Η δικαίωση των θυμάτων που διέμεναν στην ευρύτερη περιοχή του Astrasol, δηλαδή οι ζώντες καρκινοπαθείς και οι συγγενείς όσων αποβίωσαν λόγω της νόσου, σίγουρα δεν θα έρθει μέσω Κύπρου.

Χθες, το Ανώτατο Δικαστήριο με απόφαση που προκάλεσε αίσθηση, ανέτρεψε την ετυμηγορία του πρωτόδικου δικαστηρίου. Το Επαρχιακό Δικαστήριο Λευκωσίας στις 27 Δεκεμβρίου του 2017, είχε δικαιώσει 22 οικογένειες, καταδικάζοντας την Κυπριακή Δημοκρατία, την εταιρεία Astrasol Λτδ και εκ των διευθυντών της Φοίβο Λιασή για την εκπομπή του καρκινογόνου διχλωρομεθανίου. Είχε αποδώσει ευθύνες «για πρόκληση καρκίνου λόγω ενεργειών ή παραλείψεων» εναντίον των τριών εναγομένων, επιδικάζοντας αποζημιώσεις από 40.000 μέχρι και 100.000 ευρώ για κάθε θύμα.

Ωστόσο, το δευτεροβάθμιο δικαστικό σώμα χθες απάλλαξε πλήρως από κάθε ευθύνη την Κυπριακή Δημοκρατία για την υπόθεση, ενώ παραμέρισε και την καταδικαστική απόφαση σε βάρος της Astrasol Λτδ και του αξιωματούχου της εταιρείας Φοίβου Λιασή για τις θανατηφόρες συνέπειες του διχλωρομεθανίου που εξέπεμπε από τα φουγάρα του το εργοστάσιο. Κατά συνέπεια, ανέτρεψε και την απόφαση του Επαρχιακού Δικαστήριου Λευκωσίας σε σχέση με τις αποζημιώσεις για έκαστο θύμα. Αναγνώρισε μόνο την ευθύνη του Λιασή και της εταιρείας Astrasol Λτδ σε ό,τι αφορά το εύρημα του πρωτόδικου δικαστηρίου για «ιδιωτική οχληρία». Οι αποζημιώσεις για την οχληρία, συνεπώς, θα πρέπει να καταβληθούν.

Οι δικαστές του Ανωτάτου, Τ.Θ. Οικονόμου, Λ. Δημητριάδου-Ανδρέου και Ι. Ιωαννίδης, αποφάσισαν ομόφωνα ότι η εμπεριστατωμένη επιδημιολογική μελέτη των δρα Μιχάλη Βωνιάτη και δρα Κωνσταντίνου Μακρή για τις συνέπειες του διχλωρομεθανίου στην οικιστική περιοχή των Λατσιών όπου παράνομα λειτουργούσε το εργοστάσιο, δεν ήταν αρκετή για να αποδείξει τις ευθύνες των καταδικασθέντων. Το τριμελές δικαστικό σώμα, σύμφωνα με την έκτασης 136 σελίδων απόφασή του, έκρινε ότι παρά την επιδημιολογική μαρτυρία, υπήρξε «αποτυχία τεκμηρίωσης με ιατρική εξέταση» ότι ο καρκίνος ήταν συνεπεία της εκπομπής της καρκινογόνου ουσίας. Το Ανώτατο, μάλιστα, στην ετυμηγορία του επικαλέστηκε αποφάσεις, κάνοντας λόγο για αποτυχία των οικογενειακών αγωγών να «στοιχειοθετήσουν αιτιώδη συνάφεια».

Η απόφαση του Ανωτάτου περιλαμβάνει και ξεχωριστή αναφορά για την «αιτιώδη συνάφεια» που επικαλέστηκε. Σημειώνεται, συγκεκριμένα, πως το πρωτόδικο δικαστήριο επικαλούμενο την επιδημιολογική μελέτη των Βωνιάτη και Μακρή, χρησιμοποίησε τη φράση «συνδέονται επιδημιολογικά», χωρίς καμιά εξέταση του θέματος από νομικής πλευράς. Και συνεχίζει η απόφαση του Ανωτάτου: «Είναι η άποψή μας ότι δεν υπήρξε τέτοια μαρτυρία η οποία να επιτρέπει το πρωτόδικο δικαστήριο να καταλήξει σε συμπεράσματα».

