Τον Μάρτιο του 2025 είχα προσκληθεί ως ομιλητής από τον γενικό διευθυντή του Υπουργείου Εξωτερικών της Αρμενίας σε ένα διεθνές συνέδριο στο Γερεβάν στις 26-27 Μαΐου. Σημειώνω συναφώς ότι πριν την πρόσκληση το Κυπριακό Κέντρο Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων είχε διοργανώσει συζήτηση με τον πρέσβη της Αρμενίας στην Αθήνα (ο οποίοσ ήταν διαπιστευμένος και στην Κύπρο) για τις προκλήσεις της χώρας.
Το συνέδριο με τίτλο YEREVAN DIALOGUE 2025 (στο οποίο συμμετείχαν πολιτικοί, διπλωμάτες, τεχνοκράτες, ακαδημαϊκοί και δημοσιογράφοι από πολλές χώρες – πέραν των 40), ήταν πολύ ενδιαφέρον. Γι’ αυτό έκρινα σκόπιμο να μοιραστώ σκέψεις, προβληματισμούς και τις εμπειρίες μου.
Η έναρξη του συνεδρίου ήταν πραγματικά αξιόλογη καθώς οι τρείς πρώτες ομιλίες ήταν από τον Υπουργό Εξωτερικών της Αρμενίας, τον Πρωθυπουργό της Αρμενίας και τον Πρωθυπουργό της Σλοβακίας. Οι τρεις ομιλίες αποτέλεσαν ουσιαστικές τοποθετήσεις με συγκεκριμένα πολιτικά μηνύματα.
Ο Υπουργός Εξωτερικών της Αρμενίας σκιαγράφησε τις προκλήσεις στο σημερινό πολιτικό και οικονομικό περιβάλλον και την ανάγκη να αντεπεξέλθει με επιτυχία η ανθρωπότητα. Παράλληλα υπογράμμισε και την σημασία των επιλογών της Αρμενίας. Στο επίκεντρο ήταν ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός της χώρας.
Ο Πρωθυπουργός της Αρμενίας επικεντρώθηκε στην ανάγκη επίτευξης ειρήνης με το Αζερμπαϊτζάν και την αποκατάσταση σχέσεων με την Τουρκία. Υπογράμμισε ότι ενώ στο παρελθόν υπήρξαν τραυματικές εμπειρίες, το μέλλον απαιτεί ειρηνική συνύπαρξη και συνεργασία. Όμως, συνέχισε, απαραίτητές προϋποθέσεις για μια τέτοια εξέλιξη είναι ο σεβασμός των υφιστάμενων συνόρων και της εδαφικής ακεραιότητας του κάθε κράτους. Δεν παρέλειψε ταυτόχρονα να σημειώσει ότι ελπίζει οι αναφορές που γίνονται κατά καιρούς από κύκλους στο Αζερμπαϊτζάν για εδαφικές αναπροσαρμογές να μην εκφράζουν επίσημες θέσεις. Η ομιλία του Πρωθυπουργού της Αρμενίας ήταν ειλικρινής και ταυτόχρονα αποτελούσε μια έκκληση με πολλαπλούς αποδέκτες. Υπήρχαν στην εναρκτήρια τελετή, μέλη της Αρμενικής Βουλής καθώς και αξιωματούχοι πολλών ξένων χωρών σε υψηλό επίπεδο. Σημειώνω ότι μιλώντας με πολλούς συμμετέχοντες, Αρμένιους και ξένους, κατέληξα στο συμπέρασμα ότι γιαμια τέτοια συμφωνία απαιτούνται ουσιαστικές εξωτερικές παρεμβάσεις.
Σημαντική ήταν και η ομιλία του Πρωθυπουργού της Σλοβακίας ο οποίος αφού τόνισε τη σημασία της συμμετοχής της χώρας του στην ΕΕ, υπογράμμισε ότι δεν συμφωνεί με όλες τις θέσεις της Ένωσης. Το ζήτημα το οποίο έθιξε περισσότερο ο Σλοβάκος Πρωθυπουργός ήταν οι επιπτώσεις των κυρώσεων εναντίον της Ρωσίας, ιδίως σε θέματα ενέργειας τόσο για την χώρα του όσο και για την Ένωση στο σύνολό της.
>ΗαντιπαράθεσημετηΡωσία
Ένα από τα ζητήματα που συζητήθηκαν στο συνέδριο, ήταν η προοπτική της περαιτέρω διεύρυνσης της ΕΕ. Είναι προφανές ότι η εξέλιξη αυτή αξιολογείται από αρκετές χώρες της Ένωσης μέσα από μια γεωπολιτική προσέγγιση – συγκεκριμένα επιχειρείται η σύνδεση με θέματα ασφάλειας και δημοκρατίας. Υπογραμμίζεται συναφώς ότι αποδίδεται τεράστια σημασία στην αντιμετώπιση της Ρωσίας, η οποία θεωρείται ως τεράστια απειλή. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν το τι λέχθηκε, ενισχύεται η εντύπωση που ήδη είχα ότι υπάρχει και το στοιχείο της ιδεολογικής αντιπαράθεσης με τη Ρωσία.
