– Έφτασε λοιπόν το πλήρωμα του χρόνου. Πώς νιώθεις; Τέλος ή αρχή; Αρχή! Έτσι κι αλλιώς ποτέ δεν παρέμεινα σε μια θέση πάνω από μια δεκαετία. Η εργασία στο Γραφείο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Κύπρο ήταν η πιο μακροχρόνια της καριέρας μου. Ξεκίνησα από τον ΚΟΤ, μεταπήδησα στον χρηματιστηριακό τομέα (μια φοβερή εμπειρία), εργάστηκα στο πανεπιστήμιο Λευκωσίας στον τομέα της επικοινωνίας και έπειτα ασχολήθηκα με προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όλα από 5-10 χρόνια με δική μου επιλογή. Ποτέ δεν είδα μια θέση ως μόνιμη. Η κάθε μια ήταν μια εμπειρία κι ένα βήμα για πιο πέρα. Τώρα λοιπόν, βλέπω μια νέα αρχή. Ακουμπούμε στο παρελθόν για να πάρουμε μαθήματα για να γίνουμε καλύτεροι στο σήμερα και στο αύριο μας.
– Αποχαιρετάς το πόστο σου στην ΕΕ σε μία περίεργη συγκυρία, με την ΕΕ στον τοίχο. Θα το ξεπεράσει νομίζεις κι αυτό, ή η πληγή από την πανδημία θα προκαλέσει σοβαρό ρήγμα; Θα το ξεπεράσει, με κόστος, αλλά θα μάθει από τις αδυναμίες του συστήματος. Όπως είπε πριν 70 χρόνια ο πατέρας της Ενωμένης Ευρώπης, ο Robert Schuman, «η Ευρώπη δεν θα δημιουργηθεί μονομιάς ή ακολουθώντας ένα μόνο σχέδιο. Θα δημιουργηθεί μέσα από συγκεκριμένα επιτεύγματα». Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι η απάντηση “ειρήνης” στη φρίκη και την καταστροφή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η “ενιαία αγορά” και η φιλοδοξία της να εξαλείψει όλους τους διασυνοριακούς φραγμούς σε ό,τι αφορά τα αγαθά, τις υπηρεσίες, τα κεφάλαια και τους ανθρώπους εντός Ε.Ε. ήταν η απάντηση του οραματιστή Προέδρου της Επιτροπής, Ζακ Ντελόρ, στην κρίση της δεκαετίας του ‘80. Κάθε κρίση ωθεί την Ένωση μπροστά.
– Βλέποντας τα πράγματα πλέον από μια -έστω- μικρή απόσταση, δικαίως ή αδίκως επιρρίπτονται στην ΕΕ ευθύνες; Έδρασε ως έπρεπε ή πιάστηκε εξ απροόπτου; Νομίζω ο πλανήτης ολόκληρος πιάστηκε εξ απροόπτου. Το θέμα πλέον δεν είναι πόσο γρήγορα αντέδρασε η Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά το πως αντέδρασε και τι μέτρα πήρε όσον αφορά στην υγεία, στην οικονομία και στα δικαιώματα των πολιτών. Πιστεύω ότι στην πορεία πήρε σημαντικά μέτρα, καλύπτοντας την καθυστέρηση, θωρακίζοντας με τις αποφάσεις της την υγεία των πολιτών και την οικονομία η οποία δέχθηκε τεράστιο πλήγμα. Οι σημερινές προκλήσεις, αλλά και αυτές του μέλλοντος, επιβεβαιώνουν το όραμα του Schuman για μια Ευρωπαϊκή Πολιτική Υγείας, που ενώνει τις εθνικές στρατηγικές για την υγεία και την ιατρική έρευνα, ώστε να αντιμετωπίσει τις κοινές απειλές ως Ένωση.
