Το δίδυμο της σύγχρονης τέχνης, τα κυπριακής καταγωγής αδέρφια Jake and Dinos Chapman και η αντισυμβατική δουλειά τους, ήταν το θέμα του συμποσίου που διοργάνωσε το Τμήμα Καλών Τεχνών του ΤΕΠΑΚ. Ήταν μια ευκαιρία για να συναντήσουμε τον Jake Chapman και να μας μιλήσει για το έργο τους και τη σχέση τους με την Κύπρο.
Στην κατάμεστη αίθουσα εκδηλώσεων του ΤΕΠΑΚ, ο Jake Chapman έφτασε τρέχοντας, μαζί με την έφηβη κόρη του, από το ξενοδοχείο τους. Είχε χαθεί, μας εξήγησε, στα στενά δρομάκια της Λεμεσού και φοβήθηκε πως άργησε – η αίσθηση της ακρίβειας και της συνέπειας, από τη βρετανική πλευρά του χαρακτήρα του, προφανώς. Δεκάδες φιλότεχνοι, φοιτητές και καλλιτέχνες είχαν έρθει για να τον γνωρίσουν από κοντά, όπως και τη δουλειά του ίδιου και του αδερφού του Dinos, ενός καλλιτεχνικού διδύμου παγκοσμίου εμβέλειας.
Η παρουσία του ενός εκ των δύο στο συμπόσιο που πραγματοποιήθηκε πριν λίγες μέρες, είναι μια μεγάλη επιτυχία του Προγράμματος Καλών Τεχνών του ΤΕΠΑΚ και αποτέλεσε ευχάριστη έκπληξη για όσους το παρακολουθήσαμε. Με την εκδήλωση αυτή σηματοδοτήθηκε η έναρξη του Προγράμματος Καλών Τεχνών, το οποίο άνοιξε έτσι με τον καλύτερο τρόπο ένα διάλογο με τη διεθνή καλλιτεχνική σκηνή της σύγχρονης τέχνης, φέρνοντας φρέσκο αέρα στο άγονο εικαστικό τοπίο της Λεμεσού.
Μετά το τέλος του συμποσίου, ξεναγηθήκαμε στους χώρους της Σχολής Καλών Τεχνών του ΤΕΠΑΚ και είχαμε μια πρώτη γεύση από τις δημιουργίες των 15 φοιτητών της πρώτης φουρνιάς.
Έχουν περάσει πολλά χρόνια από την εποχή που το κοινό σοκαρίστηκε από τις φιγούρες τους που παρίσταναν έφηβα δίδυμα κορίτσια με πέη αντί για μύτες («Zygotic Acceleration»). Και παρόλο που έχουν εδραιωθεί στη διεθνή καλλιτεχνική σκηνή εδώ και δεκαετίες, συνεχίζουν να προκαλούν και να διχάζουν το κοινό με φανταστικά έργα που παρωδούν -με κάθε δυνατή μορφή- την ανθρώπινη σκληρότητα. Το ολοκαύτωμα, η γέννηση, η θρησκεία, η δουλειά, η βία, ο πόλεμος, ο θάνατος, είναι θέματα που τους απασχολούν στα δοσμένα με χιούμορ και τρόμο έργα τους.
Υπάρχει το αιώνιο ερώτημα, αν η τέχνη μπορεί να κάνει τον κόσμο καλύτερο. Στο συμπόσιο της Λεμεσού, ρωτήθηκε ο Jake Chapman γι’ αυτό, με αφορμή το πρότζεκτ τους «Αν ο Χίτλερ είχε γίνει χίπις, πόσο ευτυχισμένοι θα ήμασταν» (If Hitler Had Been a Hippy How Happy Would We Be). O Jake υποστήριξε πως το έργο αυτό είναι απλώς ειρωνικό και δεν πιστεύει πως η τέχνη μπορεί να κάνει τον κόσμο καλύτερο.
Για τα δυο αδέρφια η τέχνη λειτουργούσε ανέκαθεν ως τρόπος ζωής. Ρωτώντας ένα από τα ξαδέρφια της μητέρας τους, τον θείο τους αγιογράφο Νικήτα Σοφόκλη, πως ήταν o Jake και ο Dinos παιδιά, λέει πως όταν τον επισκέπτονταν στην Κύπρο, έκανα σχέδια παντού, σε όποιο χαρτί έβρισκαν μπροστά τους. Θυμάται όταν είχε πάει μια χρονιά στο Λονδίνο, όταν οι δυο τους ήταν στην εφηβεία, είχαν γεμίσει το εσωτερικό του σπιτιού με μικροσκοπικά σχέδιά τους που δημιουργούσαν με πενάκι. «Ο πατέρας τους είχε ένα εργαστήρι όπου έκανε ένα είδος μικρογλυπτικής και ο Dinos τον βοηθούσε. Στο σπίτι τους συναντούσα ακόμα και την Ελληνοκύπρια γιαγιά τους που μου είχε πει ότι στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου κρύβονταν στα καταφύγια για να γλιτώσουν από τους βομβαρδισμούς των Γερμανών, μου έδειχνε μάλιστα και φωτογραφίες στις οποίες ήταν μαζί της και η κόρη της Helen, μητέρα των εικαστικών». Η μητέρα τους ανήκει στη δεύτερη γενιά Κυπρίων της Αγγλίας, με καταγωγή από τη Λάρνακα.
