Μελέτησε τα επώνυμα 8.000 Κυπρίων και το αποτέλεσμα της έρευνας του Κύπριου φιλολόγου, έχει αξία γλωσσική, ιστορική, κοινωνική και εθνογραφική, περιλαμβάνεται στο βιβλίο του «Τα Επώνυμα των Ελλήνων της Κύπρου».
– Τι σας παρακίνησε να κάνετε αυτή την έρευνα για τα επώνυμα των Κυπρίων; Ως φιλόλογος είχα πάντοτε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη γλώσσα, της οποίας τα άγια των αγίων είναι η ετυμολογία. Κατά το αρχαίο αξίωμα, αρχή της γνώσης είναι η ονομάτων επίσκεψις, δηλαδή η μελέτη των λέξεων. Είχα και στο παρελθόν ασχοληθεί με την ονοματολογία των Ελλήνων της Κύπρου. Στο βιβλίο μου «Η Παρουσία της Ιταλικής Γλώσσας στο Ελληνικό Κυπριακό ιδίωμα» (2007, 2011) παρέθεσα περί τα 500 ιταλογενή ονόματα και αργότερα (2013) με απασχόλησαν τα εκ του τόπου καταγωγής των «Επώνυμα των Κυπρίων». Κάθε φορά όμως που συναντούσα ένα από τα ιδιότυπα, τα παράξενα κυπριακά επώνυμα, απορούσα για την προέλευσή του και ήθελα να διερευνήσω την ετυμολογία του. Φέτος μπόρεσα να πραγματοποιήσω την επιθυμία αυτή.
– Με ποια κριτήρια οι Κύπριοι διαμόρφωσαν τα επώνυμά τους; Για τη διαμόρφωση των επωνύμων των Ελλήνων της Κύπρου συνέβαλαν, μέσα στον χρόνο, ποικίλοι παράγοντες: οι κοινωνικές και άλλες συνθήκες της καθημερινής ζωής, το φυσικό περιβάλλον (ζώα και φυτά), οι παραδόσεις, η θρησκεία, η ιστορία, η παρατηρητικότητα των ανθρώπων, η φιλοπαίγμων – σκωπτική διάθεσή τους, τα κατά καιρούς ήθη και έθιμα, οι καθημερινές δραστηριότητες και τα εξ αυτών δημιουργούμενα επαγγέλματα, οι οικογενειακές σχέσεις και άλλα.
– Τα επώνυμα αυτά συνδέονται με τους διάφορους κατακτητές που πέρασαν από το νησί; Ναι. Πολλά επώνυμα είναι προϊόν της επίδρασης των κατά καιρούς κατακτητών του τόπου μας. Κυρίως διαμόρφωσαν τα κυπριακά επώνυμα η ιταλική και η τουρκική γλώσσα, και σε μικρότερο βαθμό η γαλλική και η αγγλική. Οι Ιταλοί πάροικοι της Κύπρου στα χρόνια της Φραγκοκρατίας και της Ενετοκρατίας, σε άμεση συνάφεια με τον ελληνικό λαό, του φόρτωσαν αρκετά επώνυμα. Το ίδιο συνέβη και με την Τουρκοκρατία. Πολλά επώνυμα συνδέονται επίσης με τον ευρύτερο ελληνικό χώρο, κυρίως εκείνον της Μικράς Ασίας, από όπου πολλοί έφθασαν ως πρόσφυγες στην Κύπρο περί το 1922.
– Σε ποιες πηγές ανατρέξατε για την έρευνά σας; Κυριότερες πηγές υπήρξαν οι τηλεφωνικοί και οι εκλογικοί κατάλογοι, αλλά και οι εφημερίδες, όπου συναντούσα επώνυμα σε ειδήσεις και σε αγγελίες αρραβώνων, γάμων, κηδειών και μνημοσύνων. Επώνυμα επισήμαινα επίσης σε επιγραφές καταστημάτων και σε αυτοκίνητα εμπορικών επιχειρήσεων.