Όπως αναμενόταν συζητήθηκε και η διάσταση απόψεων μεταξύ ΕΕ και ΗΠΑ μετά την επανεκλογή του Προέδρου Τραμπ. Στο θέμα αυτό κατατέθηκαν διαφορετικές απόψεις. Μεταξύ άλλων, υπήρξε η επισήμανση ότι σε κάποιο στάδιο θα υπάρξει αποκατάσταση των σχέσεων. Πιο έντονη ήταν η άποψη ότι η ΕΕ θα πρέπει να αυτονομηθεί σε όλα τα επίπεδα το συντομότερο δυνατό. Θεωρώ δύσκολη την εξέλιξη αυτή καθώς οι χώρες μέλη αξιολογούν βασικά ζητήματα, περιλαμβανομένων αυτών της ασφάλειας, με διαφορετικό τρόπο. Προσωπικά θεωρώ ότι η ΕΕ θα πρέπει πρώτα απ’ όλα να εργασθεί σκληρά για την αποκατάσταση της αξιοπιστίας της σε όλα τα επίπεδα.
>ΜοχλοίκανονικοποίησηςαπόΤουρκία
Συζητήθηκε επίσης η σημασία του εμπορίου και της επικοινωνίας και οι προεκτάσεις τους σε θέματα επίλυσης περιφερειακών συγκρούσεων. Στη συζήτηση των θεμάτων αυτών συμπεριλαμβανόταν και η δική μου τοποθέτηση. Μεταξύ άλλων, τόνισα ότι ενώ θεωρητικά είναι δυνατό να υπάρξουν οφέλη από τέτοιες δραστηριότητες, η κυπριακή εμπειρία καταδεικνύει ότι τέτοιου είδους δράσεις έχουν τα όριά τους. Και ότι για την επίτευξη μιας ειρηνικής διευθέτησης απαιτείται πάνω απ’ όλα πολιτική βούληση. Πέραν τούτου, επεσήμανα ότι στην περίπτωση της Κύπρου η τουρκική πλευρά αξιοποίησε τέτοιες δράσεις ως μοχλό κανονικοποίησης και νομιμοποίησης του status quo.
Στη συζήτηση για το διεθνές δίκαιο και την ανάγκη επαναφοράς της σημασίας του, που ακολούθησε, τονίσθηκε ότι απαραίτητη προϋπόθεση είναι η αποφυγή επιλεκτικών προσεγγίσεων και τοποθετήσεων. Επί τούτου ένοιωσα ικανοποίηση διότι λήφθηκε υπ’ όψιν η τοποθέτησή μου και έγινε αναφορά και για την Κύπρο στο συγκεκριμένο πάνελ. Συζητήθηκε ακολούθως το θέμα της επαναφοράς της πολυμέρειας (multilateralism) στις διεθνείς σχέσεις. Ανεξαρτήτως εξελίξεων στο διεθνές σύστημα τονίσθηκε όμως και η σημασία του έθνους-κράτους.
>Η παρουσία της Κύπρου σε διεθνή φόρα
Δεν θα επεκταθώ περισσότερο στα ζητήματα που συζητήθηκαν στο εν λόγω συνέδριο. Θα καταλήξω, όμως, συνοπτικά για την περίπτωση της Κύπρου. Δυστυχώς η χώρα μας σε κρατικό επίπεδο δεν αντιλαμβάνεται την αξία της παρουσίας μας στη διεθνή αγορά διακίνησης και ανταλλαγής ιδεών. Πρέπει να σημειώσω ότι εκτός από την παρέμβασή μου στο Συνέδριο, που ήταν στο πρόγραμμα, μου δόθηκε η ευκαιρία να ανταλλάξω απόψεις με αρκετούς συμμετέχοντες σε διάφορα επίπεδα. Επιπρόσθετα, διευθετήθηκαν δυο ολιγόλεπτες συνεντεύξεις – η μια τηλεοπτική και η άλλη ραδιοφωνική. Επίσης, ανταποκρίθηκα θετικά σε πρόσκληση του Τμήματος Διεθνών Σχέσεων του Κρατικού Πανεπιστημίου του Γερεβάν να μιλήσω και να συζητήσω με καθηγητές και φοιτητές για τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Κυπριακή Δημοκρατία.
Η Κύπρος η οποία αντιμετωπίζει υπαρξιακούς κινδύνους καθώς και επιπρόσθετες προκλήσεις, έπρεπε να επενδύει σε ανάλογες δράσεις. Αυτό δεν αποτελεί πολυτέλεια αλλά αναγκαιότητα. Δυστυχώς πρέπει να σημειώσω ότι διαχρονικά είχα και έχω περισσότερες επαφές με κρατικές υπηρεσίες άλλων χωρών (πέραν των επαφών με πολλές δεξαμενές σκέψεις και συναφή δίκτυα) για συζήτηση θεμάτων κοινού ενδιαφέροντος, παρά με τις αντίστοιχες της Κύπρου. Οι υφιστάμενες παραλήψεις είναι σοβαρές και δυστυχώς εμπεριέχουν μεγάλο κόστος.
* Ο Καθηγητής Ανδρέας Θεοφάνους είναι Πρόεδρος του Κυπριακού Κέντρου Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων το οποίο είναι διασυνδεδεμένο με το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας.