Αντίδραση Λουκαΐδη

Από την πρώτη στιγμή, η απόφαση αμφισβητήθηκε. Ο έμπειρος δικηγόρος των οικογενειών, Λουκής Λουκαΐδης, λίγα λεπτά μετά την αποχώρηση των τριών μελών του εφετείου, ανέφερε πως θα εξεταστεί άμεσα το ενδεχόμενο προσφυγής στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, με στόχο τη δικαίωση των θυμάτων.

Εξέφρασε με επιφύλαξη τη θέση ότι ενδεχομένως το Ανώτατο να εξέτασε και θέματα τα οποία δεν είχαν εγερθεί από τους εφεσείοντες. Είπε ότι ακόμα και κατηγορούμενοι για κακουργήματα καταδικάζονται στη βάση περιστασιακής μαρτυρίας. Και εν συνεχεία διερωτήθηκε πώς και στην προκειμένη περίπτωση, στην οποία υπάρχει μια επιστημονική επιδημιολογική μελέτη με την οποία αποδεικνύεται η τοξικότητα του διχλωρομεθανίου σε βάρος των κατοίκων της περιοχής, δεν λαμβάνεται υπ’ όψιν. «Η απλή λογική με βάση την επιδημιολογική μελέτη, αρκούσε για να καταδείξει ότι ο καρκίνος από τον οποίο προσβλήθηκε τόσος κόσμος, προερχόταν από την τοξική ουσία που εξέπεμπε το εργοστάσιο», ανέφερε μεταξύ άλλων. 

Εδώ να σημειώσουμε ότι η εν λόγω επιδημιολογική μελέτη έτυχε διεθνούς αναγνώρισης, ενώ το διχλωρομεθάνιο, μετά τα όσα σημειώθηκαν στα Λατσιά, συμπεριλήφθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας σε επικαιροποιημένη λίστα με καρκινογόνες ουσίες.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: 

«Δεν έμεινε τίποτα όρθιο σ’ αυτό τον τόπο»

Περίπου 7-8 μέλη της Επιτροπής Αγώνα Καρκινοπαθών κατοίκων του Δήμου Λατσιών, συγκεντρώθηκαν πολύ πριν από τις 11:00 στις εγκαταστάσεις του Ανωτάτου Δικαστηρίου. Εμφανίζονταν συγκρατημένα αισιόδοξοι, ωστόσο, το συναίσθημά τους δεν δικαιώθηκε εκ του αποτελέσματος. Μετά τα πρώτα περίπου 30 λεπτά της διαδικασίας ανακοίνωσης της απόφασης στην αίθουσα «1», κάποιοι αποχώρησαν. Είχαν αντιληφθεί ότι η απόφαση δεν θα ήταν υπέρ των θυμάτων. 

Ο Δικαστής Τεύκρος Θ. Οικονόμου που έδωσε την ετυμηγορία, αναφέρθηκε στα βασικότερα σημεία της απόφασης, ενώ αφού πρώτα μίλησε για τις ευθύνες υπηρεσιών του κράτους σε σχέση με το θέμα λειτουργίας του εργοστασίου σε οικιστική ζώνη, υπεισήλθε στην ουσία της απόφασης. Σε εκείνο το σημείο και μετά την αναφορά περί «αιτιώδους συνάφειας», οι παρευρισκόμενοι άρχισαν να αντιλαμβάνονται ότι οι καταδικασθέντες θα απαλλάσσονταν. Η απόφαση αποτελείτο συνολικά από 19 σημεία.

Οι επηρεαζόμενοι μετά την αποχώρηση του τριμελούς δικαστικού σώματος, έδειχναν κυριολεκτικά αποσβολωμένοι και ότι δεν μπορούσαν να πιστέψουν στα όσα είχαν ακούσει κάποια λεπτά προηγουμένως. Δεν υπήρξαν ακραίες αντιδράσεις, αλλά όλοι άρχισαν με ήπιο τόνο να εκφράζουν το παράπονό τους και το γεγονός ότι δεν πιστεύουν πλέον στη δικαιοσύνη «σ’ αυτό τον τόπο». «Δεν έμεινε τίποτα όρθιο σ’ αυτό τον τόπο, γράψτε το αυτό», μας ανέφερε χαρακτηριστικά παρευρισκόμενος.

