Καύσωνες, πυρκαγιές και λειψυδρία επηρεάζουν την υγεία μας – Σήμα κινδύνου από έκθεση του ΠΟΥ

Τις πιο ζεστές ημέρες του χρόνου οι εισαγωγές στα κρατικά νοσηλευτήρια για καρδιολογικά προβλήματα αυξάνονται κατά περίπου 0,17%, ενώ οι εισαγωγές για αναπνευστικές παθήσεις κατά περίπου 0,23%.

Την ίδια ώρα, από το 2004 μέχρι το 2021, η Κύπρος κατέγραψε 45 θανάτους λόγω θερμοπληξίας, με τον αριθμό να αυξάνεται και να ξεπερνά τους 50 μέχρι και το τέλος του φετινού καλοκαιριού. Η ατμοσφαιρική ρύπανση και η σκόνη από τη Σαχάρα επιδεινώνουν τις παθήσεις του αναπνευστικού, ενώ οι πυρκαγιές έχουν ψυχολογικές επιπτώσεις στους πολίτες.

Η παρατεταμένη ξηρασία και τα χαμηλά αποθέματα νερού, σε συνδυασμό με τις οικονομικές απώλειες από ακραία φαινόμενα, καθιστούν την Κύπρο ιδιαίτερα ευάλωτη στην κλιματική αλλαγή και τους πολίτες επιρρεπείς σε συναφείς παθήσεις και σύνδρομα.

Τις προηγούμενες ημέρες, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έδωσε στη δημοσιότητα έκθεση του Lancet Countdown για την Υγεία και την Κλιματική Αλλαγή (2025), η οποία διαπιστώνει ότι 12 από τους 20 βασικούς δείκτες που παρακολουθούν τις απειλές για την υγεία σε σχέση με την κλιματική αλλαγή παγκοσμίως έχουν φτάσει σε επίπεδα-ρεκόρ, δείχνοντας πως η αδράνεια για το κλίμα κοστίζει ζωές, επιβαρύνει τα συστήματα υγείας και υπονομεύει τις οικονομίες.

Σε διεθνές επίπεδο και σύμφωνα με τα στοιχεία που έδωσε στη δημοσιότητα ο ΠΟΥ και βάσει των ευρημάτων της διεθνούς έκθεσης Lancet Countdown του 2025, μεταξύ άλλων, παρατηρούνται:

>> Αύξηση των θανάτων που σχετίζονται με τη ζέστη: Το ποσοστό θνησιμότητας που σχετίζεται με τη ζέστη έχει αυξηθεί κατά 23% από τη δεκαετία του 1990, ωθώντας τον συνολικό αριθμό θανάτων που σχετίζονται με τη ζέστη σε έναν μέσο όρο 546.000 θανάτων ετησίως.

>> Επιπτώσεις από πυρκαγιές και ξηρασία: Οι ξηρασίες και οι καύσωνες συσχετίστηκαν με 124 επιπλέον εκατομμύρια ανθρώπους που αντιμετώπισαν μέτρια ή σοβαρή επισιτιστική ανασφάλεια το 2023.

>> Οικονομική πίεση: Η έκθεση στη ζέστη προκάλεσε απώλεια 640 δισεκατομμυρίων ωρών εργασίας το 2024, με απώλειες παραγωγικότητας που ισοδυναμούν με 1,09 τρισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ. Το κόστος των θανάτων που σχετίζονται με τη ζέστη μεταξύ των ηλικιωμένων έφτασε τα 261 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ.

Διαπιστώνεται επέκταση των περιοχών του πλανήτη στις οποίες παρατηρούνται μειωμένα αποθέματα νερού, με την Κύπρο να περιλαμβάνεται στον κατάλογο των περιοχών αυτών, (Ανατολική Μεσόγειος) ρύπανση του ατμοσφαιρικού αέρα, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την υγεία και άνοδος της στάθμης των θαλάσσιων υδάτων, με τα δεδομένα για την Κύπρο, επίσης, να προκαλούν ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Στον δείκτη «Sea-Level Rise – Population Exposure», (της έκθεσης), η Κύπρος αναφέρεται με τιμή 0,0026, δηλαδή περίπου 0,26% του πληθυσμού ζει σε περιοχές που θεωρούνται άμεσα ευάλωτες σε άνοδο της στάθμης της θάλασσας. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ένας στους 400 κατοίκους διαμένει σε παράκτιες ζώνες που, τις επόμενες δεκαετίες, κινδυνεύουν από διάβρωση και αλμυρό νερό στα υπόγεια ύδατα.

Τα στοιχεία για την Κύπρο βάσει μελετών και επίσημων δεδομένων

Τα δεδομένα που περιλαμβάνονται στην έκθεση του ΠΟΥ και αφορούν την Ανατολική Μεσόγειο γενικά, περιλαμβανομένης της Κύπρου, είναι ελλιπή εξαιτίας της μη έγκαιρης καταχώρησης τους από τα επηρεαζόμενα κράτη. Ωστόσο, τα επίσημα δεδομένα από τις αρμόδιες εθνικές αλλά και ευρωπαϊκές Αρχές καταδεικνύουν το πρόβλημα:

>> Οι δασικές πυρκαγιές: Από το 2017 έως το 2025, οι πυρκαγιές έχουν κάψει συνολικά έκταση που αντιστοιχεί στη διαδρομή από τη Λευκωσία μέχρι την Πάφο και λίγο πάρα πέρα (191χλμ.). Η ανασφάλεια που προκαλεί μια πυρκαγιά και η απώλεια στέγης σε συνάρτηση με την ψυχολογική πίεση στους ανθρώπους που επηρεάζονται αυξάνει τα ποσοστά ψυχικών διαταραχών και άλλων συνδρόμων.