– Το χάσμα ωστόσο μεταξύ βορρά και νότου μοιάζει να μεγαλώνει. Πώς μπορεί να γεφυρωθεί; Με μεγαλύτερη αλληλεγγύη από τον βορρά και ορθολογισμό από τον νότο! Να υπενθυμίσω ότι πολλές πολιτικές της Ένωσης σκοπό έχουν να μεταφέρουν πόρους σε περιοχές υποβαθμισμένες για να γεφυρώσουν το χάσμα. Η αλόγιστη όμως χρήση των κονδυλιών σε μη παραγωγικούς τομείς όπως σε εξωραϊσμούς πλατειών, σε επενδύσεις με πέτρα των τσιμεντένιων τοίχων και σε επιδιορθώσεις των προσόψεων των κτιρίων στα κέντρα των πόλεων, γιατί οι ιδιοκτήτες τους δεν το πράττουν, δεν δημιουργούν μόνιμες θέσεις εργασίας! Ο παραγωγικός και μεταποιητικός τομέας, η τεχνολογία, η έρευνα και η καινοτομία, η πράσινη ανάπτυξη, η κυκλική οικονομία και η ψηφιακή ατζέντα είναι οι πυλώνες που θα στηρίξουν την αειφόρα ανάπτυξη και θα θωρακίσουν την οικονομία απέναντι σε κρίσεις όπως αυτή, και άλλες που σίγουρα θα ξαναζήσουμε στο μέλλον.
– Προσωπικά τι βλέπεις για το μέλλον; Η Ένωση θα συνεχίσει να εξελίσσεται, κάποτε με άλματα και κάποτε με σημειωτόν. Με τις ΗΠΑ να αποσύρονται από σημαντικές συμφωνίες, όπως η συμφωνία του Παρισιού για το Κλίμα και η συμφωνία για τα πυρηνικά με το Ιράν, δημιουργείται ένα μεγάλο κενό, το οποίο θα πρέπει να καλύψει η ΕΕ αναβαθμίζοντας τον ηγετικό της ρόλο στην παγκόσμια σκηνή. Δεν είναι η ώρα για εσωστρέφεια δεδομένων των μεγάλων προκλήσεων, συμπεριλαμβανομένου του μεταναστευτικού, της πολιτικής αστάθειας, των ασύμμετρων απειλών και της πανδημίας. Η Ένωση θα αναγκαστεί να χειριστεί τα θέματα αυτά. Η πανδημία έδειξε πόσο εύθραυστος είναι ο κόσμος και πως η πολυμέρεια είναι το κλειδί για την αντιμετώπιση των προκλήσεων.
– Και για το δικό σου το μέλλον τι σχεδιάζεις; Προς το παρόν ξεκούραση και επανεκκίνηση μετά τον Σεπτέμβριο όταν πια μπούμε, ας το ελπίσουμε, σε μια κανονικότητα. Δεν βιάζομαι γιατί χρειάζομαι χρόνο τον οποίο δεν είχα τα τελευταία 12 χρόνια. Ανυπομονώ, πάνω από όλα, να ανοίξουν τα αεροδρόμια για να μπορέσω να δω τον γιο μου που ζει στο Λονδίνο και τα δύο εγγόνια μου. Να φανταστείς, τον μικρό που είναι 10 μηνών, τον έχω δει μόνο μία φορά. Ενώ η μεγάλη που είναι τεσσάρων μου εξηγεί πως «there is a virus γιαγιά».
– Σου αρέσει βλέπω ο ρόλος της γιαγιάς. Τον γιο μου τον έκανα στα 21. Μεγαλώσαμε μαζί. Τώρα, με τα εγγόνια είναι άλλη σχέση.
