Ποτέ άλλοτε στην ιστορία της ανθρωπότητας οι πληροφορίες δεν διαδίδονταν με μεγαλύτερη ταχύτητα και μεγαλύτερη ευκολία, απ’ ότι στις μέρες μας. Μια είδηση, μια ιστορία, μια εικόνα οτιδήποτε προτού καλά – καλά δημοσιευτεί φτάνει στις οθόνες εκατομμυρίων χρηστών. Μαζί με τη διάδοση ειδήσεων, όμως, έχει εκτοξευτεί και η παραπληροφόρηση με τις ψεύτικες ειδήσεις, τα fake news, δηλαδή να έχουν πάρει τεράστιες διαστάσεις.

Οι συνέπειες μπορεί να είναι εξαιρετικά δυσμενείς ανέφερε στην συνέντευξή του στον «Φιλελεύθερο» ο δρ  Κωνσταντίνος Αδαμίδης, Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων, Αναπληρωτής Πρόεδρος στο Τμήμα Πολιτικής και Διακυβέρνησης και Διευθυντής Διπλωματικής Ακαδημίας του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, και αφορούν όλο το φάσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Ειδικότερα, όμως για τη Δημοκρατία δημιουργείται μια πολύ μεγάλη έλλειψη εμπιστοσύνης προς τους θεσμούς, αλλά και προς τις δημοκρατικές διαδικασίες. «Η παραπληροφόρηση μπορεί να επηρεάσει τον τρόπο που σκεφτόμαστε και κατά συνέπεια τον τρόπο που πολιτευόμαστε και ψηφίζουμε, όπως επίσης και τα θέματα που ιεραρχούμε ως πιο σημαντικά, όπως ακόμη και να χρησιμοποιηθεί για να δημιουργηθεί πόλωση», εξήγησε.

Βέβαια, η παραπληροφόρηση και η διάδοση ψεύτικων ειδήσεων δεν είναι κάτι καινούριο. Όμως στις μέρες μας λόγω των κοινωνικών δικτύων πήρε διαστάσεις. Και αυτό είναι ενδεχομένως, μόνο η αρχή επεσήμανε ο Κωνσταντίνος Αδαμίδης, αφού με τη διάδοση της Τεχνητής Νοημοσύνης το φαινόμενο θα γίνει ακόμη πιο έντονο, λαμβάνοντας υπόψη πως οι ψεύτικες ειδήσεις θα γίνονται όλο και πιο αληθοφανείς.

Οι θολές, στρεβλές και πολλές φορές οι εξ ολοκλήρου λανθασμένες πληροφορίες καθοδηγούν τους πολίτες στο να παίρνουν πολιτικές, κοινωνικές, οικογενειακές και οικονομικές αποφάσεις χωρίς να έχουν όσα δεδομένα χρειάζονται. Αν σκεφτούμε ότι ο άνθρωπος από τη στιγμή που γεννιέται είναι μια μηχανή λήψης αποφάσεων, συλλέγοντας πληροφορίες και εμπειρίες και δημιουργώντας νοητικά μοντέλα σε καθημερινή βάση, η παραπληροφόρηση μπορεί να δημιουργήσει σκιές σε οποιοδήποτε ζήτημα. Ειδικά όταν έχει προηγηθεί συστηματική εκστρατεία παραπληροφόρησης.

Το μόνο αντίδοτο απέναντι στην παραπληροφόρηση είναι η εγρήγορση και η εμπλοκή όλων στον αγώνα καταπολέμησής της. Από μικρή ηλικία πρέπει να αρχίσουμε να εκπαιδευόμαστε στο να αναγνωρίζουμε τις ψεύτικες ειδήσεις και κυρίως στο να μην τις διαδίδουμε εμείς οι ίδιοι με τη μεγαλύτερη ευκολία. «Όλα αυτά πρέπει να ενταχθούν στο αναλυτικό πρόγραμμα των σχολείων και μάλιστα από μικρή ηλικία. Όπως έγινε για παράδειγμα με τα περιβαλλοντικά ζητήματα και την ανακύκλωση, που πλέον βλέπεις τα περισσότερα παιδιά να είναι ευαισθητοποιημένα και ενήμερα», ανέφερε ο Κωνσταντίνος Αδαμίδης.

