Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα HIV/AIDS, που τιμήθηκε την 1η Δεκεμβρίου, η Κύπρος βρίσκεται σε μια περίοδο απολογισμού, με σημαντικά βήματα προόδου στη θεραπεία αλλά και ανησυχίες που αφορούν την επόμενη μέρα. «Φέτος είχαμε δύο νίκες και δύο ήττες», αναφέρει στο philenews ο πρόεδρος της Κίνησης Συμπαράστασης για το AIDS, Χρίστος Κρασίδης, περιγράφοντας μια χρονιά που συνδυάζει εντυπωσιακή πρόοδο στους διεθνείς στόχους για τον HIV αλλά και νέα εμπόδια που μπορούν να επηρεάσουν τη συνέχιση των υπηρεσιών που κρατούν την μετάδοση του HIV υπό έλεγχο.

Η νίκη της PrEP και τα καλύτερα ποσοστά στην Ευρώπη

Η πρώτη μεγάλη «νίκη» αφορά την PrEP, την προφύλαξη πριν την έκθεση στον ιό για άτομα που είναι αρνητικά στον HIV. «Από το 2018 τη διεκδικούμε και από τον φετινό Οκτώβριο έχουμε πλέον PrEP δωρεάν, χωρίς κριτήρια αποκλεισμού, εκτός ΓΕΣΥ, διαθέσιμη σε οποιοδήποτε άτομο επιλέγει αυτό τον τρόπο πρόληψης», αναφέρει ο κ. Κρασίδης. Το σχέδιο που κατέθεσε η Κίνηση εγκρίθηκε «όπως ακριβώς το καταθέσαμε» και ευθυγραμμίζεται, όπως σημειώνει, με τις κατευθυντήριες οδηγίες του ΠΟΥ και του ECDC.

Προς το παρόν, η PrEP παρέχεται μέσα από τα δύο Γενικά Νοσοκομεία της Λευκωσίας και της Λάρνακας. Το πλάνο προβλέπει ότι από τον Οκτώβριο του 2026 η πρόσβαση θα επεκταθεί σε όλες τις επαρχίες και μέχρι το 2028 η υπηρεσία θα ενταχθεί και στους προσωπικούς γιατρούς και στα φαρμακεία, στο Γεσύ.

Η δεύτερη νίκη έρχεται από τα στατιστικά της ετήσιας έκθεσης επιδημιολογικής επιτήρησης του ECDC και του WHO, που δημοσιεύθηκε τέλος Νοεμβρίου του 2025 για το έτος 2024. Με βάση αυτά τα δεδομένα, η Κύπρος είναι μία από τις τέσσερεις χώρες που πέτυχαν τους τρεις στόχους 95-95-95 του UNAIDS, δηλαδή διάγνωση (99%), πρόσβαση σε αγωγή (98%) και ιική καταστολή (97%).

«Στην Κύπρο υπολογίζουμε ότι ζουν 1.335 άνθρωποι με HIV», εξηγεί. «Από αυτούς, οι 1.318, δηλαδή το 99%, παρακολουθούνται στη Γρηγόρειο Κλινική στη Λάρνακα. Οι 1.302, το 98%, έχουν πρόσβαση σε φάρμακα και οι 1.295, το 97%, έχουν μη ανιχνεύσιμο ιικό φορτίο». Αυτοί οι άνθρωποι δεν μπορούν να μεταδόσουν τον HIV ακόμα και με σεξ χωρίς προφυλάξεις. Τα ποσοστά αυτά φέρνουν την Κύπρο στην κορυφή της Ευρώπης σε ό,τι αφορά την ιική καταστολή και δείχνουν, όπως λέει ο κ. Κρασίδης, «πόσο καλά λειτουργεί η Γρηγόρειος Κλινική στην περίθαλψη των ατόμων που ζουν με HIV, αλλά και πόσο σημαντική είναι η συνεργασία μας με το Υπουργείο Υγείας την τελευταία δεκαετία».