Jake Chapman: «Ζητώ συγγνώμη που είμαι τόσο σχολαστικός με τις λέξεις»
To αντισυμβατικό ύφος των έργων τους αντανακλάται και στη συνέντευξη που μας έδωσε ο Jake Chapman. Λακωνικός, αλλά επί της ουσίας, με ευθύβολο λόγο που αποστρέφεται τα υπερφίαλα φραστικά σχήματα.
Ποια είναι η σχέση σας με την Κύπρο; Απ’ ό,τι ξέρω, έχετε κάνει κάποια ταξίδια με την οικογένειά σας στο νησί. Η μητέρα μου γεννήθηκε στο Λονδίνο, στο Φούλαμ, αλλά κατάγεται από την Κύπρο. Έχω επισκεφθεί δυο φορές το νησί και έχω πολύ ωραίες αναμνήσεις.
Ως παιδί, είχατε σκεφτεί πως θα γινόσασταν καλλιτέχνης; Το ότι ο πατέρας σας ήταν καθηγητής τέχνης, επηρέασε με κάποιον τρόπο τη δουλειά σας; Όχι.
Συζητάτε μαζί του για τα έργα σας; Ναι.
Έχω διαβάσει ότι ως παιδιά παρακολουθούσατε με τον αδερφό σας ταινίες τρόμου. Επηρέασε αυτό το γεγονός τη μετέπειτα δουλειά σας; Εμπνέεστε από τέτοιες ταινίες; Θέλω να αποφύγω ερωτήσεις που έχουν να κάνουν με την παιδική ηλικία, επειδή δεν συμφωνώ με την ιδέα πως το να γίνεις καλλιτέχνης είναι μια παρόρμηση που προέρχεται από την αθωότητα ή τις εμπειρίες ενός παιδιού.
Πώς αποφασίσατε να αρχίσετε να δουλεύετε με τον αδερφό σας; Υπάρχει κάποιος ανταγωνισμός μεταξύ σας; Πώς αντιμετωπίζετε τις διαφωνίες σας; Δεν υπάρχει μέθοδος. Συχνά δεν συμφωνούμε, αλλά καθώς δουλεύουμε τα προβλήματα λύνονται από μόνα τους. Δεν είναι όλα δημοκρατικά στη σχέση μας, χρειάζεται πολλή δουλειά για να καταλήξουμε κάπου.
Ο αδελφός σας Dinos έχει μετακομίσει στο Λος Άντζελες και εσείς είστε στην Αγγλία. Πιστεύετε ότι η απόσταση θα επηρεάσει τη δουλειά σας; Όχι.
Τα διεθνή ΜΜΕ σας αποκαλούν «τα τρομερά παιδιά της βρετανικής τέχνης», ίσως επειδή χρησιμοποιείτε το χιούμορ και τον τρόμο. Συμφωνείτε με αυτή την περιγραφή; Όποιος χρησιμοποιεί αυτό τον όρο για να περιγράψει οτιδήποτε, είναι ηλίθιος.
Πιστεύετε ότι οι δημοσιογράφοι έχουν παρερμηνεύσει τα έργα σας και έχουν οδηγήσει το κοινό μακριά από την ουσία τους; Δεν με απασχολεί κάτι τέτοιο.
Πιστεύετε ότι το κοινό αντιλαμβάνεται τη δουλειά σας; Ούτε αυτό με απασχολεί.
Τι ρόλο παίζει το χιούμορ στα έργα σας; Είναι πολύ καθοριστικό. Το χιούμορ είναι σαν μια χαραμάδα η οποία ενίοτε απορροφά τα πάντα.
Έχετε δημιουργήσει μια σειρά έργων με τίτλο «Αν ο Χίτλερ είχε γίνει χίπις, πόσο ευτυχισμένοι θα ήμασταν». Ποιο είναι το μήνυμα αυτού του πρότζεκτ; Η σύγκρουση μεταξύ του φασισμού και του φιλελεύθερου ανθρωπισμού.
