€174 εκατ. από το Κοινωνικό Ταμείο για το κλίμα – Στήριξη ευπαθών ομάδων από ΕΕ για έξι χρόνια

Με στόχο τη διασφάλιση κοινωνικά δίκαιης μετάβασης προς μια πράσινη οικονομία, η Ευρωπαϊκή Ένωση προχωρά από το 2026 στη λειτουργία του Κοινωνικού Ταμείου για το Κλίμα (ΚΤΚ), προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι επιπτώσεις από την εφαρμογή του νέου Συστήματος Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών το οποίο θα καλύπτει τους τομείς των Κτιρίων και των Οδικών Μεταφορών (ΣΕΔΕ2).

Η Κύπρος, για να επωφεληθεί από τους πόρους του Ταμείου, οφείλει να ετοιμάσει και να υποβάλει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή Εθνικό Κοινωνικό Σχέδιο για το Κλίμα μέχρι το τέλος του 2025. Το συνολικό ποσό που θα έχει στη διάθεσή της κατά την περίοδο 2026 – 2032 ανέρχεται στα €174 εκατομμύρια, εκ των οποίων €131 εκατ. θα προέλθουν από το Κοινωνικό Ταμείο και €43 εκατ. θα αποτελέσουν εθνική συνεισφορά.

Η ενημέρωση αυτή κοινοποιήθηκε επίσημα μέσω επιστολής της αναπληρώτριας γενικής διευθύντριας του Υπουργείου Οικονομικών, Πηνελόπης Παπαβασιλείου, προς την κοινοβουλευτική επιτροπή Περιβάλλοντος, στο πλαίσιο της σημερινής συζήτησης για την τροποποίηση του σχετικού εθνικού νομοθετικού πλαισίου για τις εκπομπές ρύπων.

Το ΣΕΔΕ2, που θα τεθεί σε εφαρμογή από το 2027, στοχεύει στη μείωση της κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων, ενσωματώνοντας το κόστος του διοξειδίου του άνθρακα στην τελική τιμή των καυσίμων που χρησιμοποιούνται για θέρμανση και οδικές μεταφορές. Το πρόσθετο σύστημα δημιουργείται στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και της νέας Νομοθετικής Δέσμης «Fit for 55». Η αύξηση της τιμής των ορυκτών καυσίμων αναμένεται να λειτουργήσει αποτρεπτικά για την κατανάλωσή τους, ενθαρρύνοντας έτσι τη στροφή σε καθαρότερες μορφές ενέργειας και διευκολύνοντας την επίτευξη των εθνικών στόχων μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από τα Κράτη Μέλη (ΚΜ).

Ωστόσο, το μέτρο αναμένεται να επιβαρύνει κυρίως τα ευάλωτα νοικοκυριά και τις πολύ μικρές επιχειρήσεις, καθώς και τους πολίτες που δαπανούν σημαντικό μέρος του εισοδήματός τους για ενέργεια και καύσιμα.

Το Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα προβλέπει:

• 62,5% των πόρων (περισσότερα από €108 εκατ. για την Κύπρο) θα διατεθούν για επενδύσεις και μέτρα με στόχο τη μείωση εκπομπών και τη μείωση του κόστους ενέργειας και μεταφορών για ευάλωτες ομάδες, πολύ μικρές επιχειρήσεις (με λιγότερο από 10 άτομα προσωπικό) και ευάλωτους χρήστες μεταφορών.

• Έως 37,5% των πόρων (περίπου €65 εκατ.) θα διατεθούν για προσωρινή εισοδηματική στήριξη σε νοικοκυριά και μικρές επιχειρήσεις που πλήττονται από «ενεργειακή» και «συγκοινωνιακή φτώχεια».

Το Υπουργείο Οικονομικών, μέσω της Γενικής Διεύθυνσης Ανάπτυξης (ΓΔΑ), ανέλαβε το ρόλο της Διαχειριστικής Αρχής του Ταμείου και προχωρά με την εκπόνηση του Κοινωνικού Σχεδίου για το Κλίμα. Σημειώνεται ότι η ΕΕ θα διαθέσει από το Ταμείο προς τα ΚΜ ποσό €65 δισ., που μαζί με την εθνική συνεισφορά κατά 25% από τα ΚΜ, το μέγιστο διαθέσιμο ποσό θα ανέλθει στα €86,7 δισ.

Κάθε ΚΜ θα πρέπει να υποβάλλει στην ΕΕ το εθνικό του Κοινωνικό Σχέδιο για το Κλίμα, το οποίο θα πρέπει να περιλαμβάνει ένα συνεκτικό σύνολο συνεχιζόμενων υφιστάμενων ή νέων εθνικών μέτρων και επενδύσεων. Στο Κοινωνικό Σχέδιο για το Κλίμα του κάθε ΚΜ πρέπει επίσης να περιληφθούν εκτός από τα επιλέξιμα μέτρα και επενδύσεις, το εκτιμώμενο κόστος των μέτρων που θα παρέχουν άμεση εισοδηματική στήριξη. Στο πλαίσιο αυτό:

• Έχει τεθεί σε εφαρμογή διαδικασία δημόσιας διαβούλευσης (12 Μαΐου – 23 Ιουνίου 2025), για συμμετοχή της κοινωνίας και των εμπλεκόμενων φορέων στην κατάθεση προτάσεων.

