Το διεθνές σύστημα είναι σε φάση συνεχούς αναδιάταξης

Καθώς ετοιμαζόμαστε να αποχαιρετήσουμε το 2023 δεν μπορούμε να αποφύγουμε να σκεφτούμε πως ήταν μια άλλη πολύ δύσκολη χρονιά.

Όχι, πως δεν έχουμε συνηθίσει αφού από την αρχή της χιλιετίας, ο κόσμος μας προχωρεί από κρίση σε κρίση, από πρόβλημα σε πρόβλημα, από αστάθεια σε αστάθεια. Σταθερές που θεωρούσαμε σίγουρες καταρρέουν με τις προκλήσεις που έχουμε να αντιμετωπίσουμε να γίνονται όλο και πιο σοβαρές.

Μαζί με τον Ιαν Λέσερ, αντιπρόεδρο του German Marshall Fund of the United States (GMF) και μέλος της εκτελεστικής του ομάδας επιχειρούμε μια καταγραφή των σημαντικότερων γεγονότων της χρονιάς που φεύγει και συζητούμε για τι είναι πιθανόν να αντιμετωπίσουμε το επόμενο διάστημα. Ο διεθνής αναλυτής υποστηρίζει πως πλέον ζούμε σε ένα κόσμο που συνεχώς αλλάζει.

Βεβαιότητες δεκαετιών αλλάζουν από τη μια στιγμή στην άλλη, δημιουργώντας ένα περιβάλλον διαρκούς άγχους. «Βιώνουμε την επιστροφή των εντάσεων μεταξύ της Δύσης και της Ρωσίας και σε ένα ευρύτερο επίπεδο τη στρατηγική κρίση μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας, αλλά και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επιπλέον, η σύρραξη στη Γάζα μας υπενθύμισε πως μη κρατικοί δρώντες αλλά και τρομοκρατικές οργανώσεις μπορούν να προκαλέσουν αναστάτωση και αναδιοργάνωση», εξήγησε.

Και αυτό δεν είναι κάτι που προβλέπεται να σταματήσει, τουλάχιστον για τα επόμενα χρόνια. «Με πολλούς τρόπους οδηγούμαστε σε ένα γεωπολιτικό περιβάλλον στο οποίο οι ΗΠΑ και γενικότερα η Δύση έχουν χάσει το ρόλο του διαιτητή σε θέματα οικονομίας και ασφάλειας. Ξεκάθαρα αυτό το μοντέλο αμφισβητείται και διάφοροι παίκτες επιδιώκουν να αποκτήσουν μεγαλύτερη επιρροή και ρόλο, δημιουργώντας έτσι μια ισχυρή πίεση για τη Δύση, που πρέπει να προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα», εξήγησε.

Η κατάσταση όπως διαμορφώνεται δημιουργεί ένα ασφυκτικό περιβάλλον για κράτη μικρής ισχύος όπως η Κύπρος, επεσήμανε ο Ίαν Λέσερ. Μέσω όμως συμμαχιών και καλών σχέσεων με τους άλλους παγκόσμιους δρώντες, υπάρχει η ευκαιρία για την Κύπρο να αξιοποιήσει τον ρόλο της στην περιοχή και να διασφαλίσει τα συμφέροντά της.

-Έχουμε ζήσει δύο πολέμους, μία πανδημία, μια ενεργειακή κρίση, ένα πληθωρισμό που έφτασε στα ύψη μεταξύ άλλων τα τελευταία χρόνια. Τι άλλο να περιμένουμε μετά από αυτά;

-Είναι μια πολύ καλή ερώτηση. Αν επιστρέψουμε πίσω στο 2008 θα δούμε πως τότε ήταν αρχή μιας σειράς κρίσεων οικονομικής, υγειονομικής, ασφάλειας. Ζήσαμε ένα αριθμό ετών με εντάσεις και από τις δύο μεριές του Ατλαντικού. Φτάσαμε σε ένα σημείο να δυσκολευόμαστε να σκεφτούμε κάτι θετικό αν και υπάρχουν μερικά. Για παράδειγμα η διακυβέρνηση Μπάιντεν, μετά την ταραχώδη προεδρία του Ντόναλντ Τραμπ αποδείχτηκε ένας συνεννοήσιμος συνεργάτης για την Ευρωπαϊκή Ένωση και για τα κράτη της Ανατολικής Μεσογείου, κάτι που βοήθησε στο να υπάρχει ένα καλό κλίμα. Μέσα στα θετικά θα έβαζα και την βελτίωση των σχέσεων της Ελλάδας και της Τουρκίας. Σε γενικές γραμμές όμως βιώσαμε αρνητικά φαινόμενα και αυτό είναι κάτι που το βλέπουμε να ισχύει και από πλευράς κυβερνήσεων αλλά και από πλευράς των κοινωνιών και των πολιτών σε ολόκληρο τον κόσμο. Είδαμε αυτό να ισχύει και σε χώρες, των οποίων η οικονομία τα πηγαίνει σχετικά καλά όπως οι ΗΠΑ.

