Μέχρι πρότινος άγνωστα θραύσματα δύο χαμένων τραγωδιών του Ευριπίδη ανακάλυψαν δύο μελετητές από το Πανεπιστήμιο του Κολοράντο Μπόλντερ.
Μετά από μήνες εντατικής εξέτασης, οι μελετητές του Τμήματος Κλασικών Σπουδών αποκρυπτογράφησαν και ερμήνευσαν νέα σημαντικά θραύσματα έργων του Ευριπίδη, τα οποία πιστεύουν ότι είναι τα σημαντικότερα που έχουν βρεθεί εδώ και περισσότερο από μισό αιώνα.
Τον Νοέμβριο του 2022, ο αρχαιολόγος του αιγυπτιακού υπουργείου Τουρισμού και Αρχαιοτήτων Μπασέμ Γκεχάντ, απέστειλε έναν πάπυρο που ανακαλύφθηκε στον αρχαίο χώρο της Φιλαδέλφειας στην Αίγυπτο (ΒΑ του Φαγιούμ) στην επίκουρη καθηγήτρια Κλασικών Σπουδών στο Μπόλντερ, Ιβόνα Τρνκα- Αμρχάιν.
Οι δύο μελετητές είχαν επίσης πρόσφατα ανακαλύψει το πάνω μισό ενός κολοσσιαίου αγάλματος του αρχαίου Αιγύπτιου Φαραώ Ραμσή Β’ στο κοινό ανασκαφικό τους έργο στην Ερμούπολη τη Μεγάλη (πρόκειται για την αρχαία αιγυπτιακή πόλη Κμουν).
Η Ιβόνα Τρνκα- Αμρχάιν άρχισε να κοιτάζει πάνω από τη φωτογραφία υψηλής ανάλυσης του παπύρου (ο αιγυπτιακός νόμος απαγορεύει τη φυσική αφαίρεση οποιουδήποτε αντικειμένου από τη χώρα), εξετάζοντας εξονυχιστικά τις 98 γραμμές του. «Ήταν ξεκάθαρα τραγωδία» σημειώνει η ίδια στο Colorado Arts and Sciences Magazine.
Χρησιμοποιώντας το Thesaurus Linguae Graecae, μια ολοκληρωμένη, ψηφιοποιημένη βάση δεδομένων αρχαίων ελληνικών κειμένων που διατηρεί το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια Ιρβάιν, η μελετήτρια συνειδητοποίησε ότι επρόκειτο για άγνωστα αποσπάσματα από κυρίως χαμένα ευριπίδεια θεατρικά έργα.
«Μετά από περισσότερη έρευνα, συνειδητοποίησα ότι έπρεπε να καλέσω έναν ειδικό στα θραύσματα του Ευριπίδη» είπε. «Ευτυχώς, ο μέντοράς μου στο τμήμα είναι ακριβώς αυτό!».
Δουλεύοντας μαζί, η Τρνκα- Αμρχάιν και ο διάσημος καθηγητής κλασικών σπουδών Τζον Γκίλμπερτ ξεκίνησαν μια πολύμηνη εξαντλητική δουλειά, κοιτάζοντας σχολαστικά μια φωτογραφία υψηλής ανάλυσης του πάπυρου 10,5 τετραγωνικών ιντσών (27 περίπου εκατοστών). Συνέθεσαν λέξεις και επικύρωσαν ότι οι λέξεις που θεωρούσαν ότι έβλεπαν ταιριάζουν με τις νόρμες του τραγικού ύφους και μέτρου.
Τελικά, βεβαιώθηκαν ότι δούλευαν με νέο υλικό από δύο εν μέρει σωζόμενα έργα του Ευριπίδη, τον «Πολύειδο» και την «Ινώ». Είκοσι δύο από τους στίχους ήταν προηγουμένως γνωστοί σε ελαφρώς ποικίλες εκδοχές, αλλά «το 80% ήταν ολοκαίνουργιο υλικό», υποστηρίζει ο Γκίλμπερτ, σημειώνοντας ότι «δεν έχει υπάρξει ανακάλυψη ανάλογης σημασίας από τη δεκαετία του 1960».
«Αυτός είναι ένας μεγάλος και ασυνήθιστος πάπυρος για την εποχή μας» προσθέτει η Τρνκα- Αμρχάιν. «Είναι αρκετά μεγάλη υπόθεση στον τομέα μας».