• Συγκεντρώθηκαν ήδη εισηγήσεις συναρμόδιων Υπουργείων, που αξιολογούνται από το Ινστιτούτο Κύπρου, σε συνεργασία με διεθνείς και Ευρωπαίους εμπειρογνώμονες (Jaspers, Ernst & Young κ.ά.).

Μεταξύ των προτεινόμενων μέτρων περιλαμβάνονται:

α) Επέκταση σχεδίων ενεργειακής αναβάθμισης κατοικιών ευάλωτων πολιτών.

β) Επενδύσεις σε δημόσιες μεταφορές, με στόχο ένα πιο πράσινο και προσβάσιμο σύστημα.

γ) Προγράμματα για κοινωνική και ενεργειακά αποδοτική στέγαση.

δ) Άμεση εισοδηματική στήριξη για ευάλωτες ομάδες που πλήττονται από τις αλλαγές.

Χρονοδιάγραμμα και επόμενα βήματα

Αν και αρχικά η υποβολή του σχεδίου προβλεπόταν για το τέλος Ιουνίου 2025, υπήρξε αναπροσαρμογή του χρονοδιαγράμματος λόγω της απαίτησης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για ευρύτερη κοινωνική συμμετοχή από την αρχή της διαδικασίας σχεδιασμού.

Η πορεία των ενεργειών περιλαμβάνει:

• Από τον Απρίλιο 2023, έχει ξεκινήσει τεχνική και μεθοδολογική προετοιμασία για τον καθορισμό της ενεργειακής φτώχειας και της συγκοινωνιακής φτώχειας.

• Μέχρι τον Μάιο 2025 έχουν πραγματοποιηθεί πολλαπλές τεχνικές συναντήσεις με την Ε.Ε., ενώ εγκρίθηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο η ανάληψη της διαχείρισης του Ταμείου από τη ΓΔΑ.

Τα τελικά μέτρα και επενδύσεις θα επιλεγούν βάσει τεχνοοικονομικών αξιολογήσεων κόστους-οφέλους και κατόπιν της ολοκλήρωσης της δημόσιας διαβούλευσης.

Στη Βουλή σήμερα το νομοσχέδιο

Το Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα αποτελεί δομικό εργαλείο στήριξης των ευάλωτων πολιτών στη μετάβαση προς μια κλιματικά ουδέτερη Ευρώπη, χωρίς να αγνοούνται οι κοινωνικές ανισότητες. Η επιτυχία της υλοποίησής του στην Κύπρο εξαρτάται τόσο από την ποιότητα των μέτρων, όσο και από τη συμμετοχή της κοινωνίας στον σχεδιασμό.

Η κοινοβουλευτική επιτροπή Περιβάλλοντος συζητά σήμερα το νέο νομοσχέδιο για το Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών Αερίων του Θερμοκηπίου (ΣΕΔΕ2), στο πλαίσιο της εναρμόνισης της κυπριακής νομοθεσίας με τις αντίστοιχες κοινοτικές οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Με το νέο νόμο επιχειρείται η υιοθέτηση ενός μηχανισμού που θα επιτρέπει τη ρύθμιση των εκπομπών ρύπων με στόχο την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, ενώ παράλληλα αναγνωρίζεται η οικονομική επιβάρυνση που θα προκύψει σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Για το λόγο αυτό, προβλέπεται η σύσταση Κοινωνικού Ταμείου για το Κλίμα, το οποίο θα διαχειριστεί κονδύλια ύψους €174 εκατ., ως αντιστάθμισμα για τους επηρεαζόμενους, κυρίως στον τομέα των κτιρίων και των μεταφορών.

Η Γενική Διεύθυνση Ανάπτυξης (ΓΔΑ) έχει ήδη προετοιμάσει το πλάνο κατανομής των αντισταθμιστικών μέτρων, ώστε να είναι έτοιμο να υποστηρίξει τους δικαιούχους.

Στη σημερινή συνεδρίαση της επιτροπής Περιβάλλοντος θα συζητηθούν επίσης οι οικονομικές επιπτώσεις της οδηγίας και τα μέτρα στήριξης των ευάλωτων ομάδων. Αρμόδιοι φορείς έχουν τονίσει ότι, παρά το πρόσθετο κόστος, η ψήφιση του νόμου αποτελεί μονόδρομο, ενώ έχουν ληφθεί μέτρα ασφαλείας ώστε να ελαχιστοποιηθούν οι αρνητικές κοινωνικές συνέπειες.

Θα απαιτείται από τις επιχειρήσεις και άλλους φορείς που εμπίπτουν στο σύστημα η κατοχή άδειας εκπομπών, με αυστηρές υποχρεώσεις παρακολούθησης και υποβολής εκθέσεων, ενώ από το 2027 θα ξεκινήσει η δημοπρασία δικαιωμάτων εκπομπών, που θα πραγματοποιείται ξεχωριστά για κάθε τομέα.

Το συνολικό σύστημα στόχο έχει να ενισχύσει την προσπάθεια της Κύπρου και της Ε.Ε. για μείωση των αερίων του θερμοκηπίου, με παράλληλη στήριξη των οικονομικά ευάλωτων και διασφάλιση της σταθερότητας της αγοράς.