Οι Ιωνάς Κκαΐλης και Χρύσανθος Παφίτης, παθόντες οι ίδιοι και οι οικογένειές τους, σε δηλώσεις τους σε δημοσιογράφους μετά το τέλος της δικαστικής διαδικασίας εξέφρασαν τη λύπη τους για την απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου. Ο μεν πρώτος με δυνατές εκφράσεις εξέφρασε την απογοήτευσή του τονίζοντας ότι εύχεται κανένας από το δικαστικό σώμα να μην πάθει αυτό που έχουν υποστεί οι οικογένειες των θυμάτων. Ο κ. Παφίτης τόνισε ότι ο αγώνας θα συνεχιστεί στα διεθνή δικαστικά σώματα. 

Αρκετά σχόλια έγιναν και για την εγκυρότητα της επιδημιολογικής μελέτης των κ. Βωνιάτη και κ. Μακρή που είχε αποδεχθεί το πρωτόδικο δικαστήριο. Να σημειωθεί ότι έχει χαρακτηριστεί ως πρωτοποριακή για τη δημόσια υγεία παγκοσμίως. Μέχρι τη δημοσιοποίησή της, καμιά άλλη διεθνής επιστημονική έρευνα δεν κατέγραφε τις επιπτώσεις που είχε η χημική αυτή ουσία σε αστικό πληθυσμό. Όπως κατατέθηκε και στο δικαστήριο κατά την εκδίκαση της υπόθεσης του Astrasol που έβαλε «λουκέτο» το 2009, η χρόνια έκθεση των κατοίκων των Λατσιών, στην ουσία ήταν παγκόσμια πρωτοτυπία. Τότε ο δρ Μακρής είχε χαρακτηρίσει ως ανήθικη τη χρήση διχλωρομεθανίου σε κατοικημένες περιοχές, όπως είχε γίνει στην περίπτωση του Astrasol.

Η μελέτη των δύο επιστημόνων για την υπόθεση του Astrasol έτυχε διεθνούς αναγνώρισης. Τον Απρίλιο του 2018 δημοσιεύτηκε στο «European Journal of Public Health». Πρόκειται για την επίσημη έκδοση της επιστημονικής εταιρείας όλων των οργανισμών δημόσιας υγείας στην Ευρώπη. Η έρευνα των δύο επιστημόνων για το Astrasol απασχόλησε και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Έρευνας για τον Καρκίνο (IARC) και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Το διχλωρομεθάνιο συμπεριλήφθηκε στην επικαιροποιημένη λίστα ουσιών που σχετίζονται με καρκινογενέσεις και αναθεωρείται κάθε 10 χρόνια.

Μέχρι στιγμής στην επίμαχη περιοχή έχουν αποβιώσει 67 πρόσωπα από καρκίνο, ενώ υπάρχουν ακόμη 47 πάσχοντες.

ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ

Η απονομή δικαιοσύνης

Το εργοστάσιο Astrasol έβαλε λουκέτο το 2009. Έπρεπε να περάσουν περί τα 9 έτη για να εκδώσει απόφαση το πρωτόδικο δικαστήριο (Δεκέμβριος 2017). Παρήλθαν ακόμη πέντε χρόνια για να εκδικάσει το Ανώτατο Δικαστήριο την έφεση των καταδικασθέντων. Τώρα οι οικογένειες των καρκινοπαθών και μετά τη χθεσινή ανατροπή, εξετάζουν το ενεχόμενο να προσφύγουν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Αυτοί οι άνθρωποι αναζητούν δικαίωση εδώ και πολλά χρόνια και είναι αμφίβολο αν θα τη γευτούν. Βέβαια, για άλλους το δικαστικό σύστημα της Κύπρου είναι διαφορετικό. Τον Ιανουάριο του 2018 είχε καταδικαστεί για χειραγώγηση αγοράς στέλεχος τράπεζας. Η έφεσή του εκδικάστηκε μόλις 8 μήνες αργότερα. Και αθωώθηκε γιατί υπέπεσε στο αδίκημα υπό το βάρος της πίεσης των μετόχων…