Δεν υπάρχει πολίτης που να μην έχει τη λέξη ακρίβεια στο λεξιλόγιό του τους τελευταίους μήνες, σκηνικό που προκαλεί αναστάτωση σε νοικοκυριά, επιχειρήσεις, κεντρικές τράπεζες και κυβερνήσεις, οι οποίες ζητούν ή αναζητούν εναγωνίως ανακουφιστικά μέτρα. Ο καλπασμός των τιμών πλήττει κυρίως τους χαμηλούς και μεσαίους μισθούς, με αποτέλεσμα ο καθένας να βιώνει διαφορετικά την ακρίβεια. Στο πλαίσιο αυτό, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η οποία θέτει την σταθερότητα στις τιμές ως βασικό πυλώνα για την άσκηση της νομισματικής της πολιτικής, δημιούργησε στην ιστοσελίδα της ένα ηλεκτρονικό εργαλείο για τον υπολογισμό του «προσωπικού πληθωρισμού».

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: 

Στο link, ο υπολογιστής της ΕΚΤ προσδιορίζει τον προσωπικό ρυθμό πληθωρισμού του καθενός, με βάση τις καταναλωτικές συνήθειες που έχει. Μέσω του υπολογιστή της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας μπορεί να γίνει σύγκριση του προσωπικού ρυθμού πληθωρισμού με τον εναρμονισμένο δείκτη τιμών καταναλωτή κάθε χώρας και να δει ο κάθε ενδιαφερόμενος τι αντίκτυπο έχουν τα αγαθά και οι υπηρεσίες που αγοράζει συνήθως στον προσωπικό δείκτη ακρίβειας.

Όλοι δεν αγοράζουν τα ίδια προϊόντα

Στην ιστοσελίδα η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αναφέρει ότι όλοι δεν αγοράζουν τα ίδια πράγματα. Σημειώνεται ότι κάθε νοικοκυριό έχει διαφορετικές καταναλωτικές συνήθειες. Κάποιοι π.χ. έχουν αυτοκίνητο και τρώνε κρέας, άλλοι μετακινούνται μόνο με τα μέσα μαζικής μεταφοράς ή είναι χορτοφάγοι. Οι μέσες καταναλωτικές συνήθειες του συνόλου των νοικοκυριών καθορίζουν τη βαρύτητα που αποδίδεται στα διάφορα προϊόντα και υπηρεσίες κατά τη μέτρηση του πληθωρισμού. Για τη μέτρηση του πληθωρισμού, λαμβάνονται υπόψη όλα τα αγαθά και οι υπηρεσίες που καταναλώνουν τα νοικοκυριά, όπως: είδη καθημερινής χρήσης (π.χ. τρόφιμα, εφημερίδες και βενζίνη), διαρκή αγαθά (π.χ. είδη ένδυσης, ηλεκτρονικοί υπολογιστές και πλυντήρια), υπηρεσίες (π.χ. κομμωτήρια, ασφάλειες και ενοικιαζόμενες κατοικίες).

Εκτιμώμενος πληθωρισμός

Οι τεχνοκράτες της ΕΚΤ αναφέρουν ότι «από τις έρευνες καταναλωτών συχνά προκύπτει ότι οι άνθρωποι έχουν την αίσθηση» ότι ο πληθωρισμός είναι υψηλότερος από ό,τι πραγματικά φανερώνουν οι δείκτες τιμών. Τι διαμορφώνει λοιπόν τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τον πληθωρισμό; Σε διάφορες ακαδημαϊκές μελέτες έχουν διαπιστωθεί τα εξής»:

● «Οι αυξήσεις των τιμών τραβούν την προσοχή μας περισσότερο από ό,τι η σταθερότητα ή η μείωση των τιμών – Οι αυξήσεις των τιμών μένουν στη μνήμη μας περισσότερο χρόνο. Έχουμε την τάση να προσέχουμε λιγότερο τις σταθερές ή μικρότερες τιμές, αν και αυτές οι τιμές λαμβάνονται επίσης υπόψη στον υπολογισμό του μέσου ρυθμού πληθωρισμού», σημειώνει η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.

● Η ΕΚΤ αναφέρει πως «προσέχουμε περισσότερο τις τιμές των προϊόντων που αγοράζουμε συχνότερα – Τα τελευταία χρόνια, οι τιμές ορισμένων προϊόντων και υπηρεσιών που καταναλώνουμε συχνά έχουν αυξηθεί πάνω από τον μέσο όρο. Αντιπροσωπευτικά παραδείγματα αποτελούν η βενζίνη, το ψωμί και τα εισιτήρια λεωφορείων (σ.σ. για άλλες χώρες της ΕΕ!). Συχνά δίνουμε υπερβολική προσοχή στις μεταβολές των τιμών αυτών των αγαθών και υπηρεσιών όταν σκεφτόμαστε τον πληθωρισμό. Έτσι, μπορεί να υπερεκτιμήσουμε τον πληθωρισμό που πράγματι καταγράφεται».