– Η εικόνα που έχουμε για σένα είναι ενός ανθρώπου με πολλή ενέργεια. Κάποιοι σε θυμόμαστε από τη δεκαετία του ’80 στις πορείες των γυναικών. Αυτή η ενέργεια πού θα διοχετευτεί τώρα; Η συμμετοχή μου στην Κίνηση «Οι Γυναίκες Επιστρέφουν» ήταν ίσως η ουσιαστικότερη πράξη της ζωής μου. Έμαθα να μάχομαι για ό,τι πιστεύω, ανεξαρτήτως των κινδύνων. Ξαναφέραμε στην επιφάνεια το πρόβλημα της κατοχής με μια τελείως διαφορετική προσέγγιση από τα τετριμμένα. Από τότε, τα πιστεύω μου τα υποστηρίζω όπως μπορώ και ο ακτιβισμός είναι μέρος της ζωής μου είτε αφορά την προστασία του πλανήτη από την κλιματική αλλαγή, την προστασία του περιβάλλοντος, είτε την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
– Παρόλο που υπάρχουν τόσο σοβαρά θέματα για την ανθρωπότητα δεν υπάρχει πλέον ανάλογη αντίδραση. Γιατί αυτό; Είναι διάφοροι οι λόγοι. Από τη μια είναι τα κόμματα που θέλουν να καθοδηγούν και να ελέγχουν τα πάντα. Με τίποτα δεν θέλουν να αναπτύσσουν τέτοιες πρωτοβουλίες οι πολίτες χωρίς τον δικό τους έλεγχο. Από την άλλη, η δική μου τουλάχιστον γενιά, απογοητευμένη συνειδητοποίησε πως κυνηγούσε χίμαιρες. Είναι και τόση η διαφθορά που δεν ξέρεις πού να αγγίξεις και να μην λερωθείς. Παράλληλα, πρέπει να υπάρξει και μια χημεία ανάμεσα στους ανθρώπους που θα αποτελέσουν τον πυρήνα για κάτι. Τότε, είχαμε γίνει μια οικογένεια με τις γυναίκες που αποτελούσαμε τον πυρήνα. Την Πόπη Δανιήλ, την Κλεοπάτρα Παγιάτα, την Χέλεν Σωτηρίου, την Νταϊάνα Μαρκίδου…
– Κι η νέα γενιά που δεν έχει προλάβει ακόμα να απογοητευτεί; Τη νέα γενιά τη χαλάσαμε εμείς, τα παιδιά του πολέμου, στερώντας τους τη χαρά του “Ευ Αγωνίζεσθαι”! Αγάπη δεν είναι να προσφέρεις στα παιδιά σου τα πάντα, αλλά να τα βοηθήσεις να αποκτήσουν αντοχή, δεξιότητες και γνώση για να παλέψουν γι’ αυτά που πιστεύουν. Μετά τον πόλεμο, οι μαθητές επιστρέψαμε στα σχολεία τον Οκτώβριο και οι μισοί στην τάξη ήταν πλέον πρόσφυγες. Σχεδόν κανένας μας δεν είχε τα απαραίτητα. Ήταν χρόνια σκληρά αλλά γεμάτα με νόημα. Νιώθαμε υπεύθυνοι για τον τόπο μας και το αύριο του. Διακυβευόταν η ύπαρξη μας σε αυτόν τον τόπο. Τίποτα δεν ήταν αυτονόητο. Έπρεπε να εργαστούμε σκληρά. Σήμερα τα πράγματα είναι θολά και πολλά παιδιά είναι συγχυσμένα.
– Τι κάναμε λάθος; Θα σου πω ένα μικρό, απλό παράδειγμα. Ήμουνα στην υπεραγορά και καθώς ψώνιζα άκουγα το διάλογο ενός παιδιού με τη μάνα του που προσπαθούσαν να αγοράσουν σχολικά. Το παιδί κτυπιότανε και δεν ήθελε μια συγκεκριμένη κασετίνα που ήταν φτηνή για να μην τον θεωρήσουν φτωχό. Δεν άντεξα και επενέβηκα εξηγώντας πως δεν είναι κακό να είσαι φτωχός. «Πες του τα», μου λέει η μάνα. «Γιατί δεν του τα λες εσύ», της απάντησα. Μεγαλώσαμε τα παιδιά μας προσφέροντας τους καλοπέραση αντί αξίες. Δεν τα μάθαμε να αποτελούν μέρος ενός συνόλου, δεν τους μάθαμε την προσπάθεια και την κατάκτηση, αλλά τους τα δίναμε όλα στο πιάτο.