«Δεν ξέρουμε αν το 2026 θα έχουμε λεφτά να κάνουμε τεστ»

Πίσω όμως από τα εντυπωσιακά ποσοστά θεραπείας, η πρώτη μεγάλη “ήττα” είναι καθαρά οικονομική. Η Κίνηση Συμπαράστασης είναι ο φορέας που λειτουργεί το Cy Checkpoint, το μοναδικό community-based σημείο γρήγορης, ανώνυμης και δωρεάν εξέτασης για HIV στην Κύπρο. Στη Λευκωσία, το Cy Checkpoint λειτουργεί σε τακτική εβδομαδιαία βάση, ενώ κατά κύριο λόγο, η ίδια ομάδα στελεχώνει και το Cyprus PrEP Point, το κέντρο που παρέχει συμβουλευτική και διασύνδεση στις κρατικές υπηρεσίες για την PrEP. Σε άλλες επαρχίες, οι εξορμήσεις για εξέταση γίνονται σε μηνιαία βάση μέσα στον χρόνο. «Η ομάδα των εξεταστών μας είναι εκπαιδευμένη, παρόλο που δεν είναι η κύρια τους απασχόληση», λέει. «Στο μέγεθος που τρέχουμε τώρα το Cy Checkpoint δεν δικαιολογείται full time προσωπικό. Το πρόβλημα δεν είναι η διάθεση· είναι τα χρήματα. Δεν έχουμε τα περιθώρια για επέκταση των υπηρεσιών, επειδή δεν έχουμε χρήματα».

Το τριετές ευρωπαϊκό πρόγραμμα που κάλυπτε μεγάλο μέρος του κόστους για το testing λήγει φέτος και ακόμη δεν έχει εξασφαλιστεί πόρους για τη συνέχεια της υπηρεσίας. Παράλληλα, η χρηματοδότηση που δίνεται μέσω του Υπουργείου Υγείας καταβάλλεται στο τέλος της χρονιάς, για τη χρονιά που έχει ήδη περάσει, κάτι που στην πράξη σημαίνει ότι η Κίνηση πρέπει να «κρατά στην πλάτη της» τα λειτουργικά έξοδα μέχρι να επιστραφούν.

«Είναι εξαιρετικά σημαντικό ότι παίρνουμε αυτά τα χρήματα, αλλά εξαιρετικά προβληματικό ότι τα παίρνουμε στο τέλος του χρόνου», σημειώνει ο κ. Κρασίδης. «Πρέπει να έχουμε cash flow για να βγάλουμε όλη τη χρονιά και ταυτόχρονα να τηρούμε όρια που μπαίνουν στο αποθεματικό μας».

Σήμερα, τα κονδύλια επαρκούν κυρίως για να καλυφθεί η ψυχολογική στήριξη των ανθρώπων που ζουν με HIV, όχι όμως και το πλήρες κόστος των τεστ. «Προτεραιότητα μας αυτή τη στιγμή είναι να επιβιώσουμε και μετά να μπορέσουμε να συνεχίσουμε να κάνουμε παρεμβάσεις στην πρόληψη και στη στήριξη», λέει χαρακτηριστικά.

Στίγμα εκεί που δεν θα έπρεπε να υπάρχει

Η δεύτερη «ήττα», σύμφωνα με τον πρόεδρο της Κίνησης, αφορά τον νέo Στρατηγικό Στόχο του UNAIDS για το 2030, όπου τα κράτη θα πρέπει να επιδιώκουν να κρατήσουν το στίγμα κάτω από το 10%. Παρότι η Κύπρος έχει πετύχει τα ποσοστά που απαιτούνται στη θεραπεία, «στο στίγμα είμαστε πολύ μακριά».

