«Φίλος είναι ο άλλος εαυτός», Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια 1166a
Η φιλοσοφία δεν είναι μοναχική υπόθεση. Η καθημερινή συναναστροφή φιλοσόφων που πραγματοποιείται μέσα από τη συζήτηση και την κοινή μελέτη δημιουργεί ουσιαστικές σχέσεις που εδράζουν στην αναζήτηση της σοφίας και οδηγούν στην ευδαιμονία. Πριν ακόμη από τον Σωκρατικό κύκλο των μαθητών του πρώτου Αθηναίου φιλοσόφου, η γνωστή τριανδρία των Μιλήσιων φιλοσόφων (Θαλής, Αναξίμανδρος, Αναξιμένης) επιχείρησε να απαντήσει στο ερώτημα της αρχής των πάντων. Από τότε οι φιλόσοφοι συνδιαλέγονται μεταξύ τους, θέτουν νέα ερωτήματα και απαντούν σε ζητήματα με τις θεωρίες τους.
Οι «μαθητές» δεν χρειάζεται να ασπάζονται τη θεωρία του δασκάλου τους. Το παράδειγμα του Σωκράτη (ο οποίος ως δάσκαλος ενέπνευσε την ίδρυση διαφορετικών σχολών στους μαθητές του), ακολουθεί εκείνο του Αριστοτέλη, που, αν και παρέμεινε για δεκαετίες στην Ακαδημία (ως μαθητής και δάσκαλος) απομακρύνθηκε από τη θεωρία των Ιδεών -την κορωνίδα της πλατωνικής φιλοσοφίας- και στράφηκε στην αναζήτηση των αιτίων και των λειτουργιών των έμβιων όντων. Αλλά η ακολουθία των γιγάντων της φιλοσοφίας δεν τελειώνει εδώ. Ο Αριστοτέλης, όπως είναι γνωστό, δίδαξε τον Αλέξανδρο, αλλά ο αγαπημένος του μαθητής -αυτός με τον οποίο πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής του ταξιδεύοντας και ερευνώντας τη φύση- είναι ο Θεόφραστος από την Ερεσό της Λέσβου.
Παρά το γεγονός ότι ο Θεόφραστος ήταν δημοφιλής και πολυγραφότατος φιλόσοφος, λίγα είναι γνωστά για τη ζωή του. Τις περισσότερες πληροφορίες τις αντλούμε από το πέμπτο βιβλίο των «Βίων φιλοσόφων» του γενναιόδωρου -ως προς τα βιογραφικά στοιχεία- Διογένη Λαέρτιου, ο οποίος για να πιστοποιήσει το αληθές των λόγων του με τη σειρά του παραπέμπει σε συγγραφείς που έχει ο ίδιος διαβάσει τον 2ο μ.Χ. αιώνα. Ο Θεόφραστος λοιπόν θα ξεκινήσει το φιλοσοφικό του ταξίδι στην πόλη του, την Ερεσό της Λέσβου, όπου για πρώτη φορά «θα ακούσει» τον Άλκιππο (5.36) και στη συνέχεια τον Πλάτωνα, από τον οποίο απομακρύνθηκε για να ακολουθήσει τον Αριστοτέλη (εἶτ᾽ ἀκούσας Πλάτωνος μετέστη πρὸς Ἀριστοτέλην).
Ο μεγάλος Αριστοτέλης δείχνει να εντυπωσιάζεται από τον κατά δεκατρία χρόνια νεότερό του μαθητή, όπως και ο δάσκαλός του, Πλάτωνας, είχε εντυπωσιαστεί από τον νεαρό Σταγειρίτη. Δεν είναι μόνο ότι τα ερευνητικά τους ενδιαφέροντα ταιριάζουν. Η φιλοσοφία είναι απαιτητική και ο λόγος της (ο φιλοσοφικός λόγος που εκείνη την εποχή ακόμη διαμορφώνεται) οφείλει να είναι ακριβής και σαφής. Ο Θεόφραστος ξεπερνάει κάθε προσδοκία και ο Αριστοτέλης θα του προσδώσει το όνομα με το οποίο θα γίνει γνωστός στη φιλοσοφία, χάρη στον «θεϊκό του λόγο» (διά τό τῆς φράσεως θεσπέσιον), απορρίπτοντας το αρχικό του όνομα (Τύρταμος) ως κακόηχο -ενώ θα έπρεπε να αντιστοιχεί στην προσωπικότητα του κατόχου του. Μαζί, οι δύο άντρες, θα περάσουν τα πιο γόνιμα χρόνια της ζωής τους.
Άραγε ο Θεόφραστος πρότεινε να επισκεφτούν την πατρίδα του, τη Λέσβο, και να πραγματοποιήσουν τις έρευνές τους εκεί, συνεχίζοντας το έργο των Φυσικών φιλοσόφων που είχε διακοπεί από τον Σωκράτη; Ο Αριστοτέλης δεν θα μπορούσε να είναι πιο ευδαίμων. Στο πρόσωπο του Θεόφραστου βρήκε τον πραγματικό φίλο που περιγράφεται στα Ηθικά Νικομάχεια. Το ίδιο και ο Θεόφραστος που αποδείχτηκε αντάξιος των προσδοκιών του ιδρυτή του Λυκείου, αφού πληρούσε όλα όσα ζητούσε ο Αριστοτέλης για να κάνει πράξη την ευδαιμονία του θεωρητικού βίου. Ο Αριστοτέλης μελέτησε τα έμβια όντα και ο Θεόφραστος ενέκυψε στον πρωτόγνωρο κόσμο των φυτών. Τα μέσα για να συνεχίζουν την απρόσκοπτη έρευνά τους, προσφέρθηκαν αρχικά από τον βασιλιά Φίλιππο της Μακεδονίας και κατόπιν από τον γιο του, Αλέξανδρο (κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του). Ο Φίλιππος τιμούσε την παιδεία, όπως αναφέρει ο Αιλιανός στην «Ποικίλη ἱστορία» του (Aelian, Varia Historia 4.19), χορηγώντας στον Αριστοτέλη (αναφέρεται και το όνομα του Πλάτωνα και του Θεόφραστου) χρήματα για την έρευνα των έμβιων όντων.
Αλλά και ο Κικέρωνας συγκρίνει την τριανδρία «Πλάτωνα, Αριστοτέλη, Θεόφραστου» με εκείνη των «Αισχύλου, Σοφοκλή και Ευριπίδη» (Academica Posteriora 1.10). Στις Τουσκουλανές διατριβές του, ο Κικέρων, παραλληλίζει την ποινή της εξορίας με τα ταξίδια των φιλοσόφων. Γιατί να θεωρείται κακό το να ζει κάποιος μακριά από την πατρίδα του; Τα ονόματα του Αριστοτέλη και του Θεόφραστου κάνουν πάλι την εμφάνισή τους. Έζησαν ευτυχισμένοι; Ο Κικέρωνας επιστρατεύει τα λόγια του Τεύκρου:
«Η πατρίδα είναι όπου είμαι ευτυχισμένος (Patria est, ubicumque est bene)» Κικέρωνας, Τουσκουλανές διατριβές 5.108
*Συγγραφέας του βιβλίου Φιλοσοφία για όλους (Γιατί να διαβάζουμε τους αρχαίους φιλοσόφους;) Μεταίχμιο, 2022
philosophy.elsanicolaidou@gmail.com