-Ποια είναι τα πιο επείγοντα γεωπολιτικά ζητήματα που αντιμετωπίζει ο πλανήτης σήμερα;

-Λοιπόν, υπάρχουν πολλά και διαφορετικά ζητήματα που είναι ήδη σε εξέλιξη. Δεν είναι απλώς ένα είδος αστάθειας ή ανασφάλειας. Εννοώ, ότι υπάρχει μια πολύ έντονη επιστροφή στη γεωπολιτική. Βιώνουμε την επιστροφή των εντάσεων μεταξύ της Δύσης και της Ρωσίας και σε ένα ευρύτερο επίπεδο τη στρατηγική κρίση μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας, αλλά και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επιπλέον, η σύρραξη στη Γάζα μας υπενθύμισε πως μη κρατικοί δρώντες αλλά και τρομοκρατικές οργανώσεις μπορούν να προκαλέσουν αναστάτωση και αναδιοργάνωση. Υπάρχει υπαρξιακή ανασφάλεια, οικονομική ανασφάλεια και φυσικά το θέμα της μετανάστευσης, σε μια περίοδο που πολλές χώρες χρειάζονται εργατικό δυναμικό αλλά δεν επιθυμούν την ίδια στιγμή την είσοδο ξένων. Η πολιτική των ταυτοτήτων, παράλληλα είναι ένα σημαντικό ζήτημα και βλέπουμε ότι παίρνει διαφορετικές μορφές. Σε ορισμένες χώρες είναι πολύ εμφανές όπως για παράδειγμα στην Ολλανδία και στην Ιταλία. Εκείνο που θέλω να τονίσω είναι πως υπάρχουν πολλές πηγές άγχους, τίθεται θέμα ιδεολογικής ασφάλειας, οικονομίας, ταυτότητας.

-Ποιες είναι οι προκλήσεις που θα μας απασχολήσουν τα επόμενα χρόνια;

-Οι μεγαλύτερες προκλήσεις έχουν να κάνουν σε μακροπρόθεσμο επίπεδο με τις αλλαγές που συντελούνται στο διεθνές σύστημα. Με πολλούς τρόπους οδηγούμαστε σε ένα γεωπολιτικό περιβάλλον στο οποίο οι ΗΠΑ και γενικότερα η Δύση έχουν χάσει το ρόλο του «διαιτητή» σε θέματα οικονομίας και ασφάλειας. Ξεκάθαρα αυτό το μοντέλο αμφισβητείται από την Κίνα και την Ρωσία, όπως και από άλλες χώρες, ο Παγκόσμιος Νότος όπως αποκαλούνται. Όλοι αυτοί βλέπουν την παγκόσμια σκηνή με ένα διαφορετικό φακό και επιδιώκουν να αποκτήσουν μεγαλύτερη επιρροή και ρόλο, δημιουργώντας έτσι μια ισχυρή πίεση για τη Δύση, που πρέπει να προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα. Οπόταν το διεθνές σύστημα βρίσκεται σε μια φάση αναδιάταξης και αυτό φέρνει προκλήσεις για την εξωτερική πολιτική, τις επιχειρήσεις αλλά και την κοινωνία των πολιτών.

-Επομένως, είμαστε καθοδόν προς ένα πολυπολικό κόσμο;

-Θα έλεγα πως λίγο ή πολύ βρισκόμαστε σε ένα πολυπολικό περιβάλλον εδώ και χρόνια. Αλλά στις μέρες μας αυτό το μοντέλο δοκιμάζεται με ένα διαφορετικό τρόπο μέχρι που φτάνουν τα όριά του. Χωρίς αμφιβολία υπάρχει ένας αριθμός μεσαίων δυνάμεων που επιδιώκουν να αυξήσουν τον παγκόσμιο ρόλο τους επιθυμώντας να αποκτήσουν μεγαλύτερο μερίδιο εξουσίας. Νομίζω ότι κατά κάποιο τρόπο είναι αναπόφευκτο. Νομίζω ότι θα δούμε επίσης ορισμένες αλλαγές σε ένα άλλο επίπεδο, το οποίο είναι αρκετά σημαντικό, ειδικά όταν πρόκειται για θέματα όπως το περιβάλλον και η κλιματική αλλαγή. Η μετανάστευση, επίσης, είναι σημαντική και αυτό θα οδηγήσει στο να δούμε την άνοδο πόλεων και περιοχών. Θεωρώ, πως οι πόλεις και ιδιαίτερα οι μεγαλουπόλεις, λόγω του μεγέθους τους αποτελούν πρόκληση στη διακυβέρνηση μιας χώρας και με κάποιο τρόπο διαμορφώνουν το μέλλον μας.

