«Όταν ο πατήρ Χριστόδουλος έθαβε τον γιο του με όλη την οικογένεια ντυμένη στα άσπρα να χαμογελά, έδωσε ένα μεγάλο μάθημα στον κυπριακό λαό: Ότι ο θάνατος είναι η πύλη του ουρανού – και ουρανός σημαίνει τελειότητα, ομορφιά, αξίες που ισχύουν για πάντα. Συνεπώς ο πατήρ Χριστόδουλος χαμογελώντας ζούσε την ανάσταση, είδε τον γιο του στην κατάσταση της ανάστασης, όπως είδε η Μαγδαληνή τον Κύριο». Τα πιο πάνω ανέφερε ο ιστορικός και συγγραφέας δρ Κλείτος Ιωαννίδης, πρόεδρος της Φιλοσοφικής Εταιρείας Κύπρου σχολιάζοντας μια φωτογραφία που κυκλοφόρησε διαδικτυακά τις τελευταίες μέρες, στην οποία φαίνονται τα αδέλφια, συγγενείς και φίλοι του 23χρονου φοιτητή Νομικής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Κυπριανού Παπαϊωάννου από το Αυγόρου να στέκονται χαμογελώντας δίπλα από το φέρετρό του, στη διάρκεια της κηδείας του τη Δευτέρα 6 Μαρτίου 2023 στην εκκλησία Αποστόλων Πέτρου και Παύλου της κοινότητας. Όπως είναι γνωστό ο Κυπριανός είναι ένα από τα δεκάδες θύματα του πρόσφατου πολύνεκρου σιδηροδρομικού δυστυχήματος στα Τέμπη, το τρίτο από τα έξι παιδιά του ιερέα της κοινότητας Αυγόρου πατρός Χριστόδουλου Παπαϊωάννου. Επιθυμία της οικογένειάς του, ήταν να μη γίνει δημοσιογραφική κάλυψη της εξοδίου ακολουθίας και της ταφής και να φορούν λευκά όσοι βρεθούν στην κηδεία, γιατί όπως ο πατήρ Χριστόδουλος είπε τηλεφωνικά σε τηλεοπτική εκπομπή, «ο γιος μου από μικρό παιδί ήταν φως, ήταν φωτισμένο, καθαρό παιδί, οπότε δεν το κηδεύουμε σαν νεκρό, αλλά σαν άνθρωπο που πήγε στη Βασιλεία του Θεού…».
Ο δρ Κλείτος Ιωαννίδης μιλούσε την περασμένη Τρίτη 14 Μαρτίου 2023 για τη φυσική και μεταφυσική όψη του θανάτου σε Φιλοσοφική Βραδιά με θέμα «Ευδαιμονία και θάνατος στον Επίκουρο» που οργάνωσε η ομάδα Φίλοι της Επικούρειας Φιλοσοφίας «Ο Κήπος της Λύσης» και το ίδρυμα «Μεσόγειος – Πρόληψη και Υγεία» στο πολιτιστικό κέντρο «Παύλος Λιασίδης» στον προσφυγικό συνοικισμό Τσιακκιλερού στη Λάρνακα. Ομιλητής της βραδιάς ήταν επίσης ο νευρολόγος-ψυχίατρος δρ Κυριάκος Βερεσιές, υπεύθυνος της ομάδας του Επικούρειου «Κήπου της Λύσης», καθηγητής Ψυχιατρικής, πρόεδρος του Τμήματος Κοινωνικών Επιστημών και Συμπεριφοράς του Πανεπιστημίου Philips, που επεσήμανε ότι «η προσπάθεια των Φίλων της Επικούρειας Φιλοσοφίας είναι να δημιουργήσουμε μια ομάδα για να συζητούμε αυτά τα φιλοσοφικά θέματα, αφού η φιλοσοφία τουλάχιστον στη Λάρνακα είναι ανύπαρκτη ως θέμα συζήτησης». Σύντομη προσφώνηση έκανε η ψυχίατρος δρ Λουϊζα Βερεσιέ. Στη διάρκεια της εκδήλωσης ο δήμαρχος Λύσης Ανδρέας Καουρής απένειμε εκ μέρους του Δήμου Λύσης τιμητική πλακέτα στον δρα Ιωαννίδη «σε ένδειξη εκτίμησης, σεβασμού και αναγνώρισης της προσφοράς του σε θέματα πολιτισμού και της αγάπης του για τη Λύση και τους Λυσιώτες», όπως είπε.