Μια από τις σημαντικές σας εκθέσεις είναι η «Kόλαση» (Hell), που παρουσιάστηκε στην Saatchi Gallery, ένα πρότζεκτ που αργότερα κάηκε. Μπορείτε να μας μιλήσετε γι’ αυτή τη δουλειά; Ποιο ήταν το σκεπτικό σας; Θέλαμε να φτιάξουμε ένα έργο εντυπωσιακού μεγέθους, μια μεγάλη ιστορική αφήγηση του 20ού αιώνα που υλοποιήθηκε με τα πιο ευτελή υλικά, για να απλοποιήσουμε την ιστορία όπως θα την έβλεπε ένα αθώο παιδί-Θεός, στην κλίμακα ενός παιδικού παιχνιδιού.
Πιστεύετε ότι αυτή η δουλειά σας έχει παρερμηνευθεί από το κοινό; Τι μήνυμα θέλατε να δώσετε με την «Κόλαση»; Η παρερμηνεία είναι ένα είδος ερμηνείας. Δεν είναι δυνατό να ελέγχουμε πώς θα διαβαστεί μια δουλειά μας από τον θεατή. Δεν μας ενδιαφέρει καθόλου να καθοδηγούμε το κοινό, ούτε να του στείλουμε οποιοδήποτε μήνυμα.
Η «Κόλαση» συνδέεται με οποιονδήποτε τρόπο με το ομώνυμο έργο του Ιερώνυμου Μπος; Όχι.
Πώς νιώσατε όταν μάθατε ότι η «Κόλαση» κάηκε σε πυρκαγιά στην γκαλερί του Saachi; Θερμά…
Σε μια ενότητα των έργων σας έχετε αντλήσει ιδέες από τον Γκόγια. Σχετίζεται η δουλειά σας με τη δική του; Ναι, είναι ο πρώτος μοντέρνος καλλιτέχνης. Αυτός φταίει για όλα…
Έχετε επισκεφθεί τη Ζαραγόσα, την πόλη που έζησε ο Γκόγια; Ναι.
Στα έργα σας αναφέρεστε συχνά στον τρόμο του πολέμου. Πιστεύετε ότι οι άνθρωποι στις μέρες μας έχουν συνηθίσει σ’ αυτό τον τρόμο; Όχι. Ο τρόμος είναι παντοτινός.
Μπορεί η τέχνη να επηρεάσει τον τρόπο που σκέφτονται οι άνθρωποι; Ναι.
Τι είναι αυτό που επιδιώκετε να προκαλέσετε στο κοινό σας; Τίποτα. Δεν προσφέρουμε κοινωνικό έργο.
Ποια είναι η σχέση σας με τον συλλέκτη Charles Saatchi; Συνήθιζε να έρχεται στο στούντιο και να παίζουμε πινγκ πονγκ, αλλά ο αδερφός μου ο Dinos τον νίκησε τόσες πολλές φορές που σταμάτησε να έρχεται. Δεν ξέρει να χάνει, αλλά είναι ωραίος τύπος.
Είσαστε και εσείς συλλέκτης; Τι είδους έργα σας ενδιαφέρουν περισσότερο; Όχι.
Έχετε δουλέψει ως βοηθοί των Βρετανών καλλιτεχνών Gilbert and George. Πώς αυτή η εμπειρία έχει επηρεάσει τη δουλειά σας; Ήταν πολύ ενδιαφέροντες. Μάθαμε πώς να μη γίνουμε σαν αυτούς.
Στα έργα σας δεν χρησιμοποιείτε προσωπικές εμπειρίες. Θα λέγατε πως αυτό που κάνετε είναι ένα είδος φιλοσοφικής τέχνης; Ναι.
Αν σας περιγράφαμε ως «σύγχρονους εικαστικούς ποιητές», θα ήταν ακριβές; Μπορείτε να μας αποκαλείτε όπως θέλετε.
Ποιοι είναι
Γεννημένοι στη Βρετανία από πατέρα Άγγλο, δάσκαλο τέχνης, και μητέρα Κύπρια, ο Jake (Ιάκωβος, 1966) και o Dinos (Κωνσταντίνος, 1962) Chapman, φοίτησαν στο Βασιλικό Κολέγιο Τέχνης, όπου υπήρξαν βοηθοί ενός άλλου διάσημου βρετανικού εικαστικού διδύμου, των Gilbert και George. Οι ευφυείς και τολμηροί καλλιτέχνες, που δεν διστάζουν να υπερβούν ταμπού και συμβάσεις, ξεκίνησαν την πορεία τους τη δεκαετία του ’90. Ο Charles Saachi τους ανέδειξε ανάμεσα στους γνωστούς Young British Artists, πληρώνοντας υπέρογκα χρηματικά ποσά για τα έργα τους.
