Η διακεκριμένη Κύπρια ζωγράφος και πρώτη γυναίκα πρόεδρος στην ιστορία του Τμήματος Εικαστικών Τεχνών της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών Αθηνών πιστεύει ότι η εικαστική δημιουργία δεν είναι θέμα δεξιοτήτων, αλλά ζωής, αναπνοής και πορείας.

Σε μια υποβλητική και τεχνολογικά απαιτητική έκθεση στη Λευκωσία, η αναπληρώτρια καθηγήτρια της ΑΣΚΤ Ερατώ Χατζησάββα αναδιατυπώνει σε τρισδιάστατη μορφή αναγεννησιακές απεικονίσεις πάνω στο αρχέτυπο της Αφροδίτης. Με κατατωγή κι η ίδια από την Πάφο, φέρνει αρχικά τα διάσημα αυτά έργα στη γενέτειρα της Κύπριδας θεάς, συγκλίνοντας προς το πολιτιστικό υπόστρωμα του παφιακού μύθου. Πρόκειται για μια διαδραστική σπουδή, εύρημα της ίδιας της γεννημένης στη Λευκωσία εικαστικού, η οποία θίγει και αναδιηγείται επίκαιρα κοινωνικοπολιτικά και διαχρονικά ζητήματα, αποτελώντας παράλληλα και την εκπλήρωση ενός προσωπικού αισθήματος χρέους. Τα τριάντα επιτοίχια έργα πλαισιώνει το πρότζεκτ «Πάσχουσα Αφροδίτη», στο οποίο η Αφροδίτη του Μποτιτσέλι προβάλλεται σ’ ένα κρεβάτι νοσοκομείου.

– Ποιο ρόλο έχει το αρχέτυπο της Αφροδίτης στη ζωή σας και ποιους συνειρμούς απελευθερώνει; Η Αφροδίτη ως θεότητα και αρχέτυπο είναι θεά της ομορφιάς και της αρμονίας, του πόθου αλλά και της πειθούς. Δεν είναι τυχαίο που στη συνοδεία της θεάς ανήκουν η Ήβη, η Αρμονία, οι Ώρες, η Πειθώ, ο Ίμερος, ο Πόθος και οι Χάριτες, μία σειρά μικροθεότητες που προσμετρούν μια άλλη διάσταση στο αρχέτυπο της θεάς. Εκείνο της αρμονικής συμμετρίας, της ομορφιάς και του έρωτα για τα ανθρώπινα και τα μεγάλα ιδανικά.

– Τι είναι αυτό που σας ελκύει στην εικονογραφία της Μεγάλης Θεάς της Κύπρου; Με γοήτευε πάντα το γεγονός ότι η Θεά ήταν Κύπρις, Παφία και Κυπρογένεια. Οι μύθοι της εμπότισαν τα παιδικά μου χρόνια. Ταξιδεύοντας προς την Πάφο, τόπο της καταγωγής μου, ένιωθα πως εκείνο το σημείο της διαδρομής, ανάμεσα στα Κούκλια και την Πέτρα του Ρωμιού ήταν ένα τοπίο μαγικό. Δίπλα, ανάμεσα στο μεγάλο ιερό της Θεάς και το ακρογιάλι, όπου αναδύθηκε μέσα από τα κύματα. Όχι τυχαία, από παιδί αγάπησα την Αναδυόμενη Αφροδίτη του Μποτιτσέλι. Από φοιτήτρια άρχισα να μελετώ τα έργα της Αφροδίτης στα μεγάλα μουσεία. Συγκέντρωνα μνήμες και υλικό. Η Αφροδίτη ήταν η πιο οικεία μορφή των ζωγράφων της Αναγέννησης. Ίσως γιατί η γυμνή απεικόνιση της δεν προκαλούσε ή καλύτερα συνέβαλλε στην ανατροπή της κυρίαρχης σεμνοτυφίας των χρόνων του Μεσαίωνα. Ο μύθος λοιπόν της Αφροδίτης ή πιο σωστά οι μύθοι γύρω από τη Θεά με γοήτευαν. Από την άλλη η άμεση σχέση της με την Κύπρο μου δημιουργούσε ένα αίσθημα χρέους. Νομίζω, για παράδειγμα, ότι η Πάφος υπάρχει στην παγκόσμια γεωγραφία γιατί είναι η πατρίδα της Αφροδίτης. Έτσι γεννήθηκε η ιδέα του Επαναπατρισμού της Θεάς στο γενέθλιο τόπο.

