Το έργο «People’s Justice» στη φετινή Documenta στο Κάσελ χαρακτηρίστηκε αντισημιτικό και έφερε τα πάνω κάτω στην κορυφαία έκθεση σύγχρονης τέχνης.
Η Documenta που διοργανώνεται κάθε πέντε χρόνια στο Κάσελ της Γερμανίας και παράλληλα σε μια άλλη πόλη, είναι μια από τις κορυφαίες εκθέσεις σύγχρονης τέχνης στον κόσμο, με δημόσιο προϋπολογισμό 42 εκατ. ευρώ. Την επιμέλεια της φετινής διοργάνωσης είχε η ινδονησιακή καλλιτεχνική ομάδα Ruangrupa. Στη documenta 15 ένα έργο, το «People’s Justice» της ινδονησιακής κολεκτίβας Taring Padi, προκάλεσε μεγάλη κρίση με αποτέλεσμα να αποσυρθεί το επίμαχο έργο αλλά και να παραιτηθεί η διευθύντρια της Documenta Ζαμπίνε Σόρμαν. Η καλλιτεχνική κολεκτίβα Taring Padi κατηγορήθηκε για αντισημιτισμό, αφού η επίμαχη μεγάλη εγκατάστασή της παρουσίαζε ένα γουρούνι με κράνος που έγραφε Mossad (ονομασία των μυστικών υπηρεσιών του Ισραήλ). Στο ίδιο έργο ένας άνδρας με δύο μπουκλάκια που παραπέμπουν στους υπερορθόδοξους εβραίους, κυνόδοντες και ματωμένα μάτια φαινόταν να φορά μαύρο καπέλο με την ένδειξη SS.
Το έργο αρχικά καλύφθηκε όταν Ισραηλινοί αξιωματούχοι και η πρεσβεία του Ισραήλ στη Γερμανία εξέφρασαν την «αποστροφή» τους, ώσπου στο τέλος αποσύρθηκε εντελώς. Η Γερμανίδα υπουργός Πολιτισμού Κλαούντια Ροτ στήριξε την αποχώρηση της Σόρμαν, ζητώντας όμως τη διενέργεια έρευνας για το πώς ένα αντισημιτικό έργο επιλέχθηκε να εκτεθεί στην εγνωσμένου κύρους έκθεση.
ΣΤΗΝ DOCUMENTA 15 ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΕΣ ΑΥΘΕΝΤΙΕΣ
Προτού παραιτηθεί, η διευθύντρια της Documenta Σαμπίνε Σόρμαν τόνισε ότι «στο επίκεντρο της καλλιτεχνικής ιδέας της Ruangrupa βρίσκεται η συλλογική δουλειά, η αλληλεγγύη, η συμμετοχή και ο προσανατολισμός προς το κοινό καλό, αντί για τον ατομικισμό, την απληστία και την επιδίωξη της εξουσίας. Η Ruangrupa στέκεται κριτικά απέναντι στο δυτικό ιδεώδες του καλλιτέχνη ως αυθεντία, στους νόμους της αγοράς έργων τέχνης και στους θεσμούς γενικότερα. Η συνεχιζόμενη συζήτηση αγνόησε σε μεγάλο βαθμό τον πυρήνα της ιδέας μιας Documenta που ουσιαστικά δοκιμάζει νέες ιδέες για τα προβλήματα του 21ού αιώνα».
H ινδονησιακή ομάδα των δημιουργών, η οποία έδωσε τη συγκατάθεσή της για την κάλυψη τμήματος της τοιχογραφίας, ζήτησε συγγνώμη για τη διαμάχη που προκάλεσε το έργο, που παρουσιάζει τους στρατιώτες σαν ζώα ως μια κριτική στον καπιταλισμό και τη στρατιωτική βία, δηλώνοντας ότι δεν ήταν πρόθεσή της οι φιγούρες να θεωρηθούν αντισημιτικές. Η επιμελητική ομάδα σχολιάζει ότι αυτό το συλλογικά φτιαγμένο πανό αναφέρεται στη νομική και κοινωνική ανεπίλυτη σκοτεινή ιστορία της Ινδονησίας από το 1965, κατά την εποχή της Orde Baru (Νέα Τάξη), και προοριζόταν να τιμήσει τα θύματα της μακράς και βάναυσης δικτατορίας της Ινδονησίας υπό τον πρώην στρατηγό Σουχάρτο, ο οποίος ήταν στην εξουσία από το 1967 έως το 1998. Το έργο, στο οποίο αναπαριστώνται πολλοί ακραίοι και σατιρικοί χαρακτήρες, δημιουργήθηκε το 2002.
Οι αντιδράσεις και οι συζητήσεις γύρω από το επίμαχο έργο έχουν επισκιάσει άλλες ουσιαστικές διαστάσεις της Documenta και έβαλαν στο περιθώριο τις προθέσεις των διοργανωτών.