Εκ νέου αφήγηση ενός κρητικού μύθου
Ο Πολύειδος ήταν ένας περίφημος μάντης της Κορίνθου, δισέγγονος του Μελάμποδα και γιος του Κοιρανού. Εδώ εκτυλίσσεται ένας αρχαίος κρητικός μύθο, στον οποίο ο βασιλιάς Μίνωας και η βασίλισσα Πασιφάη απαιτούν από τον ομώνυμο μάντη να αναστήσει τον γιο τους Γλαύκο, που είχε πνιγεί σε μια δεξαμενή με μέλι.
«Στην πραγματικότητα, έχει ένα σχετικά αίσιο τέλος. Δεν είναι μια από αυτές τις τραγωδίες όπου όλοι πέφτουν νεκροί», λέει η Τρνκα- Αμρχάιν: Ο Πολύειδος είναι σε θέση να αναστήσει το αγόρι χρησιμοποιώντας ένα βότανο που είδε προηγουμένως να χρησιμοποιεί ένα φίδι για να αναστήσει ένα άλλο. Ο πάπυρος περιέχει μέρος μιας σκηνής στην οποία ο Μίνωας και ο Πολύειδος συζητούν για την ηθική της ανάστασης των νεκρών.
Η «Ινώ» παραλίγο να γίνει ένα από τα πιο γνωστά έργα του Ευριπίδη, λέει ο Γκίμπερτ. Μέρος του κειμένου χαράχτηκε σε γκρεμούς στην Αρμενία που καταστράφηκαν κατά τη σύγχρονη πολεμική σύρραξη. Ευτυχώς, ι Ρώσοι μελετητές των αρχών του 20ού αιώνα είχαν διατηρήσει τις εικόνες σε σχέδια.
Ο ομώνυμος χαρακτήρας είναι θεία του Έλληνα θεού Διόνυσου και μέλος της βασιλικής οικογένειας της Θήβας. Σε παλαιότερα γνωστά κομμάτια ενός σχετικού θεατρικού έργου, η Ινώ είναι μια κακιά μητριά που σκοπεύει να σκοτώσει τα παιδιά από προηγούμενο γάμο του συζύγου της, του Θεσσαλού βασιλιά. Το νέο θραύσμα εισάγει μια νέα πλοκή.
«Μια άλλη γυναίκα είναι η κακιά μητριά και η Ινώ είναι το θύμα» λέει η Τρνκα- Αμρχάιν. «Η τρίτη σύζυγος του βασιλιά προσπαθεί να εξαφανίσει τα παιδιά της Ινώς. Σε ένα γύρισμα της τύχης, σκοτώνει τα δικά της παιδιά και αυτοκτονεί. Είναι μια πιο παραδοσιακή τραγωδία: θάνατος, χάος, αυτοκτονία».
Φυσικά, σε θέματα αρχαίας ελληνικής γραμματείας, υπάρχει πάντα περιθώριο για ερμηνείες και τέτοιοι τολμηροί ισχυρισμοί θα τυγχάνουν προσεκτικής εξέτασης από άλλους ειδικούς. Οι δύο μελετητές εμφανίζονται αποφασισμένοι να μην κάνουν βήμα πίσω σε σχέση με τα συμπεράσματά τους. Έχουν υποβάλει τα δικά τους επιχειρήματα προς εξέταση σε 13 εμπειρογνώμονες στην Ουάσιγκτον, τον Ιούνιο κι έχουν πάρει πράσινο φως για την πρώτη δημοσίευση τον Αύγουστο.
Στις 14 Σεπτεμβρίου, θα φιλοξενήσουν το 9ο Συμπόσιο Φάουντεν στην πανεπιστημιούπολη του CU Boulder, το οποίο υποστηρίζεται από την επί χρόνια κάτοικο του Boulder και λάτρη των κλασικών δρ Σίλια Μ. Φάουντεν. Στην ημερίδα θα συμμετέχουν τρεις επιφανείς ειδικοί: ο καθηγητής Πάουλ Σούμπερτ, Ελβετός ειδήμονας στην παπυρολογία, η ειδική στην αρχαία ελληνική λογοτεχνία και το δράμα Λόρα Σουίφτ του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και η καθηγήτρια Σάρα Άιλς Τζόνστον, ειδική στην ελληνική θρησκεία, τις θεές και τη μαγεία από το Πανεπιστήμιο του Οχάιο. Μαζί τους θα είναι οι Τρνκα- Αμρχάιν και Γκίμπερτ και η αναπληρώτρια καθηγήτρια Κλασικών Σπουδών Λοριάλαν Ραϊτσάμερ.
Με στοιχεία από Colorado Arts and Sciences Magazine