● Επίσης, διευκρινίζεται ότι «προσέχουμε λιγότερο τις τιμές των προϊόντων που αγοράζουμε σπανιότερα και τις άμεσες χρεώσεις – Ένα σημαντικό ποσό του προϋπολογισμού των νοικοκυριών δαπανάται σε αγαθά και υπηρεσίες τα οποία αγοράζουμε λιγότερο συχνά. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα αυτοκίνητα και οι διακοπές. Υπάρχουν, επίσης, είδη για τα οποία πληρώνουμε με αυτόματη χρέωση τραπεζικού λογαριασμού (άμεσες χρεώσεις και πάγιες εντολές πληρωμής), όπως το ενοίκιο και οι λογαριασμοί τηλεφώνου. Έχουμε την τάση να δίνουμε μικρότερη προσοχή σε αυτές τις δαπάνες και στις μεταβολές των αντίστοιχων τιμών όταν σκεφτόμαστε τον πληθωρισμό».

Καλάθι αγορών και υπηρεσιών

Η ΕΚΤ αναφέρει ότι ο εναρμονισμένος δείκτης τιμών καταναλωτή (ΕνΔΤΚ) καταρτίζεται με βάση το μέσο καλάθι αγαθών και υπηρεσιών. «Αυτό το καλάθι είναι αντιπροσωπευτικό για όλα τα νοικοκυριά. Ωστόσο, τα νοικοκυριά που έρχονται αντιμέτωπα με αυξήσεις τιμών που υπερβαίνουν τον μέσο όρο μπορεί να αντιλαμβάνονται αυτή την κατάσταση πιο έντονα, σε σχέση με νοικοκυριά που ωφελούνται από αυξήσεις τιμών χαμηλότερες του μέσου όρου».

Παράδειγμα: Εάν οι τιμές της βενζίνης σημειώσουν πολύ μεγαλύτερη άνοδο σε σχέση με άλλα αγαθά και υπηρεσίες, όσοι χρησιμοποιούν συχνά το αυτοκίνητό τους μπορεί να έχουν την «αίσθηση» ότι ο ρυθμός πληθωρισμού υπερβαίνει τον ΕνΔΤΚ, καθώς τα προσωπικά τους έξοδα για βενζίνη είναι υψηλότερα από τον μέσο όρο. Αντίθετα, για όσους χρησιμοποιούν σπάνια ή δεν χρησιμοποιούν καθόλου ιδιωτικό αυτοκίνητο, ο «προσωπικός» πληθωρισμός θα είναι χαμηλότερος.

Το παρελθόν και η μνήμη

Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα σημειώνει ότι «οι ρυθμοί πληθωρισμού είναι ετήσιοι, αλλά η μνήμη μας ανατρέχει σε παλαιότερες περιόδους. Ο ΕνΔΤΚ ορίζεται συνήθως ως ετήσιος ρυθμός αύξησης. Αυτό σημαίνει ότι συγκρίνουμε το γενικό επίπεδο τιμών συγκεκριμένης περιόδου, π.χ. του Ιανουαρίου 2009, με την αντίστοιχη περίοδο του προηγούμενου έτους, δηλ. τον Ιανουάριο 2008. Όταν διαμορφώνουμε τις εκτιμήσεις μας για τον πληθωρισμό, μπορεί να σκεφτόμαστε τιμές περασμένων ετών. Σε βάθος χρόνου, οι τιμές τείνουν να αυξάνονται σημαντικά, ακόμη και αν ο ετήσιος ρυθμός πληθωρισμού είναι χαμηλός. Για παράδειγμα, εάν ο ετήσιος ρυθμός μεταβολής του ΕνΔΤΚ είναι 2%, μετά από μια δεκαετία το γενικό επίπεδο τιμών θα έχει αυξηθεί κατά περισσότερο από 20%».

Σε σχέση με την μεταβολή τιμών έναντι μεταβολής ποιότητας, η ΕΚΤ αναφέρει «συχνά θεωρούμε ότι η μεταβολή της τιμής ενός προϊόντος ταυτίζεται με τον πληθωρισμό. Ορισμένες φορές όμως μεταβάλλεται ταυτόχρονα η ποιότητα του προϊόντος. Ο ΕνΔΤΚ λαμβάνει υπόψη αυτό το γεγονός αφαιρώντας τη μεταβολή που οφείλεται στην ποιότητα».