>> Ατμοσφαιρική ρύπανση: Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Περιβάλλοντος (EEA, 2024), ιδιαίτερα στις αστικές περιοχές με την αυξημένη κυκλοφορία οχημάτων και τη θέρμανση κατοικιών, οι συγκεντρώσεις αιωρούμενων σωματιδίων (PM₂.₅ και PM₁₀) και όζοντος (O₃) αυξάνονται. Η EEA προειδοποιεί ότι οι ρύποι αυτοί συνδέονται με αναπνευστικά και καρδιαγγειακά προβλήματα, καθώς και με αυξημένο κίνδυνο πρόωρων θανάτων.

>> Θάνατοι και νοσηλείες που σχετίζονται με τη ζέστη: Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2024 στο επιστημονικό περιοδικό «Environmental Research: Health», οι πολύ ζεστές ημέρες στην Κύπρο συνδέονται με αύξηση των εισαγωγών στα νοσοκομεία. Τις ημέρες αυτές παρατηρούνται περίπου 0,17% περισσότερες εισαγωγές για καρδιολογικά προβλήματα και 0,23% περισσότερες για αναπνευστικά νοσήματα σε σχέση με τις συνηθισμένες μέρες.

Παράλληλα, σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία του υπουργείου Υγείας, από το 2004 μέχρι το 2021 είχαν καταγραφεί 45 θάνατοι λόγω θερμοπληξίας, με τον αριθμό να έχει ξεπεράσει τους 50 μέχρι το τέλος του φετινού καλοκαιριού. Ο αριθμός δε των ατόμων που χρειάστηκαν νοσηλεία εξαιτίας συμπτωμάτων θερμοπληξίας είναι κατά πολύ μεγαλύτερος και ο αριθμός των ατόμων που προσήλθαν σε ΤΑΕΠ για περίθαλψη με συμπτώματα θερμικής εξάντλησης υπερδιπλάσιος. Ταυτόχρονα, κατά τη διάρκεια της άνοιξης και του καλοκαιριού, η σκόνη από τη Σαχάρα ανεβάζει απότομα τις τιμές και έχουν ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη ή την επιδείνωση αναπνευστικών προβλημάτων. 

>> Επιπτώσεις στην οικονομία: Πέραν της υπερκατανάλωσης ηλεκτρινής ενέργειας προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες κλιματισμού/ θέρμανσης των πολιτών και πέραν των προβλημάτων που η Κύπρος αντιμετωπίζει πλέον με την επάρκεια ρεύματος, κυρίως κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, οι επιπτώσεις στην οικονομία επεκτείνονται και σε άλλους τομείς. Αρκεί να αναφερθεί ότι μόνο τα έτη 2024 και 2025 το Τμήμα Επιθεώρησης Εργασίας εξέδωσε πέραν των 25 ανακοινώσεων για διακοπή εργασίας λόγω ακραίων θερμοκρασιών ή για διακοπή εργασίας ή/και λήψη μέτρων εξαιτίας σκόνης στην ατμόσφαιρα.

Επιπρόσθετα, η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Περιβάλλοντος (EEA) υπολογίζει ότι από το 1980 έως το 2023, η Κύπρος έχει υποστεί οικονομικές ζημιές ύψους περίπου 441 εκατομμυρίων ευρώ από ακραία καιρικά και κλιματικά φαινόμενα. Αυτό αντιστοιχεί σε περισσότερα από 10 εκατομμύρια ευρώ απώλειες κάθε χρόνο, κυρίως από ζημιές στη γεωργία, τις υποδομές, τα σπίτια και τις επιχειρήσεις.

>> Νερό και Ξηρασία: Η Κύπρος είναι από τις πιο άνυδρες περιοχές της Ευρώπης και αντιμετωπίζει πλέον χρόνια έλλειψη νερού. Σύμφωνα με στοιχεία του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος, η χώρα παρουσιάζει δείκτη υδατικής πίεσης (WEI+) περίπου 71%, ποσοστό που θεωρείται εξαιρετικά υψηλό, ο ΟΗΕ χαρακτηρίζει «σοβαρή λειψυδρία» κάθε τι πάνω από 40%.

Η προειδοποίηση του ΠΟΥ

«Η κλιματική κρίση είναι μια κρίση υγείας. Κάθε κλάσμα ενός βαθμού θέρμανσης κοστίζει ζωές και μέσα διαβίωσης», δήλωσε ο Δρ. Jeremy Farrar, βοηθός γενικός διευθυντής Προαγωγής Υγείας και Πρόληψης και Φροντίδας Νοσημάτων στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. «Αυτή η έκθεση, που εκπονήθηκε με τον ΠΟΥ ως στρατηγικό εταίρο, καθιστά σαφές ότι η αδράνεια για το κλίμα σκοτώνει ανθρώπους τώρα σε όλες τις χώρες. Ωστόσο, η δράση για το κλίμα είναι επίσης η μεγαλύτερη ευκαιρία για την υγεία της εποχής μας. Ο καθαρότερος αέρας, η πιο υγιεινή διατροφή και τα ανθεκτικά συστήματα υγείας μπορούν να σώσουν εκατομμύρια ζωές τώρα και να προστατεύσουν τις τρέχουσες και τις μελλοντικές γενιές».