– Ποιες εκφραστικές και τεχνικές ανάγκες εξυπηρετεί το ενδιαφέρον σας για τις τρισδιάστατες επιτοίχιες αποτυπώσεις; Στο εργαστήρι του καθηγητή Γιάννη Ψυχοπαίδη, ενός μεγάλου καλλιτέχνη, έμαθα αφενός τον σεβασμό σε κάθε μορφή τέχνης και αφετέρου τη συστηματική ενασχόληση με την έρευνα και τις πειραματικές αναζητήσεις. Το αίτημα της τρισδιάστατης αποτύπωσης ενός ζωγραφικού έργου είναι παλαιό αίτημα που ελκύει τους νεότερους εικαστικούς. Τα πολυμέσα ως εικαστικό εκφραστικό μέσο αποτελούν τα τελευταία χρόνια ευρύ πεδίο αναζήτησης. Ο Επαναπατρισμός της Θεάς είναι μια κυκλική μελέτη πάνω σε έργα της Αναγέννησης με πολυμεσική προσέγγιση αλλά και παραδοσιακή αποτύπωση. Βασικά αναδιαμορφώνω το σκηνικό τοπίο έτσι που το έργο να κινείται στα νερά και στα τοπία της Κύπρου. Αυτό επιτρέπει μια σειρά συγχρονιστικές προσεγγίσεις που καταλήγουν σε τρισδιάστατα επιτοίχια έργα. 

– Πώς σχηματοποιείτε την έννοια του Επαναπατρισμού σ’ αυτό το στάδιο της ζωής και της πορείας σας; Σχετίζεται και με τη νοσταλγία; Η προσωπική νοσταλγία ενυπάρχει ως αδιόρατο, αλλά δυνατό αποτύπωμα. Είναι ο προσωπικός μου νόστος. Έφυγα μόλις τελείωσα το Λύκειο, σπούδασα στην ΑΣΚΤ και εγκαταστάθηκα στην Αθήνα. Μεγάλωσα στη Λευκωσία κι έζησα τις πικρές δοκιμασίες της, το πραξικόπημα, την εισβολή, την προσφυγιά και το δράμα των αγνοουμένων. Τα αεροπλάνα που βομβάρδιζαν την πόλη, οι σειρές με τα αντίσκηνα δεν σημάδεψαν μόνο, πλήγωσαν τη μνήμη μου. Γι’ αυτό η προσφυγιά, η κυπριακή και η σύγχρονη, αποτελούν σημαντική παράμετρο του έργου μου. Η Κύπρος είναι το βίωμά μου όπου και να βρίσκομαι, όπου και να δουλεύω. Κουβαλώ μέσα μου ως γονιδιακό αποτύπωμα τις Αρόδες, τόπο καταγωγής του πατέρα μου και τον Στατό  της μητέρας μου.

– Νιώσατε ποτέ να συγκρούονται η ακαδημαϊκή και η καλλιτεχνική σας ιδιότητα; Όχι. Η μία συμπληρώνει την άλλη. Ως καλλιτέχνης είμαι ελεύθερη στο χώρο της εικαστικής μου δημιουργίας. Ως ακαδημαϊκός είμαι σε συνεχή επικοινωνία με τους φοιτητές, τους νέους καλλιτέχνες. Είναι μία σχέση δημιουργικής επικοινωνίας, που με γεμίζει χαρά. Προσωπικά, είχα την ευκαιρία να στηριχτώ από σπουδαίους καθηγητές όπως ο Δημοσθένης Κοκκινίδης, ο Ηλίας Δεκουλάκος και για πολλά χρόνια ο Γιάννης Ψυχοπαίδης κι ο Γιώργος Λαζόγκας. Και φιλότεχνοι όπως ο Δημήτρης Πιερίδης και ο δρ. Ανδρέας Πίττας. Τους οφείλω πολλά. Εύχομαι κι οι φοιτητές μου να έχουν την ίδια δωρεά. Εγώ θα είμαι πάντα δίπλα τους. 

– Ποιες είναι οι αναζητήσεις και οι προβληματισμοί των νέων που επιλέγουν σήμερα τις καλές τέχνες; Έχουν περισσότερες δεξιότητες; Οι καλές τέχνες είναι ένα γοητευτικό ταξίδι, ένας γοητευτικός προορισμός. Αν ξεκινά κάποιος σπουδές στις καλές τέχνες για να κάνει επαγγελματική καριέρα είναι σίγουρα σε λάθος δρόμο. Η τέχνη είναι έρωτας, είναι λειτουργία, είναι δημιουργία. Και μέσα από τη δημιουργία επέρχεται η αναγνώριση και η καταξίωση. Η εικαστική δημιουργία δεν είναι θέμα δεξιοτήτων. Είναι θέμα ζωής, αναπνοής και πορείας. Οι νέοι καλλιτέχνες σίγουρα αποτελούν το μέλλον της τέχνης. Ακολουθούν συχνά νέους δημιουργικούς δρόμους και προσεγγίσεις. Χωρίς να εγκαταλείπουν το παραδοσιακό. Λίγοι χρησιμοποιούν το χρωστήρα κι όλο και περισσότεροι τα πολυμέσα.