Βιώνοντας την αιώνια πραγματικότητα
Σε δήλωση του στον «Φ» ο δρ Κλείτος Ιωαννίδης ανέφερε ότι «ο πατήρ Χριστόδουλος προφανώς είναι ένας άνθρωπος που ζει και στο «εδώ» και στο «επέκεινα», στην παρούσα και στη μέλλουσα ζωή. Όντας ιερέας, μελετώντας τα θεία και ζώντας τη λειτουργική ζωή, γνώρισε το μυστήριο της αναστάσεως – και είναι αναστάσιμη η συμπεριφορά του στο συγκλονιστικό γεγονός της απώλειας του παιδιού του. Αυτή η αναστάσιμη συμπεριφορά θα πρέπει να απασχολεί τον καθένα μας, αφού ο κάθε χριστιανός είναι τέκνο της αιώνιας ζωής και όχι του θανάτου. Ο Κύριος ήρθε στον κόσμο για ν’ ανοίξει τις πύλες της αιωνιότητας – και τις άνοιξε. Αυτό το είδε ο πατήρ Χριστόδουλος με ένα τόσο ισχυρό τρόπο, ώστε μπόρεσε να αντιμετωπίσει τη φυγή του γιου του από τον μάταιο αυτό κόσμο, με ένα τρόπο υπέροχο, πνευματικά άρτιο, δείχνοντας τον πνευματικό εξοπλισμό του. Αυτός ο πνευματικός εξοπλισμός είναι απαραίτητος στον καθένα μας για να έχει μάτια για να βλέπει και αυτιά για να ακούει.
Οι άνθρωποι σαν τον πατέρα Χριστόδουλο δεν βλέπουν στον θάνατο το τέλος, αλλά την αρχή της πραγματικής ζωής. Εδώ η ζωή είναι παροδική, ψεύτικη, απατηλή. Η πραγματική ζωή είναι στην «άλλη» πλευρά, στο «λεπτοφυές πεδίο»… Ο πατήρ Χριστόδουλος βιώνει τον αιώνιο κόσμο, την αιώνια πραγματικότητα, γι’ αυτό και το ντύσιμο στα λευκά ήταν ντύσιμο χαρούμενο, αναστάσιμο – σαν να ήταν γάμος. Γι’ αυτό και τα χαμόγελα. Ποιοι χαμογελούν; Το χαμόγελο της Τζοκόντα του Ντα Βίντσι και των αρχαϊκών αγαλμάτων στην Ακρόπολη των Αθηνών, είναι εδώ, αλλά είναι και στην «άλλη» πλευρά. Συγχαίρω τον πατέρα Χριστόδουλο γιατί έδειξε ότι είναι πραγματικός ιερέας, δηλαδή λειτουργός του Υψίστου και της αιωνιότητας και ο γιος του έγινε ένα τέκνο της αιωνιότητας, της αιώνιας ζωής».
Απαντώντας σε ερώτηση μας για το πώς συνδέεται το πνεύμα της ανάστασης με την αντίληψη του Επίκουρου για τον θάνατο, ο δρ Ιωαννίδης παρατήρησε ότι «σύμφωνα με τον Επίκουρο όταν υπάρχει ο θάνατος, δεν υπάρχεις εσύ και όταν υπάρχεις εσύ, δεν υπάρχει ο θάνατος. Και επειδή εσύ υπάρχεις πάντοτε, ο θάνατος είναι ανύπαρκτος. Ο Επίκουρος δεν φοβόταν τον θάνατο, ήταν υπέρ της αταραξίας του πνεύματος, που είναι μια εσωτερική δύναμη που πιστεύει στη ζωή κι όχι στον θάνατο».
Περί αυτογνωσίας και θεογνωσίας…
«Η απάντηση στο μεγάλο κεφάλαιο του θανάτου είναι η εύρεση της αιωνιότητας, δηλαδή της ανακάλυψης του μυστηρίου της ζωής» ανέφερε στην ομιλία του ο δρ Ιωαννίδης.
Και πρόσθεσε: «Ποιο είναι το μυστήριο της ζωής; Προσωπικά, στα τόσα χρόνια που μελετώ, κατέληξα ότι είναι η διαρκής εξέλιξη, η διαρκής άνοδος, η διαρκής διεύρυνση της συνειδητότητας. Και το μόνο που παίρνουμε μαζί μας στην «άλλη» πλευρά, είναι τη συνειδητότητα μας, δηλαδή το περιεχόμενο σε σκέψεις, της ύπαρξης μας. Όλα τα άλλα μένουν πίσω στη γη… Χωρίς τη γνώση όλων των αιώνων, δεν μπορεί ο άνθρωπος να προχωρήσει. Γι’ αυτό και στην Εκκλησία μιλάμε για «μνήμη Θεού» που σημαίνει μνήμη θανάτου των θνητών πραγμάτων, αλλά και ζωής των αιώνιων πραγμάτων. Ζούμε για να κάνουμε τη ζωή μας αιώνια κι αυτό γίνεται αν αγαπήσουμε και αγωνιστούμε και υπηρετήσουμε τα αιώνια πράγματα, τα άφθαρτα μεγέθη – την αυτογνωσία και τη θεογνωσία. Ο αγώνας του ανθρώπου θα πρέπει να είναι αγώνας ζωής. Όποιοι πιστεύουν ότι υπάρχει θάνατος, πλανώνται πλάνην οικτράν.
Οι αρχαίοι Επικούρειοι και Στωικοί είχαν μεταξύ τους μια μεγάλη διαφορά στο κεφάλαιο της ειμαρμένης. Οι Στωικοί δίδασκαν τον νόμο της δικαιοσύνης λέγοντας ότι στο σύμπαν δεν υπάρχει αδικία και πως ό,τι σπείρεις θα θερίσεις, ό,τι κάνεις στους άλλους θα το υποστείς και εσύ ο ίδιος. Οι Επικούρειοι έλεγαν ότι υπάρχει η δυνατότητα απόκλισης, το αυθόρμητο η ελευθερία του ανθρώπου. Και μια ελευθερία υπάρχει – ο σεβασμός των νόμων του σύμπαντος, των νόμων του αιωνίου. Κάθε τι που δεν σέβεται αυτούς τους νόμους, υφίσταται φθορά, πόνο και τις συνέπειες του λάθους του. Συνεπώς ο καλύτερος τρόπος για να γνωρίσουμε την «άλλη» πλευρά και τον προορισμό μας, είναι να μην ενοχλούμε με κλάματα και οδυρμούς κάποιον δικό μας άνθρωπο όταν τον χάνουμε. Να σκεφτόμαστε ότι είναι σε ένα διπλανό δωμάτιο – στο «λεπτοφυές πεδίο»… Αυτή η γνώση του αγνώστου, του μυστηρίου που έρχεται σταδιακά και με αγώνα δύσκολο, με άσκηση και με ασκητική, είναι αποτέλεσμα και μεγάλης φαντασίας».
Στη διάρκεια της συζήτησης που ακολούθησε τη βασική του τοποθέτηση, ο δρ Ιωαννίδης απάντησε μεταξύ άλλων σε ερώτηση-παρατήρηση παρευρισκόμενου ότι «σύμφωνα με τη Φιλοσοφία ο άνθρωπος πεθαίνει από τη στιγμή που σταματά να αναπνέει, να κινείται, να εμφανίζεται πάνω στη γη, ενώ η Θρησκεία μιλά για αθανασία και αιώνια ζωή». Ο δρ Ιωαννίδης ανέφερε ότι «δεν βλέπει καμιά διαφωνία μεταξύ Φιλοσοφίας και Θρησκείας. Χρειάζεται – συνέχισε – κάποια πίστη…και η πίστη δεν είναι μια εικασία, αλλά μια βαθιά και δυνατή βεβαιότητα ότι «εγώ υπάρχω και θα υπάρχω στο διηνεκές». Η Πηνελόπη τι κάνει όταν υφαίνει κατά τη διάρκεια της ημέρας και ξηλώνει το βράδυ, ένα ύφασμα που ήταν το σάβανο του πεθερού της του Λαέρτη; Υφαίνει και ξυφαίνει τον θάνατο…». (σ. σ. σύμφωνα με την Οδύσσεια του Ομήρου, η σύζυγος του Οδυσσέα Πηνελόπη ισχυρίζεται στους μνηστήρες που την πολιορκούν για χρόνια, ότι θα επιλέξει έναν από αυτούς για σύζυγο, αφού τελειώσει το σάβανο του πεθερού της – το οποίο δεν… τελειώνει ποτέ – στην προσπάθεια της να κερδίσει χρόνο και ελπίζοντας ότι θα επιστρέψει στο μεταξύ ο Οδυσσέας.
Τα ΜΜΕ λειτουργούν ψυχοτραυματικά σε βάρος της κοινωνίας
Στη δημοσιογραφική κάλυψη των δύο πρόσφατων πολύνεκρων συμβάντων στην ευρύτερη περιοχή, αναφέρθηκε στην προσφώνηση της η ψυχίατρος δρ Λουϊζα Βερεσιέ, επισημαίνοντας ότι «ο μήνας που πέρασε, έφερε το θέμα του θανάτου στα σπίτια μας». Και πρόσθεσε: «Πρώτα οι σεισμοί στη Συρία και Τουρκία και πριν λίγες μέρες το τραγικό δυστύχημα με τα τραίνα στην Ελλάδα. Ο τρόπος που συμβαίνει κάτι και εμείς το βιώνουμε άλλαξε εντελώς και η επίδραση του στρες στον ψυχικό μας κόσμο και οι επιπτώσεις είναι πολλές σε πολλά επίπεδα – σε ατομικό, οικογενειακό κοινοτικό και κοινωνικό.
Τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας με το πρόσχημα της έγκαιρης και έγκυρης πληροφόρησης μας, με ανταγωνιστικό τρόπο για μεγαλύτερη τηλεθέαση, λειτουργούν ψυχοτραυματικά σε βάρος της κοινωνίας. Και αυτό γιατί η πληροφόρηση και ενημέρωση απευθύνεται γενικά στο κοινό και όχι επιλεκτικά. Όμως ο καθένας από εμάς είναι και ένας διαφορετικός και μοναδικός συναισθηματικός δέκτης, με διαφορετική ψυχολογία, ιστορία, εμπειρίες παρόμοιων καταστάσεων, διαφορετικό υποστηρικτικό σύστημα και τρόπο αντίδρασης.
Η λήψη κοντινών πλάνων και δηλώσεων από θύματα ή συγγενείς των θυμάτων και η συνεχής παρουσίαση της δυστυχίας των ανθρώπων για το αδικαιολόγητο της ζημιάς που έπαθαν, αλλά κυρίως της αδυναμίας των ανθρώπων να αντιδράσουν, να προλάβουν και να σωθούν, αλλά και κάποτε η παραπληροφόρηση και το φούσκωμα ειδήσεων και λεπτομερειών, επιδρά πολύ τραυματικά στο συναίσθημα. Να μη μιλήσουμε και για το θέμα της ενσυναίσθησης, το οποίο σε άλλες περιπτώσεις βοηθά, αλλά τώρα αντί να λειτουργεί θεραπευτικά προς το περιβάλλον, λειτουργεί τραυματικά στον ίδιο τον δέκτη με τρόπο που δημιουργεί ψυχολογικό τραύμα και μειώνει τη δύναμη της βοήθειας που προσφέρεται στον πάσχοντα και το οποίο είναι και μεταδοτικό». Κληθείς από τον «Φ» να σχολιάσει τον ρόλο και τον τρόπο εμπλοκής των ΜΜΕ στο υπό συζήτηση θέμα, ο δρ Κυριάκος Βερεσιές μας είπε ότι «ένα τραυματικό γεγονός μπορεί να επηρεάσει τον ψυχισμό μας, είτε γιατί είμαστε αυτόπτες μάρτυρες δια ζώσης, είτε μέσω φωτογραφικού ή γραπτού υλικού ή βίντεο ή ζωντανής μετάδοσης από την τηλεόραση ή από άλλα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας.
Τα ΜΜΕ από δικής τους πλευράς – πρόσθεσε – επιδιώκουν όσο καλύτερα μπορούν να μεταδίδουν πληροφορίες και ειδήσεις, γρήγορα και εμπεριστατωμένα για να εκτελέσουν το καθήκον τους προς τον ακροατή και θεατή τους και να ανταποκριθούν στην ανταγωνιστική τους αναμέτρηση με άλλα Μέσα. Εμείς καθορίζουμε όμως, πόσο θα επιτρέψουμε αυτά που μεταδίδονται να μας επηρεάζουν και να αλλάζουν την διάθεση μας.
Δηλαδή ο καθένας, αν αντιληφθεί πως κάτι που βλέπει ή ακούει, του προκαλεί ψυχικό πόνο ή του αλλάζει την διάθεση ή τη ροή του ύπνου, γιατί να συνεχίζει την ίδια πρακτική; Είναι το ίδιο με το να γνωρίζουμε πως κάποιο συγκεκριμένο φαγητό μάς δημιουργεί προβλήματα και πόνο στο στομάχι και όμως συνεχίζουμε την κατανάλωση του. Με τον ίδιο τρόπο συνειδητά αρκετός κόσμος δεν πηγαίνει σε κηδείες, ή φεύγει όταν οι άλλοι μιλούν για πράγματα που του προκαλούν άγχος και κατάθλιψη. Άρα λοιπόν μένει στη δική μας κρίση και θέληση, αν θα συνεχίσουμε να επιτρέπουμε σε ειδήσεις ή σχόλια που γίνονται στα ΜΜΕ να επηρεάσουν τη ζωή μας».
Με κύρια αξία τη φιλία και την ευτυχία
Μιλώντας για την ευδαιμονία και τον θάνατο στον Επίκουρο, ο δρ Κυριάκος Βερεσιές ανέφερε μεταξύ άλλων ότι «ο Επίκουρος (341 – 270 π.Χ.) ήταν Αθηναίος πολίτης που ανατράφηκε στη Σάμο, από όπου σε ηλικία 18 ετών μετακινήθηκε στην Αθήνα για τη στρατιωτική του θητεία και αργότερα δημιούργησε δικό του φιλοσοφικό κύκλο στη Μυτιλήνη και στη Λάμψακο. Επέστρεψε στην Αθήνα το 307 π.Χ. και αγόρασε μια έκταση ανάμεσα στο Δίπυλο και την Ακαδημία, όπου στέγασε τη Φιλοσοφική του Σχολή, τον Κήπο του Επίκουρου. Ο Επίκουρος δίδαξε για 35 χρόνια, ακολουθώντας ήσυχη και λιτή ζωή. Περιστοιχιζόταν από πλήθος μαθητές, άνδρες, γυναίκες, εταίρες και δούλους, οι οποίοι μετείχαν ισάξια στον Κήπο, ζώντας ως κοινότητα με κύρια αξία τη φιλία. Ο χαρακτήρας της φιλοσοφίας του Επίκουρου είναι ευδαιμονικός. Σκοπός της είναι η απελευθέρωση του ανθρώπου από τα πάθη της ψυχής, ώστε να είναι η ζωή ευτυχισμένη.
Το κριτήριο του ευδαίμονος βίου είναι η απαλλαγή από τον πόνο και η απόλαυση της ηδονής ως πνευματικής αξίας, η απονία του σώματος και η αταραξία της ψυχής. Ένα από τα ισχυρότερα εμπόδια για την επίτευξη της ευδαιμονίας, είναι ο φόβος του θανάτου. Η μεγαλύτερη, ίσως και η μοναδική βεβαιότητα στη ζωή του ανθρώπου, είναι ο θάνατος. Ταυτόχρονα αποτελεί και την ύψιστη υπαρξιακή του αγωνία. Σύμφωνα με τον καθηγητή Γιώργο Ζωγραφίδη, ο Επίκουρος «επέλεξε την πιο ριζική πολεμική ενάντια στο φόβο του θανάτου. Τον κήρυξε ουσιαστικά ανύπαρκτο (μηδὲν πρὸς ἡμᾶς), άρα σαν κάτι που δεν πρέπει να μας απασχολεί». Στην Επιστολή προς Μενοικέα ο Επίκουρος γράφει ότι «ο σοφός είναι αυτός που απολαμβάνει την ολοκληρωμένη ζωή, χωρίς να καταβάλλεται από το φόβο του θανάτου. Δεν απαρνείται τη ζωή, ούτε φοβάται να μη ζει, διότι ούτε η ζωή τον καταβάλλει, ούτε πιστεύει ότι είναι κακό το να μη ζει». Ενδεχομένως ο Επίκουρος έχει καλούς λόγους να πιστεύει πως έχει αποδείξει ότι η διάρκεια της ζωής δεν συνδέεται απαραίτητα με την επίτευξη της ευδαιμονίας. Και πως ενόσω ζούμε, ο θάνατος δεν υπάρχει και όταν πεθάνουμε δεν έχουμε αισθήσεις και αισθητήρια για να αντιληφθούμε. Γιατί λοιπόν να φοβόμαστε;».