Στο διάστημα μεταξύ 1998-2000 δημιουργούν την «Κόλαση» (Hell), η οποία αποτελείτο από εννέα τοπία-εγκαταστάσεις με πάνω από 5.000 ζωγραφισμένα στο χέρι ειδώλια των Ναζί, έργο το οποίο ο Saachi αγόρασε για 500.000 στερλίνες. Το 2003 ήταν υποψήφιοι για το βραβείο Τέρνερ.
Μια από τις πολυσυζητημένες δουλειές τους είναι η έκθεση «Έλα και Δες» (Come and See) στην Serpentine Sackler Gallery του Λονδίνου το 2013-2014, με ζόμπι, ναζί και μοντέλα ντυμένα στρατιώτες να τραβούν την προσοχή. Μια άλλη δουλειά τους που συζητήθηκε ήταν μια σειρά ακουαρέλες του Χίτλερ που αγόρασαν, ζωγράφισαν πάνω τους ουράνια τόξα, αστέρια και καρδούλες και τις πούλησαν ξανά. Σημαντική είναι και η έκθεσή τους «The Nature of Particles: Jake & Dinos Chapman, Francisco Goya» στην οποία ανέπτυξαν ένα διάλογο με τα έργα του Ισπανού καλλιτέχνη Φρανσίσκο Γκόγια. Είναι μια δουλειά τους με την οποία αγγίζουν τις σκοτεινότερες πλευρές της ανθρωπότητας.
Έργα τους φιλοξενούνται στο MoMA, στην Tate Modern και αντιπροσωπεύονται σε συλλογές όπως αυτή της Deutsche Bank.
ΕΙΠΑΝ
«Δεν έχω συναντήσει ποτέ κανέναν -ούτε κάποιον που να το άκουσε από άλλον- ο οποίος να σοκαρίστηκε από τη δουλειά μας. Η ούτω καλούμενη οργή είναι απλώς ένα ακόμα μελόδραμα των μέσων ενημέρωσης, μια κατασκευασμένη οργή». THE GUARDIAN
«Η απόφασή μας να συνεργαστούμε ήταν εν μέρει αποτέλεσμα της τεράστιας πλήξης που νιώθαμε στο Royal College of Art, το οποίο δεν μας πρόσφερε κανένα ερέθισμα που να μας κινητοποιεί». GLAMCULT
«Δεν αισθανόμαστε καμία ευθύνη για το τι σκέφτονται οι άνθρωποι για την τέχνη. Εάν κάνετε ένα ομοίωμα μωρού με ένα πέος στη μύτη του, θα πρέπει να αποδεχθείτε μια πληθώρα αναγνώσεων του έργου. Δεν υπάρχει σωστή ανάγνωση, επειδή μόλις τελειώσει ένα έργο και τοποθετηθεί σε έναν εκθεσιακό χώρο, αυτό είναι. Δεν ελέγχουμε πλέον την ερμηνεία του, διότι είναι απόλυτα υποκειμενικό». AUTRE
«Το να κοιτάμε πίσω, στη δουλειά που έχουμε κάνει, μοιάζει με το να κοιτάς φωτογραφίες παλιών διακοπών, κάτι που ποτέ δεν σου προσφέρει οτιδήποτε και σε κάνει να αναρωτιέσαι γιατί είχες καν μπει στον κόπο να πάρεις μαζί σου φωτογραφική». GLAMCULT
«Η τάση μας να υποθέτουμε πως ένα έργο τέχνης θα πρέπει να δείχνει μια ιδεαλιστική εκδοχή του φρικτού, βρόμικου κόσμου μας, υπονομεύθηκε από την πρόταση μιας νέας μορφής τέχνης, που ήταν τόσο φρικτή και βρόμικη όσο ο φρικτός βρόμικος κόσμος. Μιας τέχνης που απέρριψε την ομορφιά, το ταλέντο, τη δεξιοτεχνία και όλα όσα ενσωματώνει η πεφωτισμένη τελεολογία».
GLAMCULT
«Νομίζω ότι πρέπει να είσαι απίστευτα κοντόφθαλμος ή ηλίθιος για να είσαι αισιόδοξος με τα σημερινά δεδομένα. Κάθε δευτερόλεπτο τα πράγματα γίνονται και λίγο χειρότερα, λόγω των αισιόδοξων αντιλήψεων άλλων ανθρώπων. Νομίζουν ότι προσφέρουν κάτι καλό». AUTRE
