της Ιερουσαλήμ δέχεται επιθέσεις και πολλές παραστάσεις απαγορεύονται από τις ισραηλινές αρχές», σημείωσε.  

Στην παράκλησή μας να στείλει ένα μήνυμα στους Κύπριους, ο οραματιστής Αμπντελφατάχ είπε: «Για εμάς, είναι σημαντικό να είμαστε στο πλευρό των ανθρώπων που δέχονται επιθέσεις. Δεν μπορούμε να είμαστε με τον κατακτητή. Για την Κύπρο είναι σημαντικό να διατηρήσουν δεσμούς οι δύο πλευρές και να παλέψουν για την ελευθερία και την ανεξαρτησία τους, προστατεύοντας φυσικά την ταυτότητά τους. Δεν μπορούμε να δεχτούμε την αδικία και την κατοχή. Σας εύχομαι την ίδια ελευθερία που εύχομαι στην Παλαιστίνη. Και να το γιορτάσουμε μαζί, οι ελεύθεροι λαοί της περιοχής».

Al-Walaja: Μια κοινότητα υπό κατεδάφιση

Τέσσερα χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Βηθλεέμ βρίσκεται η κοινότητα Al-Walaja, για το μέλλον της οποίας διεξάγεται τεράστια συζήτηση εντός και εκτός Παλαιστίνης. Το 1948, το Ισραήλ απορρόφησε το 70% της κοινότητας και οι κάτοικοι διασκορπίστηκαν στη Δυτική Όχθη. Το 1967, το Ισραήλ προσάρτησε περίπου το 50% της εναπομείνουσας γης στον δήμο της Ιερουσαλήμ, ενώ μεγάλες περιοχές κατασχέθηκαν για τη δημιουργία των συνοικισμών εποίκων HarGiloκαι Gilo. 

Μετά το 1995, 2.6% του Al-Walaja καταχωρήθηκε ως περιοχή τύπου Β’ και το υπόλοιπο 97.4% ως περιοχή τύπου Γ’. Επομένως, σχεδόν ολόκληρη η κοινότητα βρίσκεται υπό ισραηλινή κατοχή. Από το 2000 και εξής, το Ισραήλ κατεδαφίζει ή εκδίδει εντολές κατεδάφισης για σπίτια Παλαιστινίων τόσο σε περιοχές κοντά στους συνοικισμούς εποίκων όσο και σε άλλες περιοχές –σκοπός είναι η εκμετάλλευση της κοινότητας για να συμπεριληφθεί στον μεγάλο μητροπολιτικό δήμο της Ιερουσαλήμ, ένα τεράστιο πρότζεκτ του ισραηλινού κράτους.

Στο Al-Walaja καταλαβαίνει κανείς τον κίνδυνο του αφανισμού. 22.000 κάτοικοι της κοινότητας έχουν προσφυγοποιηθεί τα τελευταία χρόνια. Σύμφωνα με την κυρία Taghreed, που συμμετέχει σε πρωτοβουλία γυναικών της κοινότητας μαζί με τη Yara, την Elham και τη 18χρονη Maysam, τα τελευταία έξι χρόνια κατεδαφίστηκαν 40 σπίτια και άλλα 38 πρόκειται να κατεδαφιστούν από τις ισραηλινές δυνάμεις –το 90% των σπιτιών έχει εντολή κατεδάφισης. Εντολές κατεδάφισης εκδίδονται αν η κατασκευή κτίστηκε χωρίς άδεια, αν ο ιδιοκτήτης δεν συμμορφώθηκε με το δικαστήριο για να την κατεδαφίσει μόνος του, αν γίνεται χρήση «παράνομης» οικοδομής και αν η οικοδομή δεν συνάδει με το πρωτόκολλο. Ποιο είναι αυτό το πρωτόκολλο; Ότι οι Παλαιστίνιοι δεν δικαιούνται να κτίσουν, να επισκευάσουν, να επεκτείνουν οτιδήποτε στην περιοχή τύπου Γ’. Αλλά ο ισραηλινός στρατός σχεδιάζει την επέκταση του συνοικισμού εποίκων HarGilo ώστε να «περικυκλωθεί» το παλαιστινιακό χωριό. Πρόκειται για συνοικισμό που διαμένουν παλιοί Ισραηλινοί στρατιωτικοί και οι οποίοι δημιουργούν πολλά προβλήματα στους κατοίκους του Al-Walaja.