Για να είμαστε βέβαιοι ότι μιλούμε για το ίδιο πράγμα πως ορίζουμε την παραπληροφόρηση; Ποιες οι διαφορές από τις ψεύτικες ειδήσεις, τα fake news όπως έχει καθιερωθεί να λέγονται;

Τα fake news είναι παραπλανητικές, ή εντελώς κατασκευασμένες – ψεύτικες δηλαδή – πληροφορίες, που συνήθως προσομοιάζουν με πραγματικές ειδήσεις ή πληροφορίες. Η παραπληροφόρηση, το disinformation δηλαδή, βασίζεται σε ψευδείς ή παραπλανητικές πληροφορίες, όμως υπάρχουν και διαφορές με άλλους όρους και ίσως είναι πιο εύκολο να τις διακρίνουμε με την αγγλική τους ορολογία. Στην ελληνική υπάρχει ο όρος παραπληροφόρηση, ενώ στην αγγλική έχουμε τον διαχωρισμό μεταξύ του misinformation και του disinformation. Στην πρώτη περίπτωση (misinformation) αναφερόμαστε στη διάχυση ψεύτικων ειδήσεων, fake news δηλαδή, χωρίς όμως κάποιος να έχει πρόθεση ή στόχο να εξαπατήσει ή ακόμη και να βλάψει κάποιο άλλο άτομο, επιχείρηση, κράτος ή οργανισμό. Στην δεύτερη περίπτωση (disinformation) πρόκειται για ψεύτικες πληροφορίες που έχουν σκοπό την εξαπάτηση. Υπάρχει δηλαδή πρόθεση. Υπάρχει επίσης και το malinformation, όπου τα δεδομένα που χρησιμοποιούνται είναι μεν σωστά, αλλά δεν έπρεπε να διαρρεύσουν στη δημόσια σφαίρα, όπως για παράδειγμα τα προσωπικά δεδομένα ενός ατόμου ή στοιχεία που αφορούν τη δημόσια ασφάλεια ενός κράτους, όπως έγινε με το Wikileaks. Να σημειωθεί όμως, πως δεν πρόκειται πάντα για εξ ολοκλήρου ψεύτικες ειδήσεις. Υπάρχουν και εκείνες που περιέχουν δόση αλήθειας, μια μικρή ή μεγάλη δόση ψέματος και συνήθως αυτές αποδεικνύονται και πιο πιστευτές.

-Ποιοι είναι οι λόγοι πίσω από την εκτόξευση παραπληροφόρησης;

-Πάντα υπήρχε η παραπληροφόρηση, αυτό που έχει διαφοροποιηθεί είναι οι τρόποι μετάδοσής της. Δεν είναι κάτι καινούριο. Υπήρχε από τα αρχαία χρόνια. Όμως στις μέρες μας λόγω των κοινωνικών δικτύων είναι πιο εύκολο να διαδοθούν τα fake news σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα, πολύ πιο γρήγορα, και με πιο πειστικό τρόπο. Τώρα με τη διάδοση της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) το φαινόμενο θα γίνει ακόμη πιο έντονο, λαμβάνοντας υπόψη πως οι ψεύτικες ειδήσεις θα γίνονται όλο και πιο αληθοφανείς. Και αυτό θα αποδειχθεί ακόμη μεγαλύτερο πρόβλημα, καθώς πιο δύσκολα θα μπορεί ο καθένας να διακρίνει τι είναι αλήθεια και τι όχι, ιδιαίτερα λαμβάνοντας υπόψη ότι η παραπληροφόρηση δεν θα περιορίζεται μόνο στον γραπτό λόγο, αλλά και σε οπτικοακουστικό υλικό (εικόνες, βίντεο, ήχος) με τα deep fake news.

