Από τη μεγάλη σειρά αξιόλογων μυθιστορημάτων που άφησε κληρονομιά πριν από την πρόωρη εκδημία του ο Νίκος Θέμελης (1947-2011), θεωρώ ότι μαζί με την τριλογία του «Ανατροπή, Αναζήτηση, Αναλαμπή» το πιο εμβληματικό είναι αυτό που τιτλοφορείται «Οι αλήθειες των άλλων». Με φόντο τη Μικρασιατική Καταστροφή και τον Εμφύλιο, κεντρικό του μήνυμα είναι ότι πρέπει να υπερβαίνουμε τους ιστορικούς μύθους που διαμορφώνουν ιδεολογικά στερεότυπα και περιχαρακώνουν τους ανθρώπους σε δικές τους απόλυτες αλήθειες, σε βαθμό να αρνούνται να δεχθούν τις αλήθειες των άλλων. Ο Ιωακείμ, ένας εκ των πρωταγωνιστών της ιστορίας, διερωτάται: «Έως πότε πια αυτός ο τόπος δεν θα αντέχει να κοιτάξει αλλιώς την Ιστορία του και να αναμετρηθεί μαζί της;».
Θυμήθηκα τον Θέμελη και το βιβλίο του, καθώς κυρίαρχο στοιχείο στην τοξική περιρρέουσα που μάς περιβάλλει είναι αυτή ακριβώς η συμπεριφορά και νοοτροπία:
Κληρονομημένα ιδεολογικά στερεότυπα, ελλιπής ή επιφανειακή γνώση της ιστορίας, μύθοι που επικράτησαν σαν αλήθειες, έλλειψη ενσυναίσθησης σε συνδυασμό με αυξημένο ατομικό εγώ, φανατισμό και ισχυρογνωμοσύνη, (το γνωστό κυπριακό γινάτι), μάς εμποδίζουν να δούμε με ανοικτό μυαλό την αλήθεια των άλλων, απαξιώνοντας και αναθεματίζοντας την αντίθετη άποψη.
Στο…πακέτο κυρίαρχη θέση έχει και η ανθρώπινη ανάγκη αυτοεπιβεβαίωσης («είδες, εγώ είχα δίκαιο»), γεγονός που συντηρεί αντιπαλότητες, συγκρούσεις, καυγάδες, διχασμό. Αν σκεφτούμε ότι όλα τα προαναφερθέντα «ζουν και βασιλεύουν» μεταξύ συμπατριωτών, ομοθρήσκων, ομαίμων και ομοεθνών, καταλαβαίνει κανείς πόσο πιο δύσκολο είναι να κατανοήσουμε τις αλήθειες των ξένων, αλλοθρήσκων και αλλοεθνών.
Επακόλουθο τού…ψυχογραφήματος, μία ακόμη παράμετρος την οποία ανέλυσε και ανέδειξε σε πρόσφατο άρθρο του στον «Πολίτη» ο γνωστός δικηγόρος και πολιτικός Χρήστος Πουργουρίδης.
Αφορά στην αδυναμία μας να συζητούμε πολιτισμένα, με ανοχή στην αντίθετη άποψη, ανοικτό μυαλό και δημιουργική διάθεση, στοχεύοντας στη συναίνεση, αντί στη σύγκρουση. Αν χρειάζεται απόδειξη για όλα αυτά, ας κοιτάξουμε απλώς γύρω μας, στο σπίτι, στον χώρο εργασίας, στο καφενείο, στον δρόμο. Στην τηλεόραση και το ραδιόφωνο. Ας οπλιστούμε με υπομονή κι ας παρακολουθήσουμε μία συνεδρίαση της Βουλής των Αντιπροσώπων, όπως αυτήν της 30ής Οκτωβρίου 2025. «Χάρμα» ιδέσθαι και ακούειν. Παράδειγμα προς αποφυγήν.
Αν θέλουμε περαιτέρω τεκμηρίωση, αρκεί να παρακολουθήσουμε μία πολιτική συζήτηση με θέμα την αναζήτηση των αιτίων, των κακών χειρισμών και των λαθών, που μας οδήγησαν στην τραγωδία του 1974. Είτε πρόκειται για τη Διασκεπτική του 1947-48, το Δημοψήφισμα του 1950 για την Ένωση, τις συνομιλίες Μακαρίου-Χάρντινγκ, την ΕΟΚΑ, τον Γρίβα και τον Μακάριο, τη Ζυρίχη, τα 13 Σημεία, τις διακοινοτικές συγκρούσεις, την ΕΟΚΑ Β’, το πραξικόπημα και την εισβολή, τις υπαρκτές και ανύπαρκτες ευκαιρίες λύσης του Κυπριακού, οι πρωταγωνιστές έχουν ισχυρή άποψη για όλα, είναι απολύτως βέβαιοι ότι αυτοί κατέχουν την πλήρη αλήθεια, ενώ ο αντίθετος δεν έχει ιδέα. Ασχέτως αν ποτέ δεν μελέτησαν τις λεπτομέρειες των γεγονότων, το πώς προέκυψαν, σε ποιες συνθήκες και δεδομένα διαδραματίστηκαν στον ουσιώδη χρόνο, όχι με τη σοφία του σήμερα.
Ένα ακόμη γεγονός που καθορίζει τη συμπεριφορά μας, είναι η στάση που ο καθένας τήρησε στο δημοψήφισμα του 2004. Μία ψύχραιμη και ρεαλιστική ανάλυση του αποτελέσματος δείχνει ότι μία συμπαγής μάζα πολιτών είχαν ήδη αποφασίσει, προτού καν διαβάσουν το Σχέδιο Ανάν.
Τοποθετήθηκαν με απόλυτη σιγουριά υπέρ τού ναι ή τού όχι, φροντίζοντας παράλληλα να κατακεραυνώσουν, να απαξιώσουν και να «στολίσουν» με επιθετικούς προσδιορισμούς τους αντιθέτους. Η μεγαλύτερη μάζα, ωστόσο, που τελικά καθόρισε και το αποτέλεσμα, πέρασε από οδυνηρή, διλημματική διαδικασία για μια απόφαση που θα έκρινε το μέλλον και την επιβίωση τού τόπου. Σε κλίμα φανατισμού, εκατέρωθεν παραπληροφόρησης, διόγκωσης συνεπειών εξ αιτίας της μίας ή της άλλης επιλογής. Όλα στη βάση της δυιστικής θεωρίας τού μανιχαϊσμού, που θέτει τα πάντα σε απευθείας σύγκρουση ανάμεσα στα δύο άκρα, το φως και το σκοτάδι, το καλό και το κακό, τη σωτηρία και τον όλεθρο. Τούτο, ωστόσο, παραγνωρίζεται, και οι μεν θιασώτες τού όχι τσουβαλιάζουν συλλήβδην τους αντιθέτους στην κατηγορία των «συμβιβασμένων με την κατοχή, οπαδούς της όποιας λύσης», οι δε τού ναι, ενεργώντας κατ’ ανάλογο τρόπο, αποκαλούν τους αντιθέτους «οπαδούς της διχοτόμησης, εχθρούς της λύσης, εθνικιστές».
Σ’ αυτό το διχαστικό περιβάλλον, παρουσιάζεται πιο έντονα εσχάτως και το θλιβερό φαινόμενο, μεγάλη μερίδα συμπατριωτών μας να φτάνει στο σημείο να φορτώνει όλες τις ευθύνες για τα δεινά της Κύπρου στην ελληνοκυπριακή πλευρά, αγνοώντας τα ιστορικά δεδομένα και την πραγματική αιτία ύπαρξης και συντήρησης του προβλήματος. Η εκλογή Έρχιουρμαν αναζωπυρώνει την αντιπαλότητα, φέρνοντας και πάλι στην επιφάνεια τη διαχρονική κακοδαιμονία μας. Οι μεν, ενθουσιώδεις και ανυπόμονοι, προεξοφλούν πως έχουμε τώρα απέναντί μας έναν γνήσιο Κύπριο, οπαδό της λύσης στη βάση ομοσπονδίας και όχι δύο κρατών. Γεγονός, μάλιστα, που θέτει στη γωνία τον Χριστοδουλίδη, ο οποίος βολευόταν με τον αδιάλλακτο Τατάρ. Οι δε πάλι προεξοφλούν πως και αυτός ίδιος με τους προηγούμενους είναι. Απλώς θα εξυπηρετήσει την τουρκική πολιτική με το πρόσωπο του πρόθυμου και διαλλακτικού. Καλά, είναι τόσο δύσκολο να συγκρατηθούμε όλοι και να αναμένουμε από τον ίδιο τον Έρχιουρμαν καθαρά δείγματα γραφής; Συμπληρώνονται σχεδόν είκοσι μέρες και ο μαέστρος της ορχήστρας κωλυσιεργεί προκλητικά να τον καλέσει στην Άγκυρα, προκαλώντας εκνευρισμό στα κατεχόμενα. Υπομονή, λοιπόν. Ας ακούσουμε χωρίς προκατάληψη την αλήθεια του άλλου, χωρίς ψευδαισθήσεις, ευσεβοποθισμούς ή μηδενισμούς, και τότε ας μετρήσουμε με ψυχραιμία το δέον γενέσθαι, ως αποτέλεσμα ορθολογικής, ρεαλιστικής και αντικειμενικής ανάγνωσης των δεδομένων.
*Δημοσιογράφος
pcpavlou@gmail.com