Πίσω από το τεράστιο τείχος που διχοτομεί την κοινότητα, βρίσκεται το σπίτι του Omar Shananeer. «Είναι ήρωας», υπογράμμισε η Yara λέγοντας την ιστορία του. Όταν κτίστηκε το τείχος εκεί, ο δρόμος που οδηγούσε στο χωριό «απορροφήθηκε» από τις ισραηλινές κατοχικές δυνάμεις. Κάπου εκεί ήταν και το σπίτι του Ομάρ, τον οποίο προσπάθησαν να διώξουν πολλές φορές. «Μια φορά του έβαλαν εκρηκτικά», είπε η Elham. Ο Ομάρ μένει εκεί με τη σύζυγο και τα τρία παιδιά του. Για να μετακινηθεί είτε για λόγους υγείας είτε για οτιδήποτε άλλο, χρειάζεται ειδική άδεια, αλλά δεν αφήνει το σπίτι του, που αχνοφαίνεται πίσω από συρματοπλέγματα. Αν παντρευτούν τα παιδιά του, οι σύντροφοί τους δεν θα μπορούν να μείνουν εκεί. 

Η 18χρονη Maysam δεν ήθελε να τη φωτογραφίσουμε. «Έχω ήδη αρκετά προβλήματα», μας είπε ιδιαιτέρως αλλά δεν φάνηκε αρκετά τρομοκρατημένη. «Υπάρχει ομορφιά στην αντίσταση», εξήγησε, χαμογελώντας για τις 13 μέχρι σήμερα συλλήψεις της από τον ισραηλινό στρατό. «Εγώ είμαι τυχερή», σημείωσε με τσαμπουκά, λέγοντας ότι τα αδέρφια και οι φίλοι της δεν απελευθερώνονται τόσο εύκολα από τις ισραηλινές Αρχές. 

Ein Samiya: «Το σχολείο μας έχει εντολή κατεδάφισης»

Βορειοανατολικά της Ραμάλλα υπάρχει η κοινότητα της Ein Samiya. Πρόκειται για μια μικρή κοινότητα Παλαιστινίων βεδουίνων που ανήκουν στη φυλή «Ka’abneh». Η κοινότητα αποτελείται από 33 νοικοκυριά και 180 μέλη, εκ των οποίων τα 78 παιδιά. Η συντριπτική πλειονότητα είναι πρόσφυγες που εκτοπίστηκαν το 1967 από τη γη τους που βρισκόταν νότια της Χεβρώνας. Πρόκειται για περιοχή που βρίσκεται στην περιοχή τύπου Γ’, περικυκλωμένη από τον συνοικισμό εποίκων Kokhav Hashaharκαι μισό χιλιόμετρο από ισραηλινή στρατιωτική περιοχή. Οι άνθρωποι της Ein Samiya είναι εκτεθειμένοι διαρκώς στην απειλή των κατεδαφίσεων και των επιθέσεων από τους εποίκους, ενώ χρειάζονται ανθρωπιστική βοήθεια για να φτάσουν κοντά τους τα απαραίτητα.

Ο Khader Salamah, άτυπος επικεφαλής της κοινότητας, περιέγραψε την καθημερινότητα καλωσορίζοντάς μας στο σπίτι του. Υπενθύμισε ότι αρχικά εγκαταστάθηκαν στο ύψωμα που φαίνεται από την περιοχή, αλλά ο ισραηλινός στρατός τους εκτόπισε με τη δικαιολογία ότι εγκαταστάθηκαν παράνομα σε στρατιωτική περιοχή. Η οποία μετατράπηκε, μετά από τέσσερις μήνες σε συνοικισμό εποίκων, που επίσης φαίνεται από την Ein Samiya. «Είμαστε απλοί άνθρωποι και ζούμε εδώ επειδή έχουμε ζώα», είπε. «Αρχικά δεν είχαμε πρόβλημα, αλλά μετά από πέντε χρόνια, άρχισαν οι έποικοι να μας περικυκλώνουν». Για του λόγου το αληθές, στα υψώματα γύρω από την κοινότητα, πέραν του μεγάλου συνοικισμού, εντοπίζονται 1-2 λυόμενα σπίτια εποίκων που περικυκλώνουν τους 180 Παλαιστίνιους. 

Όταν γιορτάζουν κάτι οι έποικοι, μας εξήγησε ο Khader Salamah, επιτίθενται και κάνουν ζημιές στα σπίτια της κοινότητας. Όπως συμβαίνει και στο Al Walaja, πολλές οικοδομές έχουν εντολή κατεδάφισης ενώ λίγες ώρες πριν φτάσουμε στο χωριό, ο ισραηλινός στρατός κατεδάφισε ως παράνομο ένα καταφύγιο για ζώα. «Ακόμα και το σχολείο έχει εντολή κατεδάφισης», κατέληξε ο κ. Khader. Σχολείο που δημιουργήθηκε με βοήθεια από διεθνείς Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις.

Η πορεία της Παλαιστίνης

Το μουσείο «Γιασέρ Αραφάτ» στη Ραμάλλα, ντε γιούρε πρωτεύουσα της Παλαιστίνης (Δυτική Όχθη), δεν είναι προσωποκεντρικό αλλά αφορά τη σύγχρονη κυρίως ιστορία του παλαιστινιακού λαού. Περιγράφει την πορεία της Παλαιστίνης στον χρόνο, από αποικία της Βρετανικής Αυτοκρατορίας σε όμηρο του ισραηλινού κράτους. Τον εκτοπισμό 750.000 Παλαιστινίων με την μονομερή ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του Ισραήλ το 1948 και τη «Nakba», όπως οι ίδιοι ονομάζουν την καταστροφή. Μια καταστροφή που ξεκίνησε από τον Μάιο του ίδιου έτους και ακόμα συνεχίζεται. Μετά το τέλος του πρώτου αραβοϊσραηλινού πολέμου (1947-1949), το 78% του εδάφους της Παλαιστίνης είχε καταληφθεί από το Ισραήλ, η λεγόμενη Δυτική Όχθη είχε προσαρτηθεί από την Ιορδανία και το 1,5%, η λεγόμενη Λωρίδα της Γάζας τέθηκε υπό τον έλεγχο της Αιγύπτου. 

Σήμερα, μετά τη διακήρυξη της Ανεξαρτησίας της Παλαιστίνης από τον τότε (1988) ηγέτη της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO) Γιασέρ Αραφάτ, αλλά και την υπογραφή των συμφωνιών του Όσλο το 1993, παλαιστινιακά εδάφη θεωρούνται –μάλλον άτυπα– μέρη της Δυτικής Όχθης και η Λωρίδα της Γάζας. Το Ισραήλ επέτρεψε στην ΟΑΠ να ιδρύσει προσωρινούς διοικητικούς θεσμούς με τη μορφή της Παλαιστινιακής Εθνικής Αρχής, ως προσωρινή διευθέτηση πριν την υπογραφή λύσης δύο κρατών: Στις περιοχές τύπου Β’ οι Παλαιστίνιοι ανέλαβαν μόνο τον πολιτικό έλεγχο, στις περιοχές τύπου Α’ τόσο τον πολιτικό όσο και την ασφάλεια, ενώ στις περιοχές τύπου Γ’ το Ισραήλ έχει τον πλήρη έλεγχο. Τούτες τις μέρες και ειδικά μετά τη δεύτερη Ιντιφάντα (2000) και τον θάνατο του Γιασέρ Αραφάτ (2004), ολόκληρη η Δυτική Όχθη θεωρείται κατεχόμενη από το Ισραήλ. Η Παλαιστινιακή Αρχή διατηρεί τον έλεγχο των περιοχών τύπου Α’, όμως τα πάντα κινούνται αναλόγως του κατοχικού νόμου, των οδοφραγμάτων και του τεράστιου τείχους που άρχισε να κτίζεται το 2000, όχι επί της «πράσινης γραμμής» που σχεδιάστηκε στις συμφωνίες του Όσλο.

ΑΥΤΟΠΤΗΣ ΜΑΡΤΥΡΑΣ

Η πραγματικότητα της κατοχής

Μεγαλώσαμε αντιλαμβανόμενοι την Παλαιστίνη ως μια ιδεατή, επαναστατική κατάσταση, με γνώριμη τη μορφή του Γιασέρ Αραφάτ, τις διηγήσεις για την PLO, το Λαϊκό Μέτωπο, τραγουδώντας για «Ιντιφάντα» στις διαδηλώσεις και φορώντας την παλαιστινιακή «kufiya» στον λαιμό και στο κεφάλι. Η επαφή με την πραγματικότητα επί του κατεχόμενου παλαιστινιακού εδάφους είναι βραχνάς στο στήθος. Δεν μπορεί να αλλάξει την αντίληψη για το διεθνές δίκαιο, μόνο να ενισχύσει και να δικαιολογήσει τις αναφορές για το απαρτχάιντ που εδραιώνει το Ισραήλ στη Δυτική Όχθη. Τα οδοφράγματα, το τείχος, οι προσφυγικοί καταυλισμοί είναι σκηνές που πρέπει να δει κανείς πριν εξάγει επιπόλαια συμπεράσματα. Η κατοχή είναι κατοχή και οι Παλαιστίνιοι, όπως οι Κύπριοι, δικαιούνται να ζήσουν στα εδάφη των προγόνων τους. Και ζητούν από τη διεθνή κοινότητα να το σεβαστεί.