H ανάπτυξή της κοινωνίας και οικονομίας ενός τόπου γίνεται όλο και πιο πολύπλοκη. Οι πολιτικοί όμως, αγνοούν ή σπάνια καλούν ειδήμονες να βρουν λύσεις βιώσιμες κι ορθές.
Οι φετινοί Νομπελίστες Οικονομίας, ο Joel Mokyr, ο Philippe Aghion και ο Peter Howitt ανέπτυξαν θεωρίες αποφασιστικής σημασίας για την οικονομική ανάπτυξη. Ταιριάζουν και στη δική μας οικονομία; Θα αντέξει η οικονομία αν στηρίζεται μόνο στον τουρισμό και σε μη-παραγωγικές δράσεις, ενώ έχει φτωχή παραγωγικότητα και βροχόπτωση; Τι θα έλεγαν οι 3 νέοι Νομπελίστες σε Υπουργούς της Κύπρου, για την ανάπτυξη της;
Πρώτα θα τους έλεγαν να τολμήσουν να κάνουν «δημιουργική καταστροφή» (βλ. Αυστριακός οικονομολόγος Joseph Schumpeter,1942) ν’ αντικαθιστούν, έστω σταδιακά, τις παλαιές εταιρείες ή βιομηχανίες με καινοτόμες επιχειρήσεις και τεχνολογίες. Δημιουργούν νέες ευκαιρίες, πρόοδο. Αλλιώς η στασιμότητα απονευρώνει το μέλλον μας.
Οι τρεις νομπελίστες απέδειξαν ότι η τεχνολογική πρόοδος και η δυναμική αντικατάστασης των παρωχημένων δομών με νέες, οδηγούν σε καλύτερα επίπεδα διαβίωσης, σε καλύτερα συστήματα υγείας και σε καλύτερη ποιότητα ζωής, διεθνώς.
Η καινοτομία ευδοκιμεί, λέει ο Joel Mokyr, όταν υπάρχει ανοιχτή πρόσβαση στη γνώση, όταν υπάρχουν θεσμοί που προστατεύουν την ιδιοκτησία πνευματικών δικαιωμάτων και όταν υπάρχει κύκλος εμπιστοσύνης μεταξύ επιχειρηματιών, επιστημόνων και πολιτικών. Είναι ένας «πολιτισμός ανάπτυξης». Υπάρχει τέτοια τριπλή εμπιστοσύνη στην Κύπρο;
Η «δημιουργική καταστροφή», εκδηλώνεται ως σταδιακή «υπονόμευση» παραδοσιακών βιοτεχνιών από μηχανές. Η καινοτομία δεν είναι απλώς τεχνολογική, αλλά και θεσμική. Π.χ. η πανδημία COVID-19 έφερε τα εμβόλια mRNA, κατήργησε φαρμακευτικές δομές.
Ας μελετούν οι Υπουργοί πολλά επιτυχημένα παραδείγματα στην ΕΕ και να μάθουν.
Αλλά, αν δεν πιστέψει στα καλά της μεταρρύθμισης ο Διευθύνων και αν δεν πείσει τους γύρω γι’ αλλαγή, τίποτα δεν γίνεται και παραμένουν τα στερεότυπα και το status quo. Γι’ αυτό οι Υπουργοί πρέπει να καλλιεργούν κουλτούρα καινοτομίας, όχι συντηρητισμό.
Παράλληλα, ο P. Aghion και ο P. Howitt μέτρησαν με τα μοντέλα τους την πρόοδο σε επιχειρήσεις λόγω νέων καινοτομιών. Ο κίνδυνος “μη χάσουν κάποιοι την εργασία”, λύνεται, αν μετεκπαιδευτούν στην καινοτομία. Αυτές αυξάνουν το μερίδιο αγοράς, γιατί οι νέες εφευρέσεις τις οδηγούν σε ψηλότερη παραγωγικότητα και ανάπτυξη. Εξήγησαν ότι η ανταγωνιστικότητα ενισχύει την καινοτομία και ότι οι χώρες με ισχυρή προστασία πνευματικών δικαιωμάτων και χαμηλή γραφειοκρατία, έχουν πολύ πιο ψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης καινοτόμων πατεντών και ψηλότερο ακαθάριστο εθνικό προϊόν ανά κάτοικο.
Οι Νομπελίστες αναλύουν τη διασύνδεση των θεσμών με την καινοτομία. Είδαν ότι οι μεταρρυθμίσεις, όταν είναι ορθά σχεδιασμένες -όχι πρόχειρες, που μετά θα απαιτούν αλλαγές- βοηθούν την καινοτομία ν’ αποδείξει τις ωφέλιμες χρήσεις της, π.χ. σχεδιάστηκε ορθά η Πράσινη Μετάβαση; Δίνει ευκαιρίες νέων τεχνολογιών, μέσω της «καταστροφής» της χρήσης ακριβού πετρελαίου κ.ά.; Επίσης, δεν πρέπει οι ρυθμίσεις να καταλήξουν σε «υπερ-ρυθμίσεις» (overregulation) γιατί το γραφειοκρατικό σκοινί πνίγει την παραγωγικότητα που δημιουργεί η καινοτομία. Η οικονομία μας -σχεδόν κλειστή, με υπερβολική συγκέντρωση σε λίγους φορείς ή εταιρείες- ας τολμήσει άνοιγμα, με νέες εταιρείες, ανταγωνίστριες. Οι παλιές δε χάνουν, αν εκσυγχρονισθούν.
Στην ΕΕ η επιστήμη βοηθά εταιρείες και φορείς. Εμείς θα δένουμε τα χέρια, φοβικά, με προκατάληψη; Γερνάμε, όταν δεν τολμάμε να καινοτομούμε και δεν μετεκπαιδεύουμε το προσωπικό. Μας διδάσκει ένα παιδάκι όταν ξηλώνει το αμαξάκι με lego για να φτιάξει αεροπλανάκι με lego, σεβαστοί Υπουργοί. Δεν οδηγάμε αυτοκίνητο κοιτώντας συνεχώς τον καθρέφτη που δείχνει μόνο τι υπάρχει πίσω μας. Τα νέα έσοδα από την αξιοποίηση του φυσικού αερίου δίνουν άνεση για νέα αρχή! Τώρα, στις καλές εποχές να διορθώνετε τις αδυναμίες, όχι σε δύσκολες εποχές. Χωρίς καινοτομία και ορθή μεταρρύθμιση, ποια η προοπτική για το μέλλον; Θα σας τόνιζαν οι 3 Νομπελίστες Οικονομικών κ.κ. Υπουργοί.
*Oικονομολόγος, μαθηματικός, πρώην πρόεδρος Ακαδημίας Επιστημών Κύπρου