– Το γεγονός ότι μέχρι τώρα δεν είχε αναλάβει γυναίκα την Προεδρία του Τμήματος Εικαστικών Τεχνών της ΑΣΚΤ ήταν συγκυριακό; Μπορεί να εκληφθεί η δική σας θητεία ως ένα ανδρικό κάστρο που έπεσε; Στη Σχολή υπερτερούσαν πάντα οι άνδρες καθηγητές. Τα τελευταία χρόνια πέρασαν τρεις κορυφαίες εικαστικοί όπως η Ρένα Παπασπύρου, η Βίκυ Τσαλαματά και η Αφροδίτη Λίτη, ενώ τώρα ο αριθμός γυναικών συναδέλφων σ’ όλες τις βαθμίδες έχει αισθητά αυξηθεί. Παρ’ όλα αυτά, νομίζω ότι ήταν εξαιρετικά τιμητικό που οι συνάδελφοι με τίμησαν με την ψήφο τους και για πρώτη φορά εκλέχθηκε γυναίκα στην Προεδρία του Τμήματος. Νομίζω ότι δεν είναι συγκυριακό, είναι αποτέλεσμα μιας δυναμικότερης παρουσίας των γυναικών στο διδακτικό δυναμικό της Σχολής. 

– Είναι η εικαστική εκπαίδευση στην Ελλάδα συντηρητική και εσωστρεφής, όπως κατά καιρούς κατηγορείται; Μιλούμε για περασμένες περιόδους όταν τα εργαστήρια αναπαρήγαγαν τους δασκάλους τους. Σήμερα η Σχολή είναι ανοικτή σ’ όλες τις προκλήσεις και πρωτοπορεί τόσο στην πρόσληψη των νέων ρευμάτων στην τέχνη όσο και στη διδακτική προσέγγιση. Τολμώ να πω ότι πρωτοπορούμε στον ευρωπαϊκό χώρο.

– Η σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία συνδέεται επαρκώς με τις πραγματικές και επιτακτικές κοινωνικές και πολιτισμικές ανάγκες; Είναι θέμα θεώρησης. Η καλλιτεχνική δημιουργία δεν είναι μονοσήμαντη και μονοδιάστατη. Είναι πολυδιάστατη και συχνά προκαλεί τις κατεστημένες αντιλήψεις. Η δύναμη της τέχνης είναι η εσωτερική παρόρμηση του δημιουργού και συχνά η ανάγκη του να εκφραστεί διαφορετικά.

– Υπέρτατος και πραγματικός σκοπός της τέχνης είναι να κάνει την πραγματικότητα υποφερτή ή να τη διασαλεύσει; Σίγουρα ο σκοπός της τέχνης δεν είναι παραμυθητικός, ούτε αυτοσκοπός της είναι η διασάλευση. Ενίοτε στρατεύεται για να υπηρετήσει ιδανικά, να προκαλέσει ή να καταγγείλει. Η «Γκερνίκα» του Πικάσσο, είναι ένα καταγγελτικό έργο αλλά αυτό δεν μειώνει την τεράστια καλλιτεχνική της αξία. Από την άλλη, συχνά οι καλλιτέχνες επιχειρούν ρήγματα σε παραδεδομένες αξίες και επιδιώκουν την επαναδιατύπωσή τους.

– Πώς βλέπετε την προοπτική της αναβάθμισης της πολιτισμικής πολιτικής στην Κύπρο, μέσα από τη συμμετοχή σας και στη Συμβουλευτική Επιτροπή του ΥΠΠΑΝ; Η πολιτιστική αναβάθμιση μέσα από την ίδρυση ενός Ανεξάρτητου Φορέα Πολιτισμού ή Υφυπουργείου Πολιτισμού ήταν πάγιο και διαχρονικό αίτημα. Το ζητούμενο είναι να υπάρξει μια θεσμική αντιμετώπιση του Πολιτισμού. Δυστυχώς, μικροσυμφέροντα συντεχνιακά φαλκιδεύουν την προσπάθεια. Χρειάζεται μια ευρύτερη αντίληψη για να πάει ο πολιτισμός μπροστά, για να στηθούν επιτελικές και οργανωτικές δομές. 

– Ποιο είναι το διακύβευμα στον χώρο του πολιτισμού σ’ αυτή τη δύσκολη συγκυρία; Χρειάζεται εγρήγορση για τον πολιτισμό. Για να προστατευθούν τα έργα της πολιτισμικής δημιουργίας και να διαφυλαχθεί η ελεύθερη καλλιτεχνική έκφραση. Όλοι ξέρουμε ότι οι Ναζί λεηλάτησαν τα μουσεία και τις συλλογές της Ευρώπης. Η Τουρκία στην Κύπρο επιδόθηκε σε πολιτισμική εθνοκάθαρση μπροστά σε μία αδιάφορη Ευρώπη. Οι Ταλιμπάν βομβάρδισαν και κατέστρεψαν μνημεία του πολιτισμού στο Ιράκ και τη Συρία. Τώρα έχουμε ένα καινούριο πόλεμο σχεδόν στη γειτονιά μας, που πέρα από τους λαούς απειλεί την πολιτισμική κληρονομιά στους χώρους συγκρούσεων. Παράλληλα, καλλιτέχνες, συγγραφείς και ποιητές πρέπει να μπορέσουν ελεύθεροι να εκφραστούν και ν’ αποτυπώσουν με το δικό τους τρόπο την εποχή του δέους.