-Οι ΗΠΑ είναι σε προεκλογική περίοδο. Πως θα διαμορφωθεί η κατάσταση αν εκλεγεί ο Ντόναλντ Τραμπ;

-Αυτή είναι μια πολύ μεγάλη ερώτηση που βρίσκεται στο μυαλό όλων και στις ΗΠΑ αλλά κυρίως στην Ευρώπη. Εκ φύσεως o Ντόναλντ Τραμπ είναι εκκεντρικός και απρόβλεπτος. Και ακριβώς η προσωπικότητά του είναι αυτό που φοβούνται περισσότερο στην Ευρώπη. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως μια δεύτερη θητεία Τραμπ στο Λευκό Οίκο θα προκαλέσει διαταραχή στις σχέσεις των ΗΠΑ με τους εταίρους τους και πως ίσως προκληθεί αναταραχή σε θέματα εμπορίου.

-Θα υπάρχουν, πιστεύετε αλλαγές στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ;

-Αναπόφευκτα ναι. Κάποιες θα προέρχονται από τον Ντόναλντ Τραμπ κάποιες από το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα. Μια αλλαγή πλεύσης σε ζητήματα όπως οι εμπορικές σχέσεις των ΗΠΑ, η μετανάστευση, θέματα ασφαλείας και πολλά άλλα είναι πιθανή. Πιστεύω, πως σε αυτή την περίπτωση, το επόμενο διάστημα θα είναι δύσκολο για τους Αμερικανούς.

-Τον ερχόμενη Φλεβάρη ο πόλεμος στην Ουκρανία συμπληρώνει δύο χρόνια. Πότε και με ποιο τρόπο θα τελειώσει αυτή η σύγκρουση;

-Είναι η απάντηση που αρκετοί αναζητούν. Πιστεύω πως η πολιτική υποστήριξη προς την Ουκρανία παραμένει αρκετά ισχυρή. Ωστόσο, πλέον εγείρεται ανοικτά το ερώτημα πως αυτή η σύγκρουση θα φτάσει στο τέλος της. Πρέπει να βρεθεί ένας τρόπος να σταματήσει γιατί το κόστος της είναι δυσβάστακτο και σε υλικό επίπεδο αλλά και σε ανθρώπινες ζωές. Yπάρχει ένα αδιέξοδο που είναι δύσκολο να σπάσει. H κατάσταση επί του πεδίου επηρεάζει τη στρατηγική των δύο χωρών. Δυστυχώς, η φύση του καθεστώτος Πούτιν είναι τέτοια που η σύρραξη έχει καταστεί υπαρξιακή για τη Μόσχα. Το ίδιο συμβαίνει και για το Κίεβο. Είναι όμως υπαρξιακή για τη Δύση; Πιστεύω, πως έχουμε να αντιμετωπίσουμε πιο αποφασιστικές επιλογές αφού ο πόλεμος επηρεάζει την οικονομία και την ασφάλεια μας.

-Πιστεύετε πως υπάρχει τρόπος η Ουκρανία να ανακαταλάβει τα εδάφη που έχασε;

-Η πραγματικότητα είναι πως η Ουκρανία είναι πολύ δύσκολο να καταφέρει να ανακάμψει. Πως μπορεί να ανακαταλάβει την Κριμαία; Έχω την εντύπωση πως κάποια από αυτά τα εδάφη δεν μπορούν να ανακτηθούν. Θα μπορούσα να φανταστώ κάποιου είδους διαπραγματεύσεις ώστε να επιτευχθεί κατάπαυση του πυρός, αλλά που δεν θα οδηγήσει απαραίτητα σε μια ειρηνευτική συμφωνία μεταξύ των δύο πλευρών. Yπάρχουν και προηγούμενα. Η Δυτική Γερμανία ποτέ δεν αποδέχτηκε πως έχασε οριστικά την Ανατολική όταν η χώρα διαχωρίστηκε. Η επανένωση έγινε πραγματικότητα αρκετά χρόνια αργότερα.

