Η 9η Μαΐου, η επέτειος της Αντιφασιστικής Νίκης των Λαών δεν πρέπει να είναι μια πανηγυρική αφορμή. Είναι κάτι βαθύτερο, πιο επίπονο και αμείλικτο: είναι υπενθύμιση. Και προειδοποίηση.

Καμία αφέλεια δεν πρέπει να μας επιτρέπει να γιορτάζουμε. Δεν είναι μια μέρα πανηγυριών, αλλά επαγρύπνησης. Μέρα βαθιάς μνήμης, συνειδητοποίησης, περισυλλογής, αυτοκριτικής. Μέρα που ο Άνθρωπος πρέπει να κοιτάζει τον εαυτό του στον καθρέφτη και να τρομάζει. 

Οι λαοί ήταν τότε που νίκησαν –και όχι οι μεγαλοσχήμονες που ήταν γαλαντόμοι με το όνομά τους καθώς έγραφαν την ιστορία. Οι λαοί. Με αίμα, πείνα, εξορία και αφανισμό. Και σήμερα, αυτοί οι ίδιοι λαοί καλούνται ξανά να σταθούν απέναντι στο φάντασμα που έχει αρχίσει να δείχνει τα δόντια του. Γιατί αυτοί θα πληρώσουν το βαρύ τίμημα της ασυδοσίας των ισχυρών.  

Ο ναζισμός και ο φασισμός δεν ήταν ένα τέρας που ξεπήδησε από τα έγκατα της κολάσεως. Δεν έπεσε απ’ τον ουρανό, ούτε το έφεραν οι εξωγήινοι. Άνθρωποι το γέννησαν και το εξέθρεψαν. Συνθήκες. Οικονομικές κρίσεις, βαθιά ανισότητα, φόβος, ρατσισμός, ταπείνωση και μια ελίτ που προτίμησε την απολυταρχία από την κοινωνική δικαιοσύνη. Όπως κάθε πόλεμος, ο Β’ Παγκόσμιος ήταν, στην ουσία του, ένας εμφύλιος πόλεμος της ανθρωπότητας. Μια νομοτελειακή σύγκρουση ανάμεσα σε δύο αντιλήψεις. Από τη μια, η εκμετάλλευση, η ιεραρχία, ο μιλιταρισμός, ο ρατσισμός, η εξόντωση. Από την άλλη, η αλληλεγγύη, η ελευθερία, η αντίσταση, η ισότητα. Ωκεανοί αίματος χωρίζουν αυτές τις δύο πλευρές της Ιστορίας. Και είναι πλάνη –ή συνειδητή εξαπάτηση– να θεωρούμε ότι κάποτε θα συμφιλιωθούν.

Ο Βλαδίμηρος Πούτιν δεν έχει κανένα ιστορικό, ιδεολογικό και κυρίως ηθικό έρεισμα για να καπηλεύεται τη Νίκη των Λαών. Όσο κι αν επιδιώκει να παρουσιάσει τη Ρωσία ως συνέχεια της αντιφασιστικής Σοβιετικής Ένωσης, η πολιτική του είναι ακριβώς το αντίθετο: αυταρχική, επεκτατική, καταπιεστική, καπιταλιστική. Τίποτα δεν τον συνδέει αυτόν και τη χώρα του με τις εκατόμβες των Ρώσων, Ουκρανών, Λευκορώσων και όλων των εθνοτήτων της πάλαι ποτέ ΕΣΣΔ που συνέβαλαν αποφασιστικά στη συντριβή του ναζισμού. Αντίθετα, η ρητορική, η αισθητική και η πολιτική του θυμίζουν περισσότερο τους αντιπάλους, παρά τους ήρωες του Κουρσκ και του Στάλινγκραντ. 

Πέρα από τη στρατιωτική διάσταση, η ίδια η ύπαρξη τότε ενός άλλου μοντέλου– όσο προβληματικό ή αυταρχικό κι αν αποδείχτηκε στην πράξη σε πολλά σημεία– λειτουργούσε ως φραγμός στις ανεξέλεγκτες ορέξεις των ιμπεριαλισμών. Καλά θα κάνουμε να πάρουμε απόφαση ότι σήμερα, κακώς ή καλώς, δεν υπάρχει Σοβιετική Ένωση. Πράγμα που όμως σημαίνει ότι δεν υπάρχει κανένα αντίβαρο, έστω ως μύθος ή φόβητρο.

