Πριν από τρία χρόνια τέτοιες μέρες ανά το παγκόσμιο επικρατούσε πλήρης αβεβαιότητα. Ο αόρατος εχθρός, όπως όλοι ονομάζαμε τότε τον κορωνοϊό, απειλούσε ανθρώπινες ζωές. Χώρες απομονώθηκαν και έκλεισαν τις πύλες εισόδου στην επικράτεια τους, άνθρωποι κλείστηκαν στα σπίτια τους, επιχειρήσεις ανέστειλαν την λειτουργία τους. Οι εικόνες που έκαναν τον γύρω του κόσμου και αφορούσαν τον τεράστιο αριθμό ανθρώπων που κατέληγαν στα νοσοκομεία, κυρίως στην Ιταλία εκείνη την εποχή, προκαλούσαν τρόμο. Στην Κύπρο, η Κυβέρνηση προχώρησε στη σύσταση της Συμβουλευτικής Επιστημονικής Επιτροπής. Μέχρι τον Αύγουστο του 2020 όλα έβαιναν καλώς. Οι επιστήμονες μιλούσαν, η Κυβέρνηση αποφάσιζε, οι πολίτες συμμορφώνονταν.
Από το Νοέμβριο του 2020, το τιμόνι της ΣΕΕ ανέλαβε ο επίκουρος καθηγητής Παθολογίας Κωνσταντίνος Τσιούτης. Ο ίδιος σε μια συνέντευξη εκ βάθεων με αφορμή τη συμπλήρωση προχθές, τριών χρόνων από την ημέρα εμφάνισης του πρώτου κρούσματος κορωνοϊού στην Κύπρο, λέει στον «Φ», ότι δεν νιώθει ότι ανταποκρίθηκε όπως θα ήθελε στον ρόλο του ως επικεφαλής της ΣΕΕ. Αποδίδει αυτή του την άποψη, στο γεγονός ότι ο ρόλος του επικεφαλής είναι μόνο συντονιστικός και όχι ιεραρχικός ή θεσμικός. Αποκαλύπτει ότι ο ίδιος δεν συμφώνησε με το δεύτερο και το τρίτο καθολικό απαγορευτικό (Lockdown), και χαρακτηρίζει ως στην δυσκολότερη περίοδο της πορείας του ως επικεφαλής της ΣΕΕ, το φθινόπωρο του 2021 όταν επιβλήθηκε το Safepass και οι μάσκες στα μικρά παιδιά. Την στιγμή της ανακοίνωσης των αποφάσεων λέει, σκέφτηκε να παραιτηθεί.
ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΗ: Πέντε νέοι θάνατοι απο κορωνοϊό – Ανάμεσά τους 49χρονος
-Με ποιο τρόπο λήφθηκαν τα περιοριστικά μέτρα κατά την πρώτη περίοδο; Το καθολικό απαγορευτικό επεβλήθη επειδή αυτό κρίθηκε απαραίτητο ή επειδή η Κύπρος ακολούθησε απλά τον υπόλοιπο πλανήτη;
«Η απόφαση προέκυψε μέσα από συνδυασμό λόγων, ή καλύτερα παραδοχών, που έπρεπε να κάνουμε. Η πρώτη παραδοχή ήταν το πόσα πράγματα δεν γνωρίζαμε τότε για τον ιό και τη λοίμωξη που προκαλούσε. Από τη μία βλέπαμε τις ραγδαίες εξελίξεις στις γειτονικές χώρες που είχαν πληγεί νωρίτερα από την Κύπρο, και από την άλλη συνειδητοποιούσαμε πόσα πράγματα δεν γνωρίζαμε ακόμα, για την ταχύτητα μετάδοσης, για τον καλύτερο τρόπο αντιμετώπισης, για τις ομάδες κινδύνου, για τα αποτελεσματικότερα μέτρα πρόληψης. Η δεύτερη παραδοχή ήταν πως δεν ήμασταν προετοιμασμένοι και δεν θα μπορούσαμε άλλωστε να είμαστε με τα δεδομένα της τότε εποχής. Η τρίτη παραδοχή, αφορούσε την έλλειψη εμπειρίας στη διαχείριση μίας τόσο σοβαρής κρίσης δημόσιας υγείας, ανά το παγκόσμιο. Αυτό σημαίνει ότι σε μεγάλο βαθμό, ναι, εμείς όπως και άλλες χώρες, τους πρώτους μήνες της πανδημίας, ακολουθούσαμε το παράδειγμα άλλων. Από την άλλη όμως, πρέπει να πούμε ότι η Κύπρος, σε αντίθεση με πολλές άλλες χώρες, προσάρμοζε τις πρακτικές που εφάρμοζε, στα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα, το πρώτο απαγορευτικό είχε μικρότερη διάρκεια σε σχέση με τις περισσότερες χώρες της Ευρώπης και η Κύπρος ήταν ανάμεσα στις λίγες χώρες που πέτυχε σταδιακή αποκλιμάκωση των μέτρων και πέρασε ένα πολύ ασφαλές καλοκαίρι 2020».
-Ακολούθησαν άλλα δύο καθολικά απαγορευτικά, συμφωνούσατε;
«Όχι, δεν συμφωνούσα με το δεύτερο και το τρίτο απαγορευτικό. Ήμουν σαφής, τόσο στις τοποθετήσεις μου όσο και στις επιφυλάξεις μου σε σχέση με τις ενδεχόμενες επιπτώσεις. Στις συναντήσεις καταθέταμε όλοι τις απόψεις μας και αυτές συζητούνταν. Τον Ιανουάριο 2021 (δεύτερο απαγορευτικό), όταν η επικράτηση της μετάλλαξης «άλφα» (Βρετανικής), εκτόξευσε τους επιδημιολογικούς δείκτες οδηγώντας σε σοβαρό κύμα κρουσμάτων και νοσηλειών, υπήρχε μεγάλη αβεβαιότητα. Για το τρίτο απαγορευτικό, τον Απρίλιο 2021, η πορεία των πραγμάτων μέχρι να ληφθεί η συγκεκριμένη απόφαση ήταν αρκετά συγκεχυμένη και ελήφθη μετά από πολλαπλές συναντήσεις και εν μέσω σοβαρών διαφωνιών εντός της ΣΕΕ. Ωστόσο, και παρά τις διαφωνίες μου, όφειλα να σεβαστώ, τόσο την άποψη των συναδέλφων μου, όσο και την πολιτική απόφαση που λήφθηκε τελικά. Στην τελική όμως, το αν τα απαγορευτικά αυτά είχαν το αναμενόμενο αποτέλεσμα, μένει να αποδειχθεί μέσα από επιστημονικές μελέτες και όχι προσωπικές απόψεις».
-Σας είδαμε να διαφωνείτε δημόσια με τις αποφάσεις που είχαν ληφθεί το 2021 και αφορούσαν το παρατεταμένο κλείσιμο των σχολείων.
«Νομίζω το θέμα των σχολείων ήταν και παραμένει αντικείμενο συζητήσεων και διαφωνιών σε όλο τον κόσμο. Σίγουρα αυτό που όλοι θέλαμε ήταν οι μαθητές να είναι ασφαλείς, αλλά ταυτόχρονα να μην στερούνται της εκπαίδευσής τους και της κοινωνικότητας. Για αυτό, προσωπικά, δεν ήμουν υπέρ του κλεισίματος των σχολείων θεωρώντας ότι πλήττονταν σοβαρά η κοινωνικοποίηση και η εκπαίδευση, και δυστυχώς βλέπουμε ήδη τις επιπτώσεις σήμερα. Άρα ο γνώμονας με τον οποίον ανέλαβα μια πρωτοβουλία τότε, ήταν η ασφαλής επιστροφή των μαθητών και η αδιάκοπη παρουσία τους στα σχολεία. Κατέβαλα τεράστια προσπάθεια με συναντήσεις με όλους τους φορείς της Παιδείας, προσπάθησα και θεωρώ ότι η επιστροφή των μαθητών στα σχολεία ήταν αποτέλεσμα μιας άτυπης σύμπραξης μεταξύ υπουργείου Παιδείας, εκπαιδευτικών, οργανωμένων γονιών και ΜΜΕ».
-Ο Νοέμβριος του 2021, η δυσκολότερη περίοδος
-Ποια θεωρείτε ότι ήταν η πιο δύσκολη σας στιγμή ως επικεφαλής της ΣΕΕ;
«Πολλές ήταν οι δύσκολες στιγμές και το κυρίαρχο αίσθημα σε πολλές περιπτώσεις ήταν η αβεβαιότητα. Μην ξεχνάμε ότι ο ρόλος μας ήταν πολύ συγκεκριμένος: Να ζυγίζουμε τα επιστημονικά δεδομένα ώστε να δίνουμε κατάλληλες και τοπικά προσαρμοσμένες εισηγήσεις. Πάντα, το να δίνεις εισηγήσεις για μέτρα ενέχει ρίσκο ότι αυτά μπορεί να αποδειχθούν είτε ανεπαρκή είτε υπερβολικά.
Η πιο δύσκολη στιγμή μου ως επικεφαλής της ΣΕΕ, ήταν τον Νοέμβριο 2021, όταν αποφασίσθηκε, η χρήση μάσκας και η εφαρμογή του Safepass σε παιδιά. Ήταν μέτρα για τα οποία είχα εκφράσει την αντίθεσή μου, τόσο πριν όσο και μετά, καθώς θεωρούσα ότι προκαλούσαν περισσότερο διχασμό στην κοινωνία, παρά όφελος στον περιορισμό της μετάδοσης. Τη στιγμή της ανακοίνωσης των αποφάσεων ήθελα να παραιτηθώ, αλλά με σταμάτησαν οι άνθρωποι της Ομοσπονδίας Συνδέσμων Ασθενών Κύπρου, με τους οποίους είχαμε ήδη αρχίσει, εθελοντικά την διεξαγωγή της εκστρατείας ενημέρωσης «Είναι απλό».
Για την ανάγκη διεξαγωγής της εκστρατείας ήμουν σίγουρος, για το αν ορθώς αποφάσισα και δεν υπέβαλα την παραίτηση μου, δεν είμαι σίγουρος ακόμα και τώρα. Η πρωτοβουλία για την εκστρατεία, είχε σκοπό να γεμίσει τα κενά πληροφόρησης, που υπήρχαν. Έτσι, με κάποιους δημοσιογράφους αποταθήκαμε στην ΟΣΑΚ, η οποία χωρίς δεύτερη σκέψη μας έδωσε στέγη. Μέσα από την εκστρατεία, απαντήσαμε σε χιλιάδες ερωτήματα, η πλειοψηφία των οποίων αφορούσε σε απλές καθημερινές απορίες που είχε ο κόσμος. Μέχρι τότε, η επικοινωνία είχε κατά κόρον μονή κατεύθυνση, με αποτέλεσμα να μην καταγράφονται επαρκώς τα ζητήματα που απασχολούσαν την κοινωνία. Αυτό σήμαινε ότι πολλές δηλώσεις επιστημόνων, όχι μόνο έπεφταν στο κενό επειδή ήταν αντίθετες με την πραγματικότητα που ζούσε ο κόσμος, αλλά ενίσχυαν και τη δυσπιστία. Με την εκστρατεία επιτέλους ακούσαμε τον κόσμο».
Βλέποντας πίσω, δεν θα έλεγα ότι ανταποκρίθηκα επαρκώς στο ρόλο του επικεφαλής της ΣΕΕ και ο λόγος είναι απλός: Ο ρόλος είναι συντονιστικός, όχι ιεραρχικός ή θεσμικός. Για αυτό άλλωστε τήρησα δημοκρατική διαδικασία κατάθεσης εισηγήσεων, φροντίζοντας να φτάνουν οι εισηγήσεις όλων στον υπουργό Υγείας. Πολλοί συνάδελφοί μου δεν κατανοούσαν ότι είχαμε μόνο συμβουλευτικό ρόλο και αυτό οδηγούσε συχνά σε ρήξεις και προσωπικές επιθέσεις».
«Πίστευα ότι τα μέτρα ατομικής προστασίας είναι το κλειδί»
Πώς κρίνετε εκ των υστέρων την στάση που τηρήσατε έναντι των εμβολίων και των εμβολιασμών;
«Αναμφίβολα τα εμβόλια έσωσαν ζωές και βοήθησαν την κοινωνία να παραμείνει ανοικτή. Προσωπικά, πάντα στήριζα την στρατηγική «εμβόλιο συν», δηλαδή ότι η αποτελεσματικότητα των εμβολιασμών θα έφτανε μέχρι ένα σημείο, ενώ τα μέτρα ατομικής προστασίας είναι το κλειδί στην διακοπή της διασποράς. Παρόλο που στήριξα τους εμβολιασμούς, τόνισα αρκετές φορές την ανάγκη για συνεχή καταγραφή και ανάλυση δεδομένων, για διαφάνεια και για την προσαρμογή του εμβολιαστικού προγράμματος στα χαρακτηριστικά της εκάστοτε χρονικής περιόδου. Επίσης, είναι γνωστό ότι αντέδρασα έντονα στη συνέχιση των εμβολιασμών με το Vaxzevria (εμβόλιο AstraZeneca), όταν πρωτοεμφανίσθηκαν περιστατικά σοβαρής θρόμβωσης. Επίσης θεωρούσα ορθότερο να ενισχυθούν οι εμβολιασμοί των ενηλίκων, έναντι της εφαρμογής μέτρων περιορισμού των ανεμβολίαστων παιδιών».
Τρία χρόνια μετά, θεωρώ ότι αποκτήσαμε δύο σημαντικά όπλα: Ξέρουμε πως οι δομές δημόσιας υγείας χρειάζονται συνεχή ενίσχυση και υποστήριξη, και σε επίπεδο κοινωνίας, ξέρουμε ότι επιβάλλεται η συλλογικότητα και η αλληλοπροστασία.
-Για τον τρόπο με τον οποίο τα μέλη της ΣΕΕ βρεθήκατε στα φώτα της δημοσιότητας, τι σκέφτεστε σήμερα;
«Είμαι της άποψης ότι ο κάθε επιστήμονας οφείλει να υπηρετεί ανιδιοτελώς την επιστήμη του. Σήμερα, η επικοινωνία είναι επιστήμη, στην οποία εμείς δεν είχαμε εξειδίκευση. Κατανοώ ότι τα ΜΜΕ είχαν καθήκον να δώσουν βήμα στον επιστημονικό κόσμο. Όμως υπάρχουν όρια, τα οποία εμείς έπρεπε να είχαμε προστατεύσει. Αν είχα ξανά την επιλογή, θα απέφευγα τη δημόσια έκθεσή μου και θα απαιτούσα τη συμβολή ειδικών στην επικοινωνία. Θεωρώ, ότι ως ομάδα δεν προστατευθήκαμε ούτε από τον πολιτικό κόσμο, αλλά ούτε και από την επιστημονική/ακαδημαϊκή κοινότητα. Αντίθετα, μάλλον οι μεγαλύτεροι πολέμιοί μας ήταν μέσα από επιστημονικούς κύκλους. Όσο για τους πολιτικούς, δεν θα περίμενα κάποια διαφορετική στάση. Αυτό είναι κάτι που εμείς, ως εκπρόσωποι της επιστημονικής κοινότητας, πρέπει να αποδεχτούμε και να φροντίσουμε, ώστε να μην εκτεθούν, με αντίστοιχο τρόπο, οι επόμενες γενιές επιστημόνων».
Από τις 11 Μαρτίου 2020 μέχρι τις 11 Μαρτίου 2023
Σαν σήμερα, στις 11 Μαρτίου 2020, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κήρυξε την μέχρι τότε «έκτακτη ανάγκη δημόσιας υγείας διεθνούς ενδιαφέροντος», σε πανδημία. Έκτοτε και σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του ΠΟΥ, η πανδημία έχει προκαλέσει γύρω στα 6 εκατομμύρια θανάτους, οι οποίοι είχαν αιτία τον κορωνοϊό. Συνολικά καταγράφηκαν πάνω από 670 εκατομμύρια μολύνσεις, ενώ γύρω στα 650 εκατομμύρια άνθρωποι ανάρρωσαν μετά την μόλυνση τους από τον ιό.
Στην Κύπρο, ο αριθμός των επιβεβαιωμένων κρουσμάτων κορωνοϊού μέχρι χθες, είχε ανέλθει στις 652.386, ενώ ο αριθμός των θανάτων που είχαν τελική αιτία τον κορωνοϊό έφθασε τους 1.335. Μέχρι τον Δεκέμβριο του 2021, η πανδημία κόστισε στο Κράτος €115 εκατομμύρια, ενώ το αντίστοιχο κόστος στην Ελλάδα ήταν €1,7 δισ.
Σε διεθνές επίπεδο, η πανδημία επηρέασε και την αγορά εργασίας. Το Διεθνές Γραφείο Εργασίας υπολογίζει ότι το 2020 χάθηκαν 135 εκατομμύρια θέσεις εργασίας. Παρά την ανάκαμψη, το έλλειμμα δεν έχει ακόμη καλυφθεί: Ανερχόταν σε 56 εκατομμύρια θέσεις εργασίας το 2022 και αναμένεται να πέσει στα 37 εκατομμύρια το 2023.
Εξαιτίας των μέτρων που επιβλήθηκαν παγκοσμίως, εκτιμάται ότι μακριά από την εκπαίδευση έμειναν κατά τα πρώτα δύο χρόνια της πανδημίας 1,29 δισ. μαθητές και φοιτητές. Δηλαδή το 81,8% των μαθητών και φοιτητών σε παγκόσμιο επίπεδο, σύμφωνα με στοιχεία της Unesco.
Σε ό,τι αφορά τους εμβολιασμούς, εκτιμάται ότι μέχρι σήμερα έχουν χορηγηθεί 13,2 δισ. δόσεις σε ολόκληρο τον πλανήτη.
ΑΥΤΟΠΤΗΣ ΜΑΡΤΥΡΑΣ
Τα τρία σοκ
Ως συντάκτης υγείας, έζησα την πανδημία στο πετσί μου και ο Θεός να μην ξαναδώσει να χρειαστεί να εργάζομαι 24 ώρες το 24ώρο. Το πρώτο σοκ, το έπαθα, όταν τον Μάιο του 2020 είδα πολιτικούς και επιστήμονες να φωνάζουν περιχαρείς ότι νικήσαμε την πανδημία. Το δεύτερο ήρθε, όταν με πήραν από το υπουργείο Υγείας να μου θυμώσουν, επειδή έγραψα ότι τα εμβόλια δεν προστατεύουν από τη μόλυνση και τη μετάδοση. Το τρίτο, ήρθε, όταν η Κυβέρνηση άρχισε να λαμβάνει εμβολιομπηκτικά μέτρα, διχάζοντας την κοινωνία. Δεν θα παραλείψω όμως να επισημάνω κιόλας, ότι αν ως κοινωνία μας έλεγαν δώστε χρήματα, για να προστατευθούν οι ευπαθείς, θα το κάναμε όλοι αμέσως. Μας είπαν κρατάτε απόσταση, κάτι το οποίο πρέπει να κάνουμε για όλους τους ιούς και τις λοιμώξεις, και εμείς ακόμα, δεν το καταλάβαμε.