Το όνομα της Ινδονησιακής καλλιτεχνικής ομάδας Ruangrupa σημαίνει σε ελεύθερη μετάφραση «χώρος τέχνης». Πρόκειται για μια εννεαμελή καλλιτεχνική συλλογικότητα στην πρωτεύουσα της Ινδονησίας Τζακάρτα, η οποία διοργανώνει κοινές εκθέσεις, φεστιβάλ και άλλες εκδηλώσεις. Ιδρύθηκε το 2000 και βασίζεται στην αλληλέγγυα, βιώσιμη, συλλογική, κοινωνική, τοπική και προσωπική συμμετοχή των μελών της, ενώ συνδέεται στενά με την ινδονησιακή κουλτούρα. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, λόγω των πολιτικών και κοινωνικών συνθηκών μετά το τέλος του καθεστώτος Σουχάρτο, μετέτρεψε σε δημόσιους πολλούς ιδιωτικούς χώρους δημιουργίας τέχνης, πολλές μικρές Ruangrupa δηλαδή, ώστε να μπορέσουν οι καλλιτέχνες να αφοσιωθούν εκεί σε αυτήν.
ΜΟΡΦΕΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ
Η Ruangrupa προωθεί την καλλιτεχνική διάσταση του lumbung, μιας πρακτικής των αγροτικών περιοχών της Ινδονησίας όπου η πλεονάζουσα συγκομιδή ρυζιού αποθηκεύεται σε μια κοινή αποθήκη και διανέμεται σύμφωνα με συλλογικά κριτήρια προς όφελος της κοινότητας. Συνδέει καλλιτέχνες με άλλους κλάδους όπως οι κοινωνικές επιστήμες, η πολιτική, η τεχνολογία ή τα μέσα ενημέρωσης, προκειμένου να γίνουν κριτικές σκέψεις και να βρεθούν τρόποι επίλυσης σύγχρονων προβλημάτων της Ινδονησίας. Το lumbung βασίζεται στις κοινές αξίες όλων των εμπλεκομένων, στο χιούμορ, την ανεξαρτησία, τη γενναιοδωρία, τη διαφάνεια, την ευελιξία και την αναγέννηση. Ως καλλιτεχνικό και οικονομικό μοντέλο, το lumbung εφαρμόζει τις αρχές της συλλογικότητας, της κοινής δημιουργίας καλλιτεχνικών πόρων και της δίκαιης διανομής τους.
Αυτή την παράδοση, τις αρχές και τις αξίες του lumbung, θέλησε να μεταφέρει η Ruangrupa στο Κάσελ και αυτή ακριβώς υλοποιείται από όλους στην documenta 15. Η Ruangrupa θέλει επίσης να μετατρέψει την παθητική αγορά τέχνης σε ενεργητική δημιουργία σε παγκόσμιο επίπεδο. Γι αυτό και προσκάλεσε συλλογικότητες, οργανώσεις και πρωτοβουλίες από όλο τον κόσμο οι οποίες ανταποκρίνονται στις αξίες του lumbung λόγω των εμπνευσμένων μεθόδων τους, των βαθιών καλλιτεχνικών τους ριζών στις τοπικές κοινωνικές δομές και των πειραματικών οργανωτικών και οικονομικών προσεγγίσεών τους. Σκοπός τους, να εργαστούν πάνω σε νέα μοντέλα τέχνης και συλλογικές καλλιτεχνικές πρακτικές. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν μια ομάδα από το Μπαγκλαντές για την πρόληψη δημιουργίας αποβλήτων, η δανέζικη οργάνωση υποστήριξης προσφύγων και μια ομάδα μελισσοκόμων του Κάσελ.
Στο επίκεντρο της φετινής Documenta δεν βρίσκονται οι σταρ της σύγχρονης τέχνης όπως άλλες φορές, αλλά κοινωνικές πρωτοβουλίες, συλλογικότητες και οργανώσεις, οι οποίες εφαρμόζουν στην πράξη, καλλιτεχνικά από κοινού, το lumbung – με άλλα λόγια τη συλλογική ευτυχία των ανθρώπων, τα δικαιώματα των μεταναστών, τη δυνατότητα της συμμετοχής, μορφές αντίστασης μέσω της τέχνης. Η ιδέες τις οποίες εκφράζει το μοντέλο αυτό υλοποιούνται καταρχάς με ένα περιφερειακό δίκτυο lumbung στο Κάσελ, και σε ένα δεύτερο, διεθνές, επίπεδο με τη δημιουργία ενός παγκόσμιου δικτύου μελών που ιδρύθηκε για την Documenta.
Στο μεταξύ, στη θέση της Ζαμπίνε Σόρμαν τοποθετήθηκε ως διευθυντής της Documenta ο Αλεξάντερ Φάρενχολτς, όπως ανακοίνωσε ο δήμαρχος του Κάσελ Κρίστιαν Γκέζελε.
Ελεύθερα, 14.8.2922.