Κίνδυνοι από την νέα ανάφλεξη στη Μ. Ανατολή

-Ποια είναι τα συμπεράσματά σας από τη νέα ανάφλεξη στη Μέση Ανατολή; Ποιο αποτύπωμα θα αφήσει στην περιοχή ο πόλεμος μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς;

-Η παρούσα κρίση μας υπενθύμισε τους κινδύνους που καιροφυλακτούν από το συνδυασμό τρομοκρατικών τακτικών, του άτακτου πολέμου και της χρήσης της πληροφορίας. Μας υπενθύμισε πως όσο και αν το Ισραήλ έχει το δικαίωμα να υπερασπιστεί τον εαυτό του, ένα άλυτο το παλαιστινιακό ζήτημα αφήνει ανοικτούς λογαριασμούς στη διεθνή πολιτική σκηνή. Το Ισραήλ πρέπει να βρει τρόπο να επιστρέψει στην ειρηνευτική διαδικασία. Η διπλωματικές προσπάθειες πρέπει να ενταθούν και ίσως αυτό να πάρει εβδομάδες ή μήνες. Μπορώ όμως να φανταστώ αυτά τα τραγικά γεγονότα, να οδηγούν σε μια αποτελεσματική διαδικασία μεταξύ του Ισραήλ, των Παλαιστινίων και του αραβικού κόσμου στο σύνολό του.

-Θα δούμε εξαγωγή της εξτρεμιστικής, τζιχαντιστικής βίας από τη Μέση Ανατολή στην Ευρώπη;

-Είναι ένας μεγάλος κίνδυνος. Η ύπαρξη τόσο οργισμένων ανθρώπων και δικτύων που νιώθουν αλληλέγγυοι με τους Παλαιστινίους εγκυμονεί σημαντικό ρίσκο. Όπως, επίσης και οι ΗΠΑ είναι πιθανόν να αντιμετωπίσουν τρομοκρατικές επιθέσεις. Από οπουδήποτε και να επηρεάζεται η εξτρεμιστική βία, δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε την επιστροφή του φαινομένου των ξένων μαχητών, όπως είδαμε ότι έγινε με το Ισλαμικό Κράτος.

Μεγάλος θυμός για το πολιτικό κατεστημένο

-Από την Αργεντινή μέχρι την Ολλανδία ο ακροδεξιός λαϊκισμός φαίνεται πως ενδυναμώνεται. Υπάρχει τρόπος να ανακοπεί; Ποιες είναι οι συνέπειες για τη δημοκρατία;

-Έχουμε δει πολλά παραδείγματα αλλά δεν είναι ακριβώς όλα τα ίδια. Σε κάποιες χώρες η άνοδος της ακροδεξιάς οφείλεται στις πολιτικές ταυτότητες, σε άλλες στην οικονομία και τις ανισότητες και σε άλλες είναι αντίδραση σε κυβερνητικές πολιτικές. Υπάρχει μεγάλος θυμός για το πολιτικό κατεστημένο, στη μέση μπαίνουν και θέματα πολιτιστικά και η κατάσταση παίρνει διαστάσεις. Και αυτό είναι σημαντικό όχι μόνο λόγω των εκλογικών αναμετρήσεων που κερδίζονται από τις ακροδεξιές δυνάμεις, αλλά κυρίως γιατί τα κόμματα και τα κινήματα αυτά έχουν τη δύναμη και την τάση να επηρεάζουν και τα υπόλοιπα. Βλέπουμε μια μετακίνηση του κεντροδεξιού χώρου προς τα δεξιά και του δεξιού προς τα ακροδεξιά και αυτό έχει πολύ μεγάλη σημασία. Όσο για την αντιμετώπιση της ανόδου αυτού, όπως έχουμε ήδη αναφέρει έχει να κάνει με διάφορους παράγοντες, ανισότητες, ταυτότητες, ανασφάλεια που προκαλούν αναστάτωση και άγχος στις κοινωνίες, οι οποίες είναι όλο και πιο πολωμένες. Δεν υπάρχει πάντως μόνο μια λύση απέναντι στην άνοδο του λαϊκισμού και της ακροδεξιάς. Η δυσαρέσκεια, πάντως με τις εθνικές πολιτικές είναι εμφανής.

-Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν πως ο κόσμος μας έγινε πιο επικίνδυνος ειδικά μετά το ξεκίνημα του 21^ου αιώνα. Ισχύει αυτό ή το νιώθουμε επειδή βιώνουμε τόσες πολλές κρίσεις;

-Ζούμε σε μια παρατεταμένη περίοδο αστάθειας και ανασφάλειας. Κάτι που δεν συνέβαινε προηγουμένως, ούτε ακόμη στη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, που υπήρχε σε μεγάλο βαθμό ένα προβλεπτό και σταθερό περιβάλλον. Υπήρχε μια συμφωνία για το τι είναι αποδεκτό και τι όχι και πως θα μπορούσαν να αποφευχθούν διάφορες καταστάσεις, παρά την πυρηνική απειλή. Αυτό δεν το έχουμε σήμερα. Στις μέρες μας ζούμε εποχή Ψυχρού Πολέμου, αλλά τίποτα δεν δείχνει να είναι σταθερό.

-Πιστεύετε πως είναι πιθανόν να ξεσπάσουν και άλλοι πόλεμοι στην ευρύτερη περιοχή της Ευρώπης;

-Θα εκπλαγώ σε μεγάλο βαθμό αν συμβεί κάτι τέτοιο. Υπάρχουν βέβαια περιοχές ασταθείς, όπως τα Δυτικά Βαλκάνια, ωστόσο οι πιθανότητες ενός μεγάλου πολέμου σε ευρωπαϊκό έδαφος είναι μικρές.

Όπως έχετε αναφέρει ζούμε σε ένα πολυπολικό κόσμο. Ποιες προοπτικές διαμορφώνονται σε αυτό το διεθνές περιβάλλον για την Ευρωπαϊκή Ένωση;

Προσωπική μου άποψη είναι πως η ΕΕ έχει να παίξει σημαντικό ρόλο Είναι ένας φιλόδοξος και ικανός παίκτης και μπορεί να κάνει τη διαφορά. Έχει την προοπτική να καταστεί και πιο δυνατή και πιο ενεργή σε ένα πολυπολικό κόσμο. Τώρα αν θα καταφέρει να πετύχει κάτι τέτοιο είναι μια άλλη ερώτηση. Δεν είναι εύκολο και σίγουρα μια πιο κυρίαρχη θέση δεν θα έρθει χωρίς τίμημα. Aν οι Βρυξέλλες θέλουν να αποκτήσουν σκληρή ισχύ πρέπει να κινηθούν προς αυτή την κατεύθυνση. Να αυξήσουν τις αμυντικές τους δαπάνες, να συνεργάζονται πιο στενά τα κράτη μέλη, την ίδια ώρα που μεγάλη προσοχή πρέπει να δοθεί στο κράτος πρόνοιας και την κοινωνική συνοχή.

Μέσω συμμαχιών πιο ισχυρή η Κύπρος

Καθώς ξεδιπλώνεται ένα ασταθές γεωπολιτικό σκηνικό πως μπορούν κράτη μικρής ισχύος όπως η Κύπρος να διασφαλίσουν τα συμφέροντά τους;

Αυτή είναι μια πολύ καλή ερώτηση και η Κύπρος αποτελεί ένα καλό παράδειγμα. Είναι γεγονός πως κράτη μικρής ισχύος είναι εκτεθειμένα σε εξελίξεις στις οποίες έχουν ελάχιστο έλεγχο. Για αυτό είναι απολύτως απαραίτητο να υπάρχουν ισχυρές συμμαχίες με άλλες χώρες. Ένα μικρό κράτος δεν μπορεί να τα βγάλει πέρα μόνο του, απαιτείται στενότερη ολοκλήρωση και συνεργασία με τους ευρωατλαντικούς θεσμούς. Η Κύπρος είναι ένας παίκτης κλειδί στην περιοχή και μπορεί να διαδραματίσει στην πραγματικότητα βασικό ρόλο, μέσω των καλών της σχέσεων με την Ουάσιγκτον και με τρόπο που να συμβάλλει στη σταθερότητα. Νομίζω ότι αυτό είναι πολύ σημαντικό, παρόλο που προφανώς υπάρχουν άλυτα ζητήματα στο νησί. Όμως η κατάσταση δεν θυμίζει καθόλου τι συνέβαινε πριν από πολλά χρόνια, που η Κύπρος ήταν ένα δραματικό σημείο ανάφλεξης. Αν και βρίσκεται σε μια περιοχή με πολλά προβλήματα, πιστεύω πως αν ήταν να ξεκινούσε μια σύγκρουση στην ανατολική Μεσόγειο, θα ήταν απίθανο να ξεκινήσει από την Κύπρο. Θα πρόσθετα πως η βελτίωση των σχέσεων της Ελλάδας και της Τουρκίας, που είδαμε πρόσφατα να συμβαίνει, επίσης, μπορεί να αποδειχθεί θετικό στοιχείο για το νησί.