Οι παγκόσμιες ηγεμονίες είναι ρευστές, οι αξίες έχουν διαβρωθεί και η συζήτηση για τα δικαιώματα, την ισότητα, τη δημοκρατία έχει μετατραπεί σε φολκλόρ, σε πρόσχημα για παρεμβάσεις και όχι σε μπούσουλα πολιτικής. Οι ελίτ ξεσαλώνουν μιλώντας πιο απροκάλυπτα και πιο αποθρασυμένα από ποτέ τη γλώσσα των αριθμών, της ασφάλειας και των αγορών. Και οι λαοί, άοπλοι, εγκλωβισμένοι, χωρίς οργανωμένη συνείδηση, προσπαθούν να χαμπαριάσον τι συμβαίνει, την ώρα που το οικοδόμημα της παγκόσμιας «τάξης» καταρρέει κομματάκι- κομματάκι.

Εκείνο το τέρας στον καθρέφτη, που λέγαμε πριν, μπορεί να πέθανε. Αλλά ο Μπρεχτ έρχεται να μας υπενθυμίσει ότι η σκύλα που το γέννησε ζει και βασιλεύει και βρίσκεται πάλι σε οίστρο. Και μας λέει επίσης ότι o φασισμός δεν είναι κάποιο «ατύχημα», κάποιο «καρούμπαλο» της Ιστορίας. Είναι μια φάση του καπιταλισμού. Ένα εργαλείο πειθάρχησης, συγκέντρωσης, καταστολής, και ενίοτε «ανάπτυξης». Η στιγμή που το σύστημα, προκειμένου να διατηρηθεί, κάνει ένα αγωνιώδες, συντριπτικό «restart» κι αν χρειαστεί θα παρασύρει ολόκληρη την ανθρωπότητα στον όλεθρο. Το ζητούμενο, όπως πάντα, είναι ο έλεγχος των πλουτοπαραγωγικών πηγών. Πετρέλαιο, φυσικό αέριο, σπάνιες γαίες, αγορές, λιμάνια, ψηφιακά δεδομένα. Στη διαρκή αυτή λεηλασία, ο πόλεμος, η εξαθλίωση και η κατασκευή εσωτερικών εχθρών είναι απλώς εργαλεία. 

Πολύ βολικά και επιτηδευμένα, αρκετοί σήμερα παραλείπουν ότι τότε δεν «αιφνιδιάστηκαν» όλοι από το φαινόμενο Χίτλερ. Οι μεγάλες ευρωπαϊκές ελίτ και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, Βρετανοί βιομήχανοι, Αμερικανοί τραπεζίτες, αλλά και ηγέτες όπως ο Ουίνστον Τσώρτσιλ, όχι απλώς έβλεπαν τον φασισμό με συμπάθεια– αλλά τον θεωρούσαν και χρήσιμο. Σε όχι και τόσο ανύποπτο χρόνο, ο λεγόμενος «πατέρας της νίκης» είχε δηλώσει γοητεύμενος από τον Μουσολίνι και τον «θριαμβευτικό αγώνα του ενάντια στις κτηνώδεις ορέξεις και του μπολσεβικισμού». Αν όχι σχεδόν με… έρωτα, ο Χίτλερ αρχικά αντιμετωπίστηκε με «κατευνασμό». Όταν τελικά το κτήνος θέριεψε και δάγκωσε, ήταν πλέον πολύ αργά για τον πλανήτη όπως τον ξέραμε.

Το σημερινό πολιτικό-οικονομικό οικοσύστημα είναι γεμάτο με μικρούς και μεγάλους επίδοξους ηγεμόνες που δοκιμάζουν την ανοχή της δημοκρατίας- και της ανθρωπιάς. Ορμπάν, Μελόνι, Λεπέν, Μιλέι, Νετανιάχου, και πιο πρόσφατα το νέο άνοιγμα προς τον Τραμπ, συγκροτούν έναν νέο «διεθνισμό» της μισαλλοδοξίας. Και ο Πούτιν, με την αντιδραστική, ιμπεριαλιστική, φονική πολιτική του προσβάλλει τους νεκρούς του Λένινγκραντ, όσο κι εκείνους του Ντονμπάς. 

Μέσα στο σκηνικό μιας καθημερινότητας που έχει ήδη μετατραπεί σε φάρσα καλό είναι να αναρωτηθούμε: πόσο ανατρεπτική θα είναι η τραγωδία που έρχεται; Και, κυρίως, πόσο προβλέψιμη; Γιατί τα σημάδια είναι όλα εδώ: η ανοχή, η λήθη, ο κυνισμός, η σιωπή. Αν κάτι χαρακτηρίζει την επόμενη πράξη αυτού του δράματος, είναι πως δεν θα μας εκπλήξει. Δεν θα ‘ναι ξαφνική. Δεν θα μας κεραυνοβολήσει. Θα τη ζήσουμε όπως ο βάτραχος στο βραστό νερό. Θα ’ναι η φυσική συνέπεια όσων ανεχτήκαμε. Μια ανατρεπτική τραγωδία, όχι επειδή δεν την είδαμε να έρχεται, αλλά επειδή δεν κάναμε ότι έπρεπε για να την αποτρέψουμε.