– Πιάνεις τον εαυτό σου να εκπλήττεται με συμπεριφορές των νέων; Με εκπλήσσει πολλές φορές, η σύγχυση αλλά και η έλλειψη πραγματικού έρωτα για τη ζωή! Η έλλειψη βούλησης, γνώσης, αυτοπεποίθησης αλλά και του πάθους που σε κάνει να μάχεσαι για εκείνο που πιστεύεις. Η αποστασιοποίηση των νέων από τα κοινά είναι πολλές φορές αποκαρδιωτική, χωρίς όμως να ισοπεδώνω τα πάντα. Υπάρχει μια μεγάλη μερίδα νέων που είναι πολύ καλύτεροι από εμάς και πάνω τους ακουμπώ τις ελπίδες για ένα καλύτερο μέλλον.
– Ένας άνθρωπος μετά τα 60 έχει ολοκληρώσει την πορεία του και περνά στα μετόπισθεν παραδίδοντας τη σκυτάλη στην επόμενη γενιά; Σε μεγάλο βαθμό πιστεύω ότι πρέπει να κάνουμε τόπο για τους νέους, τόσο στην πολιτική όσο και σε άλλους τομείς. Έκλαψα από συγκίνηση όταν μετά από χρόνια διαδηλώσεων για το περιβάλλον, με τους ίδιους και τους ίδιους, είδα τη νέα γενιά να αρπάζει τη σκυτάλη και να μπαίνει δυναμικά μπροστά! Αυτά τα νέα παιδιά που ζουν με ένα αυθεντικό τρόπο και αγωνίζονται με όραμα είναι ότι καλύτερο έχει να δείξει ο τόπος. Θεωρώ όμως ότι μια ισορροπημένη κοινωνία διατηρεί ρόλους για όλους τους πολίτες που θέλουν να ασχολούνται με τα κοινά!
– Από που πηγάζει η ιδιαίτερη σου έγνοια για το περιβάλλον; Μεγάλωσα κοντά στη φύση. Μέχρι 12 χρονών ζούσαμε στην Κακοπετριά, τόπο καταγωγής του πατέρα μου. Ως παιδί, έμαθα να σέβομαι τη φύση και να κατανοώ ότι η συμπεριφορά μου έχει επιπτώσεις και άρα έχω ευθύνη. Οι προβλέψεις για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Κύπρο είναι δυσοίωνες έως τραγικές και το βρίσκω αδιανόητο να μην είμαστε ήδη σε συναγερμό για την προστασία του περιβάλλοντος, των οικοσυστημάτων, την μετάβαση στις εναλλακτικές πηγές ενέργειας και την εφαρμογή της κυκλικής οικονομίας. Οι Κύπριοι είμαστε πρωταθλητές στην Ευρώπη στην παραγωγή σκουπιδιών και ουραγοί στη διαχείριση και ανακύκλωση. Αν αγαπούμε τον τόπο και τα παιδιά μας πρέπει να αλλάξουμε. Δεν μπορούμε να καταναλώνουμε αυτά που ανήκουν στις μελλοντικές γενιές. Δεν πρέπει να κάνουμε τα ίδια λάθη που μας οδήγησαν στην οικονομική κρίση.
– Αν και αυτονόητα, ποια θα κατέγραφες ως λάθη; Κατ’ αρχάς στηρίξαμε όλη μας την οικονομία πάνω στην παραλία. Καταστρέψαμε τα ωραιότερα μέρη για χάρη του τουρισμού, κυνηγώντας αριθμούς. Από τη δεκαετία του ’60 κιόλας, είχαμε φέρει Γάλλους ειδικούς οι οποίοι μας συνέστησαν να αναπτύξουμε περιοχές χωρίς πολλά πλεονεκτήματα και να αφήσουμε ανέπαφες περιοχές με φυσικά κάλλη. Κάναμε το αντίθετο.
– Η πολιτική σε ενδιαφέρει; Πολιτική και πολίτης είναι αδιαχώριστες έννοιες. Η πολιτική διαδικασία με ενδιαφέρει όταν έχει πρόταση, υπηρετεί την ειρήνη και οραματίζεται ένα αειφόρο κόσμο. Όταν υποτάσσεται στο συμφέρον του συνόλου και της κοινωνίας. Δυστυχώς η ανεπάρκεια των θεσμών, η διαφθορά και η έλλειψη ισονομίας αποξενώνει τους πολίτες από την πολιτική διαδικασία με επικίνδυνες επιπτώσεις για τη δημοκρατία.
– Δεδομένων των συνθηκών θεωρείς πως ανήκεις σε μια τυχερή γενιά; Που κατάφερε, αν μη τι άλλο, να εργαστεί και να φτάσει περίπου στην αφυπηρέτηση; Είμαστε τυχεροί παρόλο που η γενιά μου έζησε τον χειρότερο εφιάλτη. Είδαμε τον τόπο μας να χάνεται. Είδαμε τι σημαίνει πόλεμος και ξεριζωμός. Εν τούτοις η ζωή μας με όλες τις δυσκολίες είχε νόημα. Θέλαμε να κρατηθούμε σε αυτόν τον τόπο που αγαπούσαμε με πάθος! Ωστόσο είμαστε και η γενιά που τον κατέστρεψε.
– Αν ξεκινούσες τώρα την πορεία σου τι θα επέλεγες; Θα ήθελα να ασχοληθώ με κάτι πιο ουσιαστικό. Πιο πραγματικό. Να γιατρεύω πλάσματα, να περιθάλπω ζώα, να φυτεύω και να μεγαλώνω δένδρα, να φροντίζω δάση, να προστατεύω τη γη!
– Τι θα σου λείψει; Η εναλλαγή χώρου, προτεραιοτήτων, προσώπων και γεγονότων.
– Ένας πολύ κοινωνικός άνθρωπος, πώς βιώνεις το θέμα της κοινωνικής αποστασιοποίησης; Στη διάρκεια της καραντίνας ήμουνα σε τηλεφωνική επαφή με φίλους και συγγενείς, πολύ περισσότερο από την εποχή πριν την πανδημία που πολλές φορές, δεν είχα καιρό ένα τηλέφωνο να πάρω. Αλλά μου αρέσει να είμαι και μόνη μου. Διαβάζω, ασχολούμαι με τον κήπο και μαγειρεύω, κάνω δηλαδή όλα τα πράγματα που αγαπώ και μου έχουν λείψει πολύ.
– Νομίζεις πως είναι μία προσωρινή συνθήκη ή θα καθορίσει το μέλλον; Πιστεύω αυτό που λένε οι επιστήμονες. Ότι θα έχουμε πανδημίες στο μέλλον. Φαίνεται ότι με δική μας υπαιτιότητα, με την επέκταση της ανθρώπινης δραστηριότητας σε δάση, βιότοπους έχουμε ανατρέψει την ισορροπία στον πλανήτη. Πρέπει να θωρακίσουμε τους τομείς της υγείας και της παιδείας για να χειριστούμε παρόμοιες καταστάσεις στο μέλλον. Η επιτάχυνση της εφαρμογής της ψηφιακής ατζέντας είναι αδήριτη ανάγκη. Είναι αδιανόητο να βλέπουμε σήμερα ουρές ανθρώπων έξω από υπηρεσίες που θα μπορούσαν να γίνουν διαδικτυακά. Θα είμαστε ανάξιοι αν δεν πάρουμε τώρα τα μέτρα μας.
– Σε τρομάζει όπως διαμορφώνεται το όλο σκηνικό; Με τρομάζει περισσότερο η ανικανότητα μας να μάθουμε από τις εμπειρίες μας και να γίνουμε καλύτεροι και σοφότεροι. Κάθε φορά που συμβαίνει μια κρίση σκέφτομαι «δεν πάει άλλο πρέπει να αλλάξουμε». Δυστυχώς επανερχόμαστε στις ίδιες συμπεριφορές μέχρι την επόμενη κρίση.