-Ποιες είναι οι συνέπειες της παραπληροφόρησης και των fake news για την κοινωνία και τη δημοκρατία;

-Είναι πολύ καλό το ερώτημα, αφού οι συνέπειες είναι ιδιαίτερα σοβαρές. Για τη δημοκρατία δημιουργείται μια πολύ μεγάλη έλλειψη εμπιστοσύνης προς τους θεσμούς, αλλά και προς τις δημοκρατικές διαδικασίες όπως είναι για παράδειγμα η αμφισβήτηση εκλογικών αποτελεσμάτων. Η παραπληροφόρηση μπορεί να επηρεάσει ακόμη τον τρόπο που σκεφτόμαστε και κατά συνέπεια τον τρόπο που πολιτευόμαστε και ψηφίζουμε, όπως επίσης και τα θέματα που ιεραρχούμε ως πιο σημαντικά. Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που θα αντιμετωπίζουμε είναι η διεύρυνση και η εργαλειοποίηση των υφιστάμενων κοινωνικών ρηγμάτων, και ως επακόλουθο η μεγαλύτερη πόλωση, ιδιαίτερα σε κοινωνίες που έχουν υφιστάμενα ζητήματα πόλωσης, που βασίζονται για παράδειγμα σε θέματα μετανάστευσης, εθνικά ζητήματα, ή συστημικού ρατσισμού. Επιπλέον, το αντίκτυπο των ψεύτικων ειδήσεων μπορεί να είναι και άμεσο. Ενδεικτικά, πρόσφατα κυκλοφόρησε στο διαδίκτυο μια ψεύτικη φωτογραφία (δημιουργήθηκε με ΤΝ) για έκρηξη κοντά στο Πεντάγωνο με αποτέλεσμα την τεράστια, αλλά πρόσκαιρη, πτώση στο χρηματιστήριο. Σκεφτείτε, ότι αν μια εικόνα και μόνο είχε αυτό τον άμεσο αντίκτυπο, τι μπορεί να γίνει σε περιόδους κρίσεις, σε μια νέα πανδημία, ένα ακραίο μεταναστευτικό ζήτημα, ή σε έναν πόλεμο.

–Ας μιλήσουμε, συγκεκριμένα για τους κινδύνους που κρύβονται από την παραπληροφόρηση για την εθνική ασφάλεια μιας χώρας.

-Με την ευρύτερη έννοια της εθνικής ασφάλειας ισχύουν σαφώς οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν για τη δημοκρατία και την κοινωνία. Η έλλειψη κοινωνικής συνοχής και εμπιστοσύνης προς τους θεσμούς είναι υπαρξιακές απειλές για οποιοδήποτε δημοκρατικό κράτος. Παράλληλα, όμως η παραπληροφόρηση μπορεί να είναι και μέρος πληροφοριακών και ψυχολογικών επιχειρήσεων από μη φιλικά κράτη, τόσο εν καιρό ειρήνης όσο και εν καιρό κρίσεων, με πολλαπλούς στόχους όπως είναι ο επηρεασμός της κοινής γνώμης για τις πιθανές επιλογές και την ορθότητα της ηγεσίας του κράτους. Είναι επίσης πιο εύκολο να δημιουργηθούν αμφιβολίες για την αξιοπιστία του κράτους ως ο κύριος πάροχος ασφάλειας για τους πολίτες του, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσεων. Επιπρόσθετα, η παραπληροφόρηση μπορεί να επικεντρωθεί σε θέματα οικονομίας, σε θέματα υγείας και δημόσιας ασφάλειας όπως είδαμε για παράδειγμα την περίοδο της πανδημίας, σε διπλωματικό επίπεδο και σε επίπεδο πολιτικών αποφάσεων αν οι αποφάσεις βασίζονται σε λανθασμένες πληροφορίες ή αντιλήψεις. Επίσης, η παραπληροφόρηση μπορεί να λάβει χώρα συνδυαστικά με κυβερνοεπιθέσεις σε κρίσιμες υποδομές με άμεσο αντίκτυπο σε θέματα εθνικής ασφάλειας.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Χεσούς Καρμόνα Νούνιες: Υπαρξιακός κίνδυνος τα fake news

Αύξηση των κυβερνοεπιθέσεων – Να μην επαναπαύομαστε

-Η Κύπρος έχει εθνική στρατηγική κυβερνοασφάλειας; Αν ναι συμβαδίζει με τις διεθνείς εξελίξεις στον τομέα;

-Yπάρχει εθνική στρατηγική κυβερνοασφάλειας από το 2013 και η οποία μάλιστα αναθεωρήθηκε το 2020. Παράλληλα, δημιουργήθηκε και η Αρχή Ψηφιακής Ασφάλειας (ΑΨΑ) όπως επίσης και η Λειτουργία Ομάδων Διαχείρισης Περιστατικών Κυβερνοασφάλειας –  (CSIRT, Computer Security Incident Response Team). Γίνονται ουσιαστικές προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση, αλλά να τονίσουμε ότι αυτά είναι περισσότερο θέματα κυβερνοασφάλειας παρά παραπληροφόρησης. Εν πάση περιπτώσει, σε όλα τα ζητήματα που έχουν να κάνουν με την τεχνολογία είναι σημαντικό να υπάρχει συστηματική ενημέρωση και να μην επαναπαυόμαστε. Πρόκειται για μια συνεχή μάχη και δεν τελειώνει με μια στρατηγική το 2020 ή το 2023.

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΗ: Ψάχνουν τη χρυσή τομή για ποινικοποίηση fake news

Για χρόνια το θέμα ασφάλειας για τους πλείστους ήταν κάτι διαφορετικό, πιο «συμβατικό», δεδομένου ότι η Κύπρος είναι μια χώρα θύμα εισβολής και κατοχής. Πλέον, οι κίνδυνοι και σε αυτόν τον τομέα ασφάλειας, τον πιο συμβατικό, είναι πιο περίπλοκοι και λιγότερο διακριτοί, και ως εκ τούτου πρέπει να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί. Τι φωτογραφίες αναρτούμε,, ιδιαίτερα οι στρατιώτες και άτομα που εργάζονται σε κρίσιμες υποδομές,  ποια προσωπικά μας στοιχεία δημοσιοποιούμε, με ποιους/ες συνομιλούμε και τι πληροφορίες δίνουμε, πληροφορίες που πολλές φορές φαντάζουν αθώες αλλά δεν είναι στην πραγματικότητα.

–Έχετε ήδη κάνει κάποιες αναφορές, όμως πώς αξιολογείτε τις εξελίξεις στον τομέα της Τεχνητής Νοημοσύνης και ποιες απειλές δημιουργούνται στον κυβερνοχώρο ως αποτέλεσμα;

-Είναι τεράστιο θέμα και υπάρχουν πολλές πιθανές απειλές, αλλά σίγουρα δεν πρέπει να δαιμονοποιούμε την ΤΝ. ή να κινδυνολογούμε σε αχρείαστο επίπεδο. Σίγουρα όμως υπάρχουν ουσιαστικές προκλήσεις που θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε. Ίσως το μεγαλύτερο πιθανό πρόβλημα σε επίπεδο παραπληροφόρησης είναι αυτό που ήδη έχω τονίσει. Δηλαδή το γεγονός πως δημιουργεί έλλειψη εμπιστοσύνης στους θεσμούς και στη δημοκρατία. Θα επηρεαζόμαστε πολύ περισσότερο από το τι βλέπουμε, ακούμε και διαβάζουμε, δεδομένου ότι θα είναι ιδιαίτερα δύσκολο να διαχωρίσουμε το πραγματικό από το μη πραγματικό. Θα αμφισβητούμε πολύ λιγότερο, ειδικά όταν πηγή είναι το «νέο ευαγγέλιο», η Τεχνητή Νοημοσύνη. Η αλήθεια θα γίνεται όλο και πιο γκρίζα και η πόλωση πιο πιθανή και πιο εύκολη.

–Έχετε στοιχεία για το τι συμβαίνει στην Κύπρο; Ισχύει ότι το τελευταίο διάστημα έχουν αυξηθεί οι κυβερνοεπιθέσεις; Και αν ναι σε ποιους λόγους οφείλεται η αύξηση;

-Σίγουρα υπάρχουν στοιχεία και το CSIRT και η ΑΨΑ είναι τα αρμόδια όργανα για να απαντήσουν. Δημοσιεύθηκε από τον Επίτροπο Επικοινωνιών το 2022 η Έκθεση Δραστηριοτήτων ΑΨΑ 2021, μια λεπτομερής έκθεση που δίνει πολλά και ενδιαφέροντα στοιχεία, όπως επίσης και Έρευνα του 2022 σε «σχέση με θέματα κυβερνοασφάλειας και ψηφιακής ασφάλειας στις επιχειρήσεις και στα νοικοκυριά» (survey). Είναι γεγονός πως έχουν αυξηθεί οι κυβερνοεπιθέσεις με το 46% των επιχειρήσεων να έχουν γίνει στόχος σύμφωνα με την έρευνα. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως οι κυβερνοεπιθέσεις θα αυξάνονται και θα γίνονται και πιο περίπλοκες. Και για να το συνδυάσουμε με αυτό που ρωτήσατε για την Τεχνητή Νοημοσύνη, οι κίνδυνοι αναμένεται να γίνουν ακόμη μεγαλύτεροι.

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΗ: Οδεύει προς διαβούλευση το νομοσχέδιο για fake news

Να κτίσουμε κουλτούρα και ανθεκτικότητα

-Ποιος φέρει την ευθύνη για την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης και των fake news: οι κυβερνήσεις, τα μέσα ενημέρωσης, οι πολίτες ή οι τεχνολογικές εταιρείες;

-Όλοι. Όλοι αυτοί οι δρώντες που ανέφερες έχουν ευθύνη στο μερίδιο που τους αναλογεί. Τα μέσα ενημέρωσης πρέπει να είναι πολύ προσεκτικά στο πως ενημερώνουν τον κόσμο και για τις πηγές που χρησιμοποιούν. Οι πολίτες πρέπει να αποκτήσουν καλύτερα αντανακλαστικά και να μην αποδέχονται ότι διαβάζουν ως αληθινό, αλλά να έχουν κριτική σκέψη, ενώ πρέπει να είναι πολύ προσεκτικοί και στο διαδίδουν, τι κάνουν share δηλαδή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Διαβάζοντας κάτι πρέπει πάντα να ελέγχουν τις πηγές και να αναρωτιούνται για τα κίνητρα πίσω από την είδηση. Επίσης, υπάρχουν ιστοσελίδες που ειδικεύονται στο να αναγνωρίζουν ψεύτικες ειδήσεις τις οποίες μπορούν να συμβουλεύονται, και φυσικά μπορούν να ρωτούν κάποιον , που ενδεχομένως να γνωρίζει καλύτερα το θέμα. Πρέπει επίσης να κτίσουμε κουλτούρα και ανθεκτικότητα (resilience) και αυτό δεν είναι εύκολο να γίνει, και σίγουρα πρέπει να ξεκινήσει η εκπαίδευση από μικρή ηλικία.

Επιπλέον, οι κυβερνήσεις οφείλουν να λαμβάνουν υπόψη τους τις εξελίξεις. Θα μπορούσαν, για παράδειγμα, να ενημερώνουν και να εκπαιδεύουν από προηγουμένως τους πολίτες τους, από πού μπορούν να βρουν έγκαιρη ενημέρωση σε περιόδους κρίσεις, ώστε να μην δημιουργηθεί πανικός ή μεγάλα κενά πληροφόρησης που μπορούν να τα εκμεταλλευτούν άτομα ή κράτη με μη-φιλικά κίνητρα. Πρέπει επίσης να υπάρχει συνεχής ενημέρωση και εκπαίδευση για το προσωπικό για να αναπτυχθεί η ανθεκτικότητα που αναφέραμε. Το ίδιο ισχύει και για τις εταιρείες και μη-κρατικούς οργανισμούς. Από την άλλη και οι μεγάλες εταιρείες μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχουν ευθύνη να συμβάλλουν, αναγνωρίζοντας και κλείνοντας για παράδειγμα ψεύτικους λογαριασμούς. Σε ένα βαθμό γίνεται αυτό.

Προστασία ελευθερίας λόγου και έκφρασης

-Πώς μπορεί είτε οι κρατικές αρχές είτε η ΕΕ να συμβάλει στην αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης, χωρίς να παρεμποδίζει την ελευθερία του λόγου;

-Μέτρα λαμβάνονται και πρέπει να λαμβάνονται. Η απαγόρευση τώρα κάποιων καναλιών ή ιστοσελίδων είναι ένα θέμα που συζητείται έντονα, γιατί εμπεριέχει μεγάλο ρίσκο μια τέτοια κίνηση γιατί στο τέλος της ημέρας η δημοκρατία αφορά σε μεγάλο βαθμό και στην ελευθερία του λόγου και της έκφρασης. Επιπλέον, αν απαγορευτεί κάτι κινδυνεύουμε να πέσουμε σε παγίδα και να έχουμε το αντίθετο αποτέλεσμα. Κάποιες φορές επιβάλλεται να γίνει κάτι τέτοιο, όπως είδαμε και στην περίπτωση του Russian Today, το οποίο έχει μεγάλη επιρροή σε κάποιες περιοχές της Ευρώπης. Εδώ οι αρμόδιοι έκριναν ότι στη ζυγαριά βάρυνε περισσότερο η απαγόρευση, και όντως το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο επικύρωσε την απαγόρευση του RT και του Sputnik και υποστήριξε ότι δεν έθεσε σε κίνδυνο την ελευθερία του λόγου, λαμβάνοντας υπόψη την εξαιρετική επείγουσα ανάγκη λόγω του πολέμου. Ουσιαστικά τα κανάλια θεωρήθηκαν ρωσικά εργαλεία παραπληροφόρησης και χειραγώγησης πληροφοριών.

>Mίντια μόρφωση από το δημοτικό

-Το εκπαιδευτικό σύστημα ποιο ρόλο μπορεί να παίξει;

-Πρέπει να βελτιωθεί άμεσα αυτό που λέμε media literacy. Όλα αυτά πρέπει να ενταχθούν στο αναλυτικό πρόγραμμα των σχολείων και μάλιστα από μικρή ηλικία. Όπως έγινε για παράδειγμα με τα περιβαλλοντικά ζητήματα και την ανακύκλωση, που πλέον βλέπεις τα περισσότερα παιδιά να είναι ευαισθητοποιημένα και ενήμερα. Πρέπει να δημιουργηθεί εγρήγορση και με τα κατάλληλα τεστ να ελέγχουμε σε ποιο επίπεδο είμαστε και να λαμβάνονται διορθωτικά μέτρα. Η Φινλανδία είναι ένα ενδεικτικό παράδειγμα όπου η μόρφωση για αυτά τα θέματα ξεκινάει από το δημοτικό, και για αυτό θεωρείται το κράτος που με την μεγαλύτερη αντίσταση κατά της παραπληροφόρησης.

Οργανωμένες εκστρατείες διάδοσης fake news

-Υπάρχουν συγκεκριμένες χώρες ή κέντρα που βρίσκονται πίσω από συγκεκριμένες εκστρατείες παραπληροφόρησης;

–Σαφώς και υπάρχουν, άτομα και κρατικές υπηρεσίες, αλλά και σημαντικοί μη-κρατικοί δρώντες. Η Ρωσία μάλλον έχει την πρωτοκαθεδρία και για αυτό και συνήθως μονοπωλεί τη δημοσιότητα, ιδιαίτερα μετά τις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ το 2016 και το 2020. Σε κάποιες χώρες υπάρχουν και τα λεγόμενα troll factories που «ειδικεύονται» στην παραπληροφόρηση, αλλά και στην προώθηση ρητορικής μίσους (hate speech) μεταξύ άλλων με στόχο να διχάσουν και να πολώσουν.