Ο κ. Κρασίδης επικαλείται ευρωπαϊκά δεδομένα που αποτυπώνουν τις εμπειρίες των ανθρώπων που ζουν με HIV: ένας σημαντικός αριθμός δηλώνει ότι έχει αντιμετωπίσει διαφορετική μεταχείριση από επαγγελματίες υγείας λόγω του οροθετικού status του, ενώ άλλοι παραδέχονται ότι απέφυγαν να ζητήσουν φροντίδα ή να πάνε για τα φάρμακά τους επειδή φοβήθηκαν την αντιμετώπιση. «Γι’ αυτό επιμένω τόσο στον χώρο της υγείας», λέει. «Είναι πολύ ψηλά τα ποσοστά για έναν χώρο όπου δεν θα έπρεπε να υπάρχει στίγμα. Από τους επαγγελματίες υγείας έχουμε περισσότερες απαιτήσεις. Πρέπει να εκπαιδευτούν, να δημιουργηθούν συνθήκες από το κράτος που τους επιτρέπουν να επιμορφωθούν».

Ο φόβος της απόρριψης δεν περιορίζεται στα νοσοκομεία. Σε έρευνες των τελευταίων ετών, ένα σημαντικό ποσοστό ανθρώπων με HIV δηλώνει ότι δεν έχει αποκαλύψει ποτέ τη διάγνωσή του ούτε σε οικογένεια ούτε σε φίλους ή ερωτικούς συντρόφους. «Ο φόβος της απόρριψης παραμένει πολύ μεγάλος», σημειώνει. «Η ενδυνάμωση της κοινότητας είναι κλειδί για να μη χρειάζεται πια να κρύβονται».

Ποιον αφορά ο HIV σήμερα;

Ο κ. Κρασίδης ξεκαθαρίσει ακόμη ότι ο HIV στην Κύπρο δεν αφορά μόνο «ευάλωτες ομάδες», όπως συχνά λανθασμένα παρουσιάζεται. «Δεν αφορά μόνο τους ομοφυλόφιλους, τους sex workers ή τους μετανάστες. Αυτό δεν ισχύει. Βλέπουμε αύξηση του HIV στους Κύπριους και μάλιστα αύξηση της καθυστερημένης διάγνωσης στους άνω των 50 ετών, κυρίως ετεροφυλόφιλους», αναφέρει. Οι μεγαλύτερες ηλικίες εξετάζονται πιο σπάνια, ακριβώς επειδή δεν θεωρούν ότι ανήκουν σε ομάδα κινδύνου, με αποτέλεσμα να εντοπίζεται η λοίμωξη σε προχωρημένο πλέον στάδιο. «Πρέπει όλοι να εξεταζόμαστε ανεξαιρέτως. Μας αφορά όλους και όλοι πρέπει να κάνουμε ένα τεστ τουλάχιστον μία φορά τον χρόνο», τονίζει.

Έξι βήματα για να γίνει η Κύπρος πραγματικό success story

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα HIV/AIDS, η Κίνηση Συμπαράστασης εξέδωσε ένα δελτίο Τύπου με έξι βασικά σημεία. Κάποια από αυτά αφορούν τη διατήρηση της δωρεάν και προσβάσιμης αγωγής, τη σταθερή χρηματοδότηση των δομών πρόληψης, την εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας και την αναθεώρηση αναχρονιστικών ρυθμίσεων που συντηρούν το στίγμα.

Σαράντα σχεδόν χρόνια μετά την πρώτη καταγεγραμμένη διάγνωση HIV στην Κύπρο (1986), η χώρα έχει καταφέρει να διασφαλίσει ότι οι άνθρωποι που ζουν με HIV έχουν πλήρη πρόσβαση στην αγωγή και στη φροντίδα που χρειάζονται. Όμως η επιτυχία αυτή δεν είναι δεδομένη· εξαρτάται από τη συνέχιση της πρόληψης, από τη σταθερή στήριξη στις δομές που κάνουν την εξέταση εύκολη και ανώνυμη και από τη διαρκή προσπάθεια να εξαλειφθεί το στίγμα μέσα στο ίδιο το σύστημα υγείας.