-Αν και ακόμη δεν ήρθε το καλοκαίρι, τα κουνούπια ήδη ξεκίνησαν και κάνουν αισθητή την παρουσία τους. Γιατί;
-Οι υψηλές θερμοκρασίες που επικρατούν τις ώρες της ημέρας κατά τους πρώτους μήνες της άνοιξης, σε συνδυασμό με τις έντονες βροχοπτώσεις που έχουν παρατηρηθεί κατά τη χειμερινή περίοδο, συντελούν στην παρουσία πολύ μεγάλου αριθμού κουνουπιών ιδιαίτερα στο αστικό περιβάλλον.
Ο βιολογικός κύκλος των κουνουπιών αποτελείται από το αβγό (ωό), την προνύμφη, τη νύμφη και, τέλος, το ενήλικο (αρσενικό και θηλυκό). Εκτός από το ενήλικο (το γνωστό ενοχλητικό κουνούπι που μας τσιμπά), όλα τα άλλα στάδια διαβιούν στο νερό. Πολλές φορές αρκεί έστω και μια μικρή ποσότητα στάσιμου νερού προκειμένου τα γονιμοποιημένα θηλυκά κουνούπια να εναποθέσουν τα αβγά τους.
Κατά την ανάπαυσή τους τα ενήλικα κουνούπια συνήθως εντοπίζονται σε σκιερά και δροσερά μέρη. Η διατροφή των ενήλικων κουνουπιών βασίζεται στα σάκχαρα από νέκταρ ανθέων και χυμούς φρούτων. Τα θηλυκά όμως πρέπει να λάβουν και αίμα προκειμένου να χρησιμοποιήσουν την πρωτεΐνη του για τη δημιουργία των αβγών τους.
Η διάρκεια ζωής των ενήλικων κουνουπιών κυμαίνεται από λίγες εβδομάδες μέχρι ορισμένους μήνες στα εύκρατα κλίματα, αν και πολλοί παράγοντες εμπλέκονται στη διάρκεια της ζωής τους (η θερμοκρασία, η υγρασία, η παρουσία φυσικών εχθρών κ.λπ.). Υπάρχουν βέβαια και περιπτώσεις όπου τα κουνούπια μπορούν να ζήσουν για λίγους μήνες είτε ως αβγά είτε ως ενήλικα.
-Ακριβώς. Μόνο τα θηλυκά κουνούπια τσιμπούν. Ανάλογα με το είδος του κουνουπιού παρατηρούνται και διαφορετικές προτιμήσεις στην επιλογή του «θύματός» τους. Έτσι, υπάρχουν κουνούπια ανθρωπόφιλα (προτιμούν τον άνθρωπο), ορνιθόφιλα (προτιμούν τα πτηνά), αλλά και είδη που μπορούν να μυζήσουν αίμα και από τα πτηνά και από τον άνθρωπο.
-Στα πλαίσια της εφαρμοσμένης οικολογίας και της έρευνας στον τομέα περιβαλλοντικής τοξικολογίας, η Ερευνητική Ομάδα Οικοτοξικολογία συμμετέχει σε δίκτυο παρακολούθησης των πληθυσμών των κουνουπιών στην επαρχία Λεμεσού σε συνεργασία με τις Ιατρικές Υπηρεσίες και Υπηρεσίες Δημόσιας Υγείας του υπουργείου Υγείας και τον Δήμο Λεμεσού. Αυτή η προσπάθεια υποστηρίζεται από τη Διεθνή Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας στα πλαίσια του Περιφερειακού Προγράμματος RER5022 που αφορά στην ανάπτυξη καινοτόμων μεθόδων για την αντιμετώπιση χωροκατακτητικών ειδών.
Ευτυχώς η παρουσία τέτοιων ειδών δεν έχει επιβεβαιωθεί ακόμη στην Κύπρο. Οι κλιματικές αλλαγές και οι ολοένα και συνεχείς μετακινήσεις αγαθών και εμπορίου όμως μπορούν να αλλάξουν αυτή την κατάσταση. Επομένως εργαζόμαστε προληπτικά έτσι ώστε έστω και αν εισαχθούν αυτά τα είδη σε κάποια στιγμή, να μην μπορούν να εγκατασταθούν στο νησί μας.
-Είναι μια τεχνική η οποία εφαρμόζεται χρόνια στον τομέα της γεωργικής παραγωγής και την τελευταία δεκαετία προσαρμόζεται για χωροκατακτητικά είδη κουνουπιών. Ουσιαστικά σε ειδικά διαμορφωμένες εργαστηριακές μονάδες πολλαπλασιάζονται σε μεγάλους αριθμούς τα είδη μιας περιοχής στην οποία θέλουμε να ελέγξουμε τον πληθυσμό. Επιλέγονται σε πολύ αρχικό στάδιο μόνο τα αρσενικά τα οποία και στη συνέχεια στειρώνονται με ακτίνες Χ, όπως αυτά που χρησιμοποιούμε για να βγάζουμε ακτινογραφίες. Τα στείρα αυτά άτομα μεταφέρονται ταχυδρομικώς στην περιοχή που θέλουμε να γίνει ο έλεγχος του πληθυσμού. Όταν λοιπόν τα θηλυκά συναντήσουν τα στείρα αρσενικά, δίνουν αβγά που δεν είναι γόνιμα. Επομένως με την πάροδο του χρόνου μειώνεται ο πληθυσμός των κουνουπιών.
-Πολλές φορές τα προγράμματα αντιμετώπισης κουνουπιών που εκτελούνται κατά τόπους δεν είναι αρκετά ώστε να προστατεύσουν τους πολίτες από τα συγκεκριμένα ενοχλητικά «αιμομυζητικά δίπτερα». Εκτός των εγκεκριμένων προγραμμάτων καταπολέμησης, εξίσου σημαντικός παράγοντας στην ολοκληρωμένη διαχείριση των κουνουπιών είναι η ενημέρωση του κοινού για τις δικές του δυνατότητες.
Η σωστή αντιμετώπιση των κουνουπιών περιλαμβάνει μέτρα προστασίας που εφαρμόζονται τόσο σε επίπεδο κοινού όσο και σε επίπεδο Πολιτείας.
-Σε ό,τι αφορά το κοινό, τα μέτρα προστασίας κατά των κουνουπιών περιλαμβάνουν την εφαρμογή τους σε χώρους εντός των οικιών ή δίπλα σε αυτές, καθώς και σε ατομικό επίπεδο.
Α. Μέτρα προστασίας στις κατοικίες και στους γύρω χώρους
Ι. Μηχανικά μέτρα
1. Το νερό σε σιντριβάνια, μεγάλα ανθοδοχεία ή άλλες παρόμοιες διακοσμητικές κατασκευές θα πρέπει να αντικαθίστανται τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα. Τα πιατάκια επίσης από τις γλάστρες θα πρέπει να αδειάζουν σε τακτά χρονικά διαστήματα.
2. Στα ανθοδοχεία των νεκροταφείων είναι προτιμότερο να χρησιμοποιούνται συνθετικά άνθη, ώστε να μην απαιτείται η χρήση νερού.
3. Αντικείμενα που φράσσουν φρεάτια, υδρορροές κ.λπ. πρέπει να απομακρύνονται, ώστε να μη συσσωρεύεται στάσιμο νερό.
4. Η διάνοιξη οπών στον πυθμένα βαρελιών, δοχείων που δεν μπορούν εύκολα να απομακρυνθούν. Επίσης, τοποθετημένα ελαστικά σε υπαίθριους χώρους που εκτίθενται στο νερό της βροχής είτε πρέπει να απομακρύνονται είτε να καλύπτονται.
5. Η άντληση υδάτων από πισίνες και δεξαμενές που δεν χρησιμοποιούνται, καθώς και η απομάκρυνση του νερού που πολλές φορές κατακρατείται από τα καλύμματα με τα οποία σκεπάζονται.
6. Τοποθέτηση σήτας σε πόρτες και παράθυρα ή σε άλλες πιθανές εισόδους των κουνουπιών στα σπίτια.
7. Η λειτουργία ανεμιστήρων και κλιματιστικών μπορεί να συμβάλει στη μείωση της δραστηριότητας των κουνουπιών στις κατοικίες.
ΙΙ. Χημικά μέτρα
1. Καπνογόνες σπείρες (φιδάκια) μπορεί να είναι πολύ αποτελεσματικές σε καλυμμένους εξωτερικούς χώρους, αλλά γενικά δεν συνιστώνται για χρήση σε εσωτερικούς χώρους.
2. Εντομοαπωθητικά χώρου (ηλεκτροθερμαινόμενα πλακίδια ή υγρά) μπορεί να είναι πολύ αποτελεσματικά σε εσωτερικούς χώρους ή σε καλυμμένους εξωτερικούς χώρους.
3. Η χρήση αερολυμάτων (αεροζόλ) τα οποία προορίζονται για ερασιτέχνες.
4. Εφόσον κριθεί απαραίτητο, η διενέργεια ψεκασμών με εγκεκριμένα εντομοκτόνα εντός των οικιών ή σε περιβάλλοντες χώρους.
5. Εφόσον κριθεί απαραίτητο, η χρήση προνυμφοκτόνων σκευασμάτων σε εστίες με νερό κοντά σε κατοικίες.
Β. Μέτρα ατομικής προστασίας
1. Η χρήση κουνουπιέρας.
2. Μακριά παντελόνια και μακρυμάνικες μπλούζες.
3. Η χρήση εντομοαπωθητικών σώματος.
-Τα εντομοαπωθητικά δε σκοτώνουν τα κουνούπια, αλλά προλαβαίνουν το τσίμπημά τους. Αν και τα εμπορικά ονόματα ποικίλλουν, υπάρχουν δύο βασικές κατηγορίες διαθέσιμων δραστικών ουσιών εντομοαπωθητικών: τα συνθετικά χημικά (π.χ. DEET, πικαριδίνη, IR 3535) και τα προϊόντα φυτικής προέλευσης (π.χ. citriodiol, geraniol).
Τα εντομοαπωθητικά πρέπει να είναι εγκεκριμένα από τα αρμόδια υπουργεία πριν διατεθούν προς πώληση. Τα εντομοαπωθητικά πρέπει να εφαρμόζονται σε όλες τις εκτεθειμένες επιφάνειες του σώματος, αλλά και στην εξωτερική επιφάνεια των ρούχων σύμφωνα με τις οδηγίες της ετικέτας του προϊόντος. Η εφαρμογή μεγαλύτερων ποσοτήτων εντομοαπωθητικών δεν οδηγεί σε μεγαλύτερη χρονική περίοδο προστασίας από τα τσιμπήματα.
>> Οι χρήστες των σκευασμάτων πρέπει να τηρούν πιστά τις οδηγίες που αναγράφονται στην ετικέτα για την αποφυγή κινδύνων για τον άνθρωπο και το περιβάλλον.
>> Σε περιπτώσεις κατά τις οποίες δεν είναι εύκολη η αντιμετώπιση των κουνουπιών με τα αναφερόμενα μέτρα είναι αναγκαία η επικοινωνία με επαγγελματίες που δραστηριοποιούνται στο χώρο των απεντομώσεων.
>> Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τα μέτρα προστασίας από τα κουνούπια, μπορείτε να επισκεφθείτε και τις Υγειονομικές Υπηρεσίες του Δήμου σας ή των Ιατρικών Υπηρεσιών και Υπηρεσιών Δημόσιας Υγείας.
-Δυστυχώς όχι. Τα κουνούπια αποτελούν τη μεγαλύτερη ομάδα αιμομυζητικών εντόμων, τα οποία, εκτός του ότι ενοχλούν τους ανθρώπους και τα ζώα, μεταδίδουν και σοβαρές ασθένειες, όπως η ελονοσία, ο Δάγκειος πυρετός, ο ιός του Δυτικού Νείλου κ.α. Πρόκειται για έντομα τα οποία έχουν μέγεθος 3-6 χιλιοστά (σπανιότερα φτάνει τα 9 χιλιοστά), ενώ το βάρος τους είναι γύρω στα 0,0025 γραμμάρια. Παγκοσμίως, ο αριθμός των ειδών κουνουπιών που έχει καταγραφεί μέχρι τώρα είναι περίπου 3.500, ενώ στην Κύπρο έχουν καταγραφεί περίπου 24 διαφορετικά είδη κουνουπιