Πώς ένα έργο που γράφτηκε πριν από 400 χρόνια γίνεται τόσο επίκαιρο όσο το κίνημα #MeToo; Η σκηνοθέτιδα Μαγδαλένα Ζήρα μιλάει για την παράσταση «Με το Ίδιο Μέτρο» -που ανεβαίνει αυτές τις μέρες στη Λευκωσία- και με την ευκαιρία αναφέρεται στην ανάγκη για επαναδιαπραγμάτευση των ερωτικών σχέσεων, αλλά και τη σεξουαλική παρενόχληση που δεν είναι ξένη ούτε για τις γυναίκες στο θέατρο.
«Και να με καταγγείλεις ποιος θα σε πιστέψει;», ρωτάει ο άρχοντας την ηρωίδα του έργου όταν αρνείται να υποκύψει στον σεξουαλικό εκβιασμό του με αντάλλαγμα να ελευθερώσει τον αδερφό της. «Ποιος θα σε πιστέψει;». Ένα ερώτημα που εξακολουθεί να κλείνει τα στόματα των γυναικών μέχρι σήμερα. «Ζήσαμε κάτι συγκλονιστικό στις πρόβες», λέει η Μαγδαλένα Ζήρα καθώς περιγράφει τις χρονικές γέφυρες της πατριαρχίας που συνδέουν τον Σαίξπηρ με το σήμερα. «Καθώς κάναμε πρόβα τη σκηνή όπου αυτός ο άρχοντας και δικαστής, κατηγορείται ότι χρησιμοποιεί την εξουσία του για να εξαναγκάσει μία μοναχή να κάνει σεξ μαζί του, βρισκόταν σε εξέλιξη στην αμερικανική Γερουσία η ακροαματική διαδικασία εναντίον του Brett Kavanaugh, ύστερα από τις καταγγελίες της Christine Ford ότι στο παρελθόν αποπειράθηκε να τη βιάσει. Και ξαφνικά αυτές οι δύο παράλληλες ιστορίες, ένα έργο 400 χρόνων και μια σύγχρονη υπόθεση σεξουαλικής κακοποίησης, ήταν ντυμένα με την ίδια ρητορική». «Γιατί θυμήθηκες τώρα να τον καταγγείλεις;», έλεγαν στη Ford. Κι η απάντηση ερχόταν από τον άρχοντα του Σαίξπηρ. «Και να καταγγείλεις, ποιος θα σε πιστέψει;». Αυτός ο νοερός διάλογος ήρθε σαν δικαίωση για την επιλογή της να ανεβάσει το συγκεκριμένο έργο.
– Γιατί διάλεξες αυτό το έργο; Με γοήτευσε η Ισαβέλλα η κεντρική ηρωίδα. Δεν βλέπουμε συχνά σαιξπηρικά έργα των οποίων η πλοκή στηρίζεται σε έναν γυναικείο χαρακτήρα. Λόγω των συμβάσεων της εποχής του, οι γυναίκες υπάρχουν στα έργα του πάντα σε συνάρτηση με τα αντρικά πρόσωπα. Στο συγκεκριμένο έργο οι γυναίκες είναι περιθωριοποιημένες και απόκληρες από την κοινωνία.
– Με ποιον τρόπο είναι περιθωριοποιημένες; Η πρωταγωνίστρια αρνείται να παντρευτεί αλλά και να υποκύψει στις ορέξεις του άρχοντα. Μία άλλη ηρωίδα είναι ανύπαντρη και έγκυος, υπάρχει μία που διευθύνει έναν οίκο ανοχής και μία νεαρή που έχει εγκαταλειφθεί από τον αρραβωνιαστικό της, άρα είναι πια κι αυτή απόκληρη από την κοινωνία. Δεν βλέπουμε καμία ενταγμένη στην κοινωνία όπως τη θέλει η πατριαρχία. Γενικά, ως έργο έχει μεγάλο ενδιαφέρον για το σύγχρονο κοινό.
– Τι το κάνει επίκαιρο; Στο έργο βλέπουμε να φιμώνεται η αντίθετη άποψη, να συγκεντρώνεται όλη η εξουσία σε έναν ηγέτη, να καταδυναστεύονται οι αδύναμοι. Οι εξουσιαστές χρησιμοποιούν ως δικαιολογία την ακολασία του λαού κι αυτό που ορίζουν ως σεξουαλική παρέκκλιση, για να επιβάλουν σε μια νύχτα ένα απολυταρχικό καθεστώς, με αυστηρή αστυνόμευση, στέρηση της ελευθερίας της έκφρασης και ένα τιμωρητικό σύστημα με θανατικές ποινές και διαπομπεύσεις πολιτών. Όλα αυτά μπορεί να φαντάζουν τραβηγμένα, όμως, τα βλέπουμε να συμβαίνουν στον κόσμο σήμερα. Ή μπορεί πολύ εύκολα να υπάρξουν οι συγκυρίες που θα τα επιτρέψουν.
– Θεωρείς ότι σήμερα εγείρονται τέτοιου είδους κίνδυνοι; Ερμηνεύοντας κάποια σημάδια γύρω μας, δεν φαντάζει και πολύ μακρινό το σενάριο. Η δημοκρατία είναι σε κρίση. Και χάνονται ελευθερίες σε μια νύχτα. Πρέπει να είμαστε σε εγρήγορση και να μην επαναπαυόμαστε. Καθώς μελετούσαμε το έργο και το συζητούσαμε για να το ανεβάσουμε, ξέσπασε το σκάνδαλο Weinstein και γεννήθηκε το κίνημα #MeToo και #IBelieveHer, έτσι η παράσταση γίνεται ακόμη πιο επίκαιρη.
– Πιστεύεις ότι το #MeToo είναι μια επανάσταση που θα φέρει όντως την αλλαγή; Αν πέτυχε κάτι ως τώρα είναι ότι άνοιξε αυτό τον δημόσιο διάλογο. Έθεσε ερωτήματα στον καθένας μας, ώστε να τσεκάρουμε τα δικά μας στερεότυπα, τη συμπεριφορά μας, το πώς εκφραζόμαστε. Ακόμη κι αν φέρει μια μικρή μετακίνηση της νοοτροπίας και της συμπεριφοράς μας θα είναι σημαντικό. Υπάρχει μια μεγάλη αντίσταση σ’ αυτή την αλλαγή πάντως. Ακούμε αρκετούς να σχολιάζουν ότι «σε λίγο δεν θα μπορούμε να φλερτάρουμε» ή ότι αυτές οι συζητήσεις «σκοτώνουν τη σεξουαλικότητα».
– Τι απαντάς σ’ αυτό; Ότι το φλερτ και η σεξουαλικότητα αλλάζουν. Κάθε εποχή πρέπει να επανεξετάζει τις σχέσεις, τα όρια, τη σεξουαλικότητα. Αλλιώς ήταν τα πράγματα το 1950 κι αλλιώς είναι σήμερα. Και τα πράγματα να ξέρουμε ότι δεν αλλάζουν για πάντα. Η ανθρωπότητα πάει συνέχεια μπροστά-πίσω. Κάθε γενιά πρέπει να δίνει ξανά τη μάχη. Και οι ίδιες οι γυναίκες εσωτερικεύουν και διαιωνίζουν κάποια πράγματα. Άρα, η μάχη κατά της πατριαρχίας ξεκινάει καμιά φορά κι από μέσα μας.
– Έχεις βιώσει σεξουαλική παρενόχληση στον χώρο του θεάτρου; Ξέρεις τι γίνεται; Με όλη αυτή τη συζήτηση που αναπτύσσεται, πάμε πίσω αναδρομικά σε κάποια περιστατικά από το παρελθόν μας που τότε τα θεωρούσαμε νορμάλ, ενώ τώρα τα αναγνωρίζουμε και τα κατατάσσουμε διαφορετικά. Αυτό είναι πάρα πολύ χρήσιμο. Επομένως, σε περιπτώσεις που μου είχαν συμβεί πριν από χρόνια και θεώρησα ότι «απλά έτσι είναι τα πράγματα», εκ των υστέρων συνειδητοποιώ ότι υπήρχε λόγος που δεν αισθάνθηκα καλά. Ή βλέπω ότι κάποιες νοοτροπίες με κράτησαν πίσω από κάτι σημαντικό.
– Επομένως έρχεται μια καθυστερημένη συνειδητοποίηση, λες; Ναι και παλιά θεωρούσαμε ότι έπρεπε να το χειριστούμε εμείς. Αισθανόμασταν ότι η ευθύνη ήταν δική μας. «Μήπως συμπεριφέρθηκα με τρόπο που προκάλεσε;». Σήμερα, βλέπουμε αυτή τη μετατόπιση της ευθύνης ή τουλάχιστον βλέπουμε να συζητείται. Κι αν κάποιοι αισθάνονται να απειλούνται σήμερα επειδή χάνουν κάποια προνόμια, πρέπει να κατανοήσουν ότι αυτά λειτουργούσαν σε βάρος κάποιου άλλου.
– Εσύ προσωπικά έχεις ένα επάγγελμα στο οποίο σπάνια βλέπουμε γυναίκες. Τι σήμαινε για σένα αυτό; Οι σεξιστικές συμπεριφορές είναι παντού, ιδιαίτερα όταν βρίσκεται γυναίκα σε ηγετική θέση, όπως στη σκηνοθεσία. Ίσως σε επαγγέλματα που έχουν περισσότερο να κάνουν με το κέρδος και την εξουσία, τα πράγματα να είναι χειρότερα αλλά δεν σημαίνει ότι το θέατρο είναι αλώβητο από την ανισότητα. Αρκεί να κοιτάξουμε τον αριθμό των γυναικών σκηνοθετών και των γυναικών που γράφουν θεατρικά έργα. Οι συγγραφείς, οι σκηνοθέτες, οι καλλιτεχνικοί διευθυντές, είναι αυτοί που καθορίζουν το ρεπερτόριο εδώ και αιώνες, διαμορφώνουν την πολιτιστική μας αφήγηση, τα πρότυπα που βλέπουμε στη σκηνή και αφήνουν το αποτύπωμα της εποχής. Και είναι στην πλειοψηφία τους άντρες, άρα η αφήγηση είναι μέσα από την δική τους οπτική. Επιπλέον, πολλές γυναίκες επαγγελματίες του θεάτρου, και εγώ ανάμεσά τους, ακόμα και σήμερα, συχνά συνειδητοποιούμε ότι αυτή η ανισότητα συνεχίζει να επηρεάζει την επαγγελματική τους πορεία. Γιατί δυστυχώς κάποιοι, ενώ διακηρύττουν την κοινωνική δικαιοσύνη μέσα από το περιεχόμενο μιας θεατρικής παράστασης, δεν την εφαρμόζουν και στην επαγγελματική και προσωπική συμπεριφορά τους.
– Γιατί είναι σημαντικό αυτό; Οι συγγραφείς, οι σκηνοθέτες, οι καλλιτεχνικοί διευθυντές, είναι αυτοί που καθορίζουν το ρεπερτόριο τα τελευταία 2500 χρόνια, διαμορφώνουν την πολιτιστική μας αφήγηση, τα πρότυπα που βλέπουμε στη σκηνή και αφήνουν το αποτύπωμα της εποχής. Μαζί με την Αθηνά Κάσιου έχουμε αναλάβει μια πρωτοβουλία που θα έχει στον πυρήνα της την εκπροσώπηση των γυναικών στο θεατρικό ρεπερτόριο. Σύντομα θα μπορούμε να ανακοινώσουμε περισσότερα.
– Στην αφίσα του έργου γίνεται ένα λογοπαίγνιο με το #MeΤoo… Ήταν ιδέα του συζύγου μου που τη σχεδίασε.
– Ο οποίος είναι επίσης καλλιτέχνης, ο Γιώργος Τσαγγάρης. Δουλεύετε πάντα μαζί; Ναι, είναι ένας από τους βασικούς ανθρώπους της ομάδας του «Φανταστικού Θεάτρου», μαζί με την Έλενα Κατσούρη.
– Πώς είναι να συνεργάζεσαι με τον σύντροφό σου επαγγελματικά; Γενικά έχει πιο πολλά θετικά παρά αρνητικά. Είναι πολύ δημιουργικό και ενισχύει πολύ τη σχέση μας. Ο Γιώργος είναι οραματιστής και σκέφτεται έξω από πλαίσια. Με βοηθά -εμένα που σκέφτομαι πάντα πιο δομημένα και αναλυτικά- να ρισκάρω. Εκείνος βρίσκεται πίσω από πολλές τρελές αποφάσεις του «Φανταστικού Θεάτρου».
– Δυο καλλιτέχνες στο ίδιο σπίτι, τι συνεπάγεται αυτό; Η τέχνη έχει ιδιαιτερότητες ως επιλογή ζωής, ως lifestyle. Κι είναι σημαντικό να έχεις δίπλα σου ανθρώπους που να το καταλαβαίνουν αλλά και να σε θυμίζουν γιατί το κάνεις όλο αυτό. Επειδή είναι πολύ δύσκολα τα πράγματα για την τέχνη στον τόπο μας, χρειάζεται να υπενθυμίζεις καθημερινά στον εαυτό σου όλους τους λόγους που σε κρατάνε αφοσιωμένη.
Το έργο «Με το ίδιο μέτρο» σε σκηνοθεσία Μαγδαλένας Ζήρα, ανεβαίνει με πρωταγωνιστές τους ηθοποιούς Πόπη Αβραάμ, Φώτη Αποστολίδη, Έλενα Καλλινίκου, Μυρτώ Κουγιάλη, Φώτη Καράλη κ.ά. Παραστάσεις: 9, 10, 11, 16,17 Νοεμβρίου στην Αίθουσα Εκδηλώσεων Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ’ (δίπλα από την Ιερά Αρχιεπισκοπή), Πλατεία Αρχ. Κυπριανού, 1505 Λευκωσία (είσοδος από το προαύλιο του καθεδρικού ναού Αγίου Ιωάννη). Κρατήσεις στο τηλ. 99602428.