– Με ποια κριτήρια διαμορφώσατε κάποιες κατηγορίες επωνύμων; Η ίδια η φύση των μελετηθέντων επωνύμων οδήγησε στην κατάταξή τους σε κατηγορίες: Επώνυμα προερχόμενα από το αλφάβητο, τα διάφορα αντικείμενα, από αξιώματα και τίτλους, την εμφάνιση, το επάγγελμα, το ζωικό βασίλειο, την ηλικία, το ημερολόγιο, τις ιδιότητες των προσώπων, από λέξεις ή φράσεις, από μυθολογικά, ιστορικά και άλλα πρόσωπα, από τις οικογενειακές σχέσεις, από αλλοίωση βαπτιστικών ονομάτων, σωματικά χαρακτηριστικά, τον τόπο καταγωγής, φαγητά και ποτά, φυσικά στοιχεία και φαινόμενα, το φυτικό βασίλειο, τον χαρακτήρα. Η κατάταξη στις κατηγορίες αυτές είναι βεβαίως, σε ένα βαθμό, υποκειμενική.
– Ασχοληθήκατε και με τα παρώνυμα – παρατσούκλια; Πολλά από τα περιλαμβανόμενα στο βιβλίο ονόματα προέρχονται από παρατσούκλια. Κάποια στιγμή δηλαδή, ένα πρόσωπο ή τα παιδιά του υιοθετούσαν το παρατσούκλι ως επίσημο επώνυμο, με αυτό υπέγραφαν και με αυτό ήταν πια γνωστοί, έστω και αν το επώνυμο αυτό ήταν κάποτε μειωτικό ή προσβλητικό για το συγκεκριμένο πρόσωπο ή πρόσωπα. Στο βιβλίο περιέλαβα μόνο όσα παρατσούκλια νομιμοποιήθηκαν ως επίσημα επώνυμα και όχι όσα παρέμειναν παρατσούκλια.
– Συνεργαστήκατε με πολίτες για την αναζήτηση της προέλευσης των επωνύμων τους; Χωρίς τη συνεργασία τους δεν θα ήταν δυνατόν να ολοκληρωθεί το έργο αυτό. Όπως αναφέρω και στο προλογικό σημείωμα του βιβλίου πραγματοποίησα 4.600 περίπου τηλεφωνικές κλήσεις προς τους φορείς των επωνύμων σε όλη την Κύπρο. Βρήκα παντού πολλή προθυμία και ανταπόκριση.
– Η έρευνά σας συνεχίζεται με κάποιον τρόπο; Δηλαδή δέχεστε πληροφορίες από κόσμο για κάποια άλλα επώνυμα που δεν είναι στο βιβλίο; Κάθε φορά που συναντώ κάποιο ιδιότυπο κυπριακό επώνυμο, ελέγχω αν περιλαμβάνεται στο βιβλίο. Αν όχι, το καταγράφω για μια πιθανή συμπληρωματική εργασία. Μερικοί, πολύ λίγοι μέχρι τώρα, μου έχουν υποδείξει κάποια ελλείποντα επώνυμα, τα οποία επίσης καταγράφω.
– Γιατί θα λέγατε σε κάποιον να έχει στη βιβλιοθήκη του αυτό το βιβλίο; Ο κάθε πολίτης πρέπει να ενδιαφέρεται και να μαθαίνει την ιστορία, τη λαογραφία και όσο πληρέστερα γίνεται, τη γλώσσα του. Και η γνωριμία με τα ονόματα των συμπατριωτών του ενισχύει τον γλωσσικό του πλούτο. Πιστεύω ότι το περί ου ο λόγος βιβλίο έχει αξία γλωσσική, ιστορική, κοινωνική και εθνογραφική, συμβάλλοντας στην εθνική μας αυτογνωσία. Σ’ αυτό μπορεί να καταφεύγει κάποιος, έστω και μόνο από περιέργεια, για να μάθει για το επώνυμό του, του γείτονά του, του συγχωριανού, του συμπολίτη του ή κάποιου διακεκριμένου προσώπου της κοινωνίας.
* Το βιβλίο του Γιώργου Χατζηκωστή «Τα Επώνυμα των Ελλήνων της Κύπρου» θα δοθεί δωρεάν με τον «Φιλελεύθερο» της Κυριακής στις 23/12.