Παράδειγμα: Μπορεί οι τιμές των αυτοκινήτων να έχουν σημειώσει άνοδο, τα νέα όμως μοντέλα συχνά περιλαμβάνουν στον εργοστασιακό εξοπλισμό τους πολλές δυνατότητες που παλαιότερα παρέχονταν προαιρετικά (όπως δορυφορικά συστήματα πλοήγησης, κλιματισμός και αερόσακοι). Στις περιπτώσεις αυτές, σημειώνει η ΕΚΤ, «η αύξηση των τιμών δεν οφείλεται μόνο στον πληθωρισμό αλλά και στη βελτίωση της ποιότητας. Εάν υποθέσουμε ότι οι τιμές των αυτοκινήτων σημείωσαν άνοδο 5% κατά μέσο όρο, αλλά ταυτόχρονα η βελτίωση της ποιότητας αντιπροσώπευε το 1%, τότε ο ΕνΔΤΚ θα αντανακλούσε αύξηση 4% για τα προϊόντα αυτά».

Στάθμιση προϊόντων αναλόγως κόστους αγοράς

Σύμφωνα με την ΕΚΤ «η επίδραση της μεταβολής μίας μόνο τιμής στον ΕνΔΤΚ εξαρτάται από το πόσα χρήματα δαπανούν τα νοικοκυριά, κατά μέσο όρο, για αυτό το προϊόν».

Παράδειγμα του καφέ: ο καφές (όπως και το τσάι και το κακάο) έχει συντελεστή στάθμισης 0,4%. Επομένως, οποιαδήποτε μεταβολή της τιμής του δεν θα έχει μεγάλο αντίκτυπο στον συνολικό ΕνΔΤΚ.

Παράδειγμα της βενζίνης: η βενζίνη (όπως και τα άλλα καύσιμα και τα λιπαντικά) έχει συντελεστή στάθμισης 4,6%, άρα ο αντίκτυπος που θα έχει η μεταβολή της τιμής της στον ΕνΔΤΚ θα είναι περίπου δέκα φορές μεγαλύτερος από ό,τι στην αντίστοιχη περίπτωση του καφέ.

Περίπου 1,8 εκατ. τιμές για υπολογισμό του ΕνΔΤΚ

Κάθε μήνα, τιμολήπτες συλλέγουν περίπου 1,8 εκατομμύρια τιμές σε περισσότερα από 200.000 εμπορικά καταστήματα. Αυτό συμβαίνει σε σχεδόν 1.600 μεγάλες και μικρές πόλεις στη ζώνη του ευρώ. Σε κάθε χώρα συλλέγονται τιμές για περισσότερα από 700, κατά μέσο όρο, αντιπροσωπευτικά αγαθά και υπηρεσίες. Ο ακριβής αριθμός των δειγμάτων αυτών διαφέρει από χώρα σε χώρα. Για κάθε προϊόν, συλλέγονται διάφορες τιμές από διαφορετικά καταστήματα και διαφορετικές περιοχές. Παράδειγμα: οι τιμές των βιβλίων λαμβάνουν υπόψη τα διάφορα είδη βιβλίων (μυθιστορήματα και λοιπή πεζογραφία, βιβλία αναφοράς κ.λπ.) που πωλούνται σε βιβλιοπωλεία, σούπερ μάρκετ και μέσω διαδικτύου. Οι ομάδες προϊόντων σταθμίζονται σύμφωνα με τη βαρύτητά τους στο μέσο προϋπολογισμό των νοικοκυριών. Οι συντελεστές στάθμισης αναπροσαρμόζονται τακτικά, προκειμένου ο δείκτης να παραμένει έγκυρος και να αντανακλά τις μεταβαλλόμενες καταναλωτικές τάσεις. Υπολογίζονται με βάση τα αποτελέσματα ερευνών στις οποίες τα νοικοκυριά καλούνται να καταγράψουν πού ξοδεύουν τα χρήματά τους. Οι συντελεστές στάθμισης είναι εθνικοί μέσοι όροι που αντανακλούν τις δαπάνες όλων των καταναλωτών (πλούσιων και φτωχών, νέων και ηλικιωμένων κ.λπ.). ι χώρες σταθμίζονται σύμφωνα με το μερίδιό τους στη συνολική καταναλωτική δαπάνη της ζώνης του ευρώ.

Μετά την επανεξέταση της στρατηγικής το 2021, το διοικητικό συμβούλιο της ΕΚΤ αποφάσισε να στηρίξει τη συμπερίληψη του κόστους ιδιοκατοίκησης στον ΕνΔΤΚ, ώστε να αποτυπώνεται καλύτερα το πώς οι άνθρωποι βιώνουν την άνοδο των τιμών. Η  Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα στην ιστοσελίδα της αναφέρει «η υλοποίηση αυτού του στόχου θα απαιτήσει χρόνο. Η Eurostat έχει ξεκινήσει τις απαραίτητες εργασίες για τη συμπερίληψη του κόστους ιδιοκατοίκησης στον ΕνΔΤΚ.

Μέχρι τότε, στην ΕΚΤ θα χρησιμοποιούμε άλλους δείκτες μέτρησης του πληθωρισμού που αντικατοπτρίζουν το κόστος ιδιοκατοίκησης και μας βοηθούν να καταλάβουμε καλύτερα τον τρόπο με τον οποίο μεταβάλλονται οι τιμές στην οικονομία».