Λίγο προτού αποφασίσω να… κρεμάσω το στηθοσκόπιο μου και ξεκουραστώ, με επισκέφτηκε τουρκοκύπρια ασθενής, συνοδευόμενη από την κόρη της, από την κατεχόμενη Λευκωσία. Αφού συμπλήρωσα το ιστορικό και τη λεπτομερή εξέταση της ασθενούς, η κόρη έκπληκτη μού δήλωσε: «βλέπω γιατρέ, ότι χρησιμοποιείτε ακόμα την παλιά παραδοσιακή εξέταση, ενώ οι δικοί μας γιατροί δεν αγγίζουν πια τον ασθενή. Προχωρούν κατ’ ευθείαν στην παραπομπή διαγνωστικών εξετάσεων!»
Δεν ήξερα πώς να ερμηνεύσω το σχόλιο της. Ήταν έπαινος για μένα που πήρα το χρόνο μου να εξετάσω τη μητέρα της ή προσπαθούσε να μού υποδείξει ότι «οι δικοί τους γιατροί», μάς έχουν ξεπεράσει;
Είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια με την εξέλιξη της ιατρικής, έχει αμφισβητηθεί η παραδοσιακή ιατρική εξέταση, όπου ο γιατρός διαθέτει χρόνο για λεπτομερές ιστορικό και φυσική εξέταση του ασθενή. Η γενιά η δική μου διδασκόταν ότι ένα λεπτομερές ιστορικό και μια ενδελεχής φυσική εξέταση του ασθενή θα σού έδινε τη σωστή διάγνωση κατά 90 %. Το υπόλοιπο μπορούσε να συμπληρωθεί με επιπρόσθετες διαγνωστικές αναλύσεις.
Με την έναρξη λειτουργίας της πρώτης Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας σε συνεργασία με την ιατρική σχολή St George’s Λονδίνου, είχα την ευκαιρία να είμαι σε επαφή με το σύγχρονο σύστημα διδασκαλίας αλλά και με τους φοιτητές. Όντως, γενικά ή έμφαση διδασκαλίας μεταφερόταν στις νέες τεχνολογίες και στις σύγχρονες διαγνωστικές μεθόδους. Η γενική τάση είναι οι φοιτητές να επικεντρώνονται στη σωστή επιλογή των εργαστηριακών εξετάσεων, να γνωρίζουν και να αξιολογούν τα αποτελέσματα των νέων μεθόδων διάγνωσης και θεραπείας και να παραμερίζουν σε μεγάλο βαθμό τη φυσική εξέταση.
Οι φοιτητές έχουν την εντύπωση ότι γνωρίζοντας τις λεπτομέρειες που προσφέρουν ένα υπερηχογράφημα, μια αξονική τομογραφία ή πολλές αιματολογικές εξετάσεις είναι πιο σημαντικές, ενώ ο γιατρός κερδίζει χρόνο να εξυπηρετεί περισσότερους ασθενείς αντί να «σπαταλά χρόνο μιλώντας και εξετάζοντας» τον άρρωστο !
Σε πολλά ιατρικά κέντρα του εξωτερικού ο παραδοσιακός «γύρος» των γιατρών δεν γίνεται πια στα κρεβάτια των αρρώστων, αλλά σε δωμάτιο συνεδριάσεων, μπροστά σε ηλεκτρονικούς υπολογιστές και οθόνες όπου έχουν εύκολη πρόσβαση σε όλες τις απαραίτητες πληροφορίες των ασθενών καθώς και στις εικόνες των διαγνωστικών εξετάσεων.
Δικαιολογημένα, οι φοιτητές αναρωτιούνται: πόσο πράγματι χρήσιμη είναι η φυσική εξέταση του ασθενή;
Πιθανώς, οι τακτικοί ασθενείς μας να μην χρειάζονται μια ολοκληρωμένη εξέταση κάθε φορά που επισκέπτονται τον γιατρό τους. Όμως, θα είναι λάθος να παραλείπεται κατά την πρώτη επίσκεψη ένα λεπτομερές ιατρικό ιστορικό και μια στοχευόμενη φυσική εξέταση που θα οδηγήσει τον γιατρό προς μια σωστή περαιτέρω διερεύνηση του προβλήματος του. Τόσο ο γιατρός όσο και ο ασθενής θα πρέπει να γνωρίζουν ότι χωρίς το λεπτομερές ιατρικό ιστορικό και την μεθοδευμένη φυσική εξέταση, ο γιατρός δεν θα έχει κάποια κατεύθυνση ως προς την διάγνωση, και θα καταφύγει σε πάμπολλες άσκοπες εξετάσεις που πιθανότατα δεν θα βοηθήσουν, αλλά μάλλον θα κάνουν και κακό στον ασθενή. Αξίζει να σημειωθεί πως η κύρια πηγή ακτινοβολίας στο κοινό προέρχεται, όχι από τα πυρηνικά εργοστάσια όπως εύλογα θα υποθέταμε, αλλά από τους ίδιους του γιατρούς, μέσα από τις αχρείαστες ακτινολογικές εξετάσεις που υποβάλλουν τους ασθενείς τους.
Πρόσφατα, έκπληκτος είδα στην τηλεόραση και άκουσα στο ραδιόφωνο για μέρες μια διαφήμιση – καμπάνια, η οποία ενώ στόχευε στην ενημέρωση ου κοινού για πρόληψη διαφόρων ασθενειών, στην πραγματικότητα παραπλανούσε το κοινό! Τόνιζε ότι, δήθεν, η αξονική τομογραφία των πνευμόνων επιβάλλεται ως εξέταση ρουτίνας ! Αν είναι δυνατόν! Τη στιγμή που ήδη διεθνώς παρατηρείται αύξηση στους καρκίνους στον γενικό πληθυσμό προερχόμενο από υπερβολική, απερίσκεπτη και άσκοπη χρήση των διαγνωστικών αυτών εξετάσεων που εκπέμπουν ακτινοβολία. Έσπευσα φυσικά να επισημάνω την ιατρική αυτή παραπληροφόρηση στις Αρχές, που φαίνεται να έδρασαν γρήγορα και η διαφήμιση σταμάτησε!
Αναμφισβήτητα, στις περισσότερες περιπτώσεις, με ένα ολοκληρωμένο ιστορικό και φυσική εξέταση, μπορούμε να παρακάμψουμε πολλές αχρείαστες εξετάσεις και να αποφύγουμε την τεράστια ταλαιπωρία του ασθενή, αλλά και την οικονομική επιβάρυνση του ΓεΣΥ. H επίσκεψη στο γιατρό θεωρείται ανεπαρκής, αν ο ασθενής δεν εξεταστεί. Ας το έχουν υπόψη τους οι ασθενείς για να αξιολογούν και το γιατρό τους.
Τί είναι εκείνο, όμως, που κάνει την εξέταση τόσο απαραίτητη, εκτός των προαναφερθέντων στην σχέση γιατρού-ασθενή ;
Μια πειστική ερμηνεία, έχει δώσει ο δρ Abraham Verghese (Abraham Verghese, A doctor’s touch/Video on TED.com) καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Stanford, ΗΠΑ για το άγγιγμα του γιατρού! Ο δρ Varghese συσχετίζει διάφορες τελετουργίες, όπως είναι ο γάμος, η αποφοίτηση από το πανεπιστήμιο κ.ο.κ. και υποστηρίζει ότι «η φυσική εξέταση του ασθενή είναι μια τελετουργία που φέρνει πολύ κοντά τη σχέση μας με τον ασθενή. Ο ασθενής έρχεται στο ιατρείο μας και μάς αποκαλύπτει τα πιο προσωπικά του/της στοιχεία και θέματα, που ίσως δεν θα πεί πουθενά αλλού. Μετά, όχι μόνο δέχεται, αλλά περιμένει τον γιατρό να τον αγγίξει, να εξετάσει την καρδιά, τους πνεύμονες, την κοιλιά και όλο το σώμα του. Αυτή η τελετουργία θεμελιώνει την σχέση μας με τον ασθενή, μια σχέση εμπιστοσύνης και αγάπης.»
Ο δρ Verghese περιγράφει ένα συγκινητικό απόσπασμα στην περίπτωση ενός ασθενή του που πέθαινε από AIDS. Στις τελευταίες μέρες του, όταν το σώμα του ήταν πια σκελετωμένο, ο γιατρός τον επισκεπτόταν και τον εξέταζε καθημερινά, παρ’ όλο που η εξέταση του δεν θα είχε κάποιο αποτέλεσμα στη ζωή του ασθενή. Εντούτοις, αυτή η τελετουργία ήταν καθαρκτική για τον γιατρό και απαραίτητη για τον ασθενή. Μέσα από αυτή την τελετουργία περνούσε ένα πολύ σημαντικό μήνυμα: « Θα είμαι πάντα, πάντα εδώ. Θα είμαι μαζί σου και θα περάσουμε αυτή την εμπειρία μαζί. Δεν θα σε εγκαταλείψω, θα είμαι μαζί σου μέχρι το τέλος…»
H σύγχρονη ιατρική παιδεία αποστασιοποιείται από την ιπποκρατική θεώρηση ότι ο άνθρωπος αποτελεί ενιαία ψυχοσωματική οντότητα και ότι η κλινική εξέταση πρέπει να είναι εξονυχιστική. Ο Αριστοτέλης πρώτος είχε διαπιστώσει ότι η αφή (το άγγιγμα) ανήκει στις λειτουργίες του έμψυχου σώματος μας. «Χωρίς την αφή δεν υπάρχει καμιά άλλη αίσθηση», μας λέει ο μεγάλος Έλληνας φιλόσοφος!
Ναι, ο γιατρός θα πρέπει να αγγίξει στο χέρι τον ασθενή και να τον εξετάσει επιμελώς στο εξεταστικό κρεβάτι ή στο κρεβάτι του νοσοκομείου. H φυσική εξέταση είναι ένα άγγιγμα που θα φέρει πιο κοντά τον ασθενή σε αυτόν που εμπιστεύτηκε την υγεία του, τη ζωή του.
*Ο δρ Λάκης Κ. Αναστασιάδης είναι καρδιολόγος.