-Και πως ακριβώς διαδίδεται η παραπληροφόρηση σε τόσο μεγάλο βαθμό και τόσο γρήγορα;

-Εξαρτάται από την περίπτωση και τον στόχο. Αν είναι για παράδειγμα οργανωμένη προσπάθεια σε επίπεδο κρατικών υπηρεσιών με στόχο να δημιουργήσει κόστος στον αντίπαλο ή αν είναι απλά για σκοπούς επισκεψιμότητας σε μια ιστοσελίδα, ή ακόμη αν είναι για συλλογή πληροφοριών σε επίπεδο «τι αρέσει να διαβάζει» η συγκεκριμένη κοινωνία. Αν δούμε την πρώτη περίπτωση, μπορούμε να το χωρίσουμε σε τρία επίπεδα. Το πρώτο επίπεδο είναι το στρατηγικό, όπου μια μικρή ομάδα αποφασίζει τη στρατηγική, το μήνυμα και ποιους θέλει να επηρεάσει και ετοιμάζει την «είδηση», το meme, την εικόνα, κτλ.. Σε δεύτερο, ή μεσο-επίπεδο, υπάρχει μια μεγαλύτερη ομάδα ανθρώπων που αρχίζουν να διαδίδουν τα μηνύματα (shares), και σε τρίτο επίπεδο αναλαμβάνουν δράση τα bots, τα οποία μέσω των κοινωνικών δικτύων κάνουν αναμεταδόσεις (share) σε τεράστιους αριθμούς. Επί της ουσίας ένας πολύ μικρός αριθμός ατόμων με αυτή τη διαδικασία σε διάστημα ωρών μερικές φορές, μπορούν να εμφανίσουν μια είδηση στο Twitter χιλιάδες φορές (με retweets) με το μήνυμα να φτάνει σε εκατομμύρια άτομα . Είναι τρομακτικοί αριθμοί. Έτσι, εύκολα δημιουργείται η ψευδαίσθηση πως κάτι που μεταδίδεται με αυτό τον τρόπο είναι αλήθεια, αφού τόσοι πολλοί φαίνεται να το κάνουν share ή like. Πολύ εύλογα κάποιος θα σκεφτεί πως αφού διάβασαν κάτι από τόσες διαφορετικές πηγές δεν μπορεί παρά να είναι αλήθεια, ιδιαίτερα αν η είδηση καταλήξει και σε παραδοσιακά ΜΜΕ. Αυτό είναι ένα είδος «ξεπλύματος πληροφοριών» (information laundering). Ταυτόχρονα, πολλές φορές αυτά τα νέα εμφανίζονται και σε trending lists και είναι πολύ πιο πιθανό κάποιος να τα δει. Έτσι δημιουργείται μια αξιοπιστία, χωρίς αυτή να υπάρχει στην πραγματικότητα.

-Παίρνει χρόνο να αποκτήσουν ακροατήριο αυτοί οι λογαριασμοί;

-Ναι, πολλές φορές υπάρχει μεγάλη και μακροχρόνια προετοιμασία πίσω από αυτούς τους ψεύτικους λογαριασμούς για να αποκτήσουν αξιοπιστία και ακροατήριο και «ακόλουθους» (followers). Ενδεικτικό παράδειγμα είναι οι αμερικανικές εκλογές του 2016, όπου σύμφωνα με το Facebook (άρθρο της Guardian 31/10/2017) υπήρχαν τουλάχιστον 120 λογαριασμοί υποστηριζόμενοι από τη Ρωσία, με 80,000 αναρτήσεις, με 29 εκατομμύρια Αμερικανούς ως άμεσους αποδέκτες και 126 εκατομμύρια ως έμμεσους. Φυσικά αν αυτό επηρέασε ουσιαστικά τις εκλογές δεν είναι ξεκάθαρο, αλλά σίγουρα είναι ενδεικτικό το πόσο εύκολη είναι η παραπληροφόρηση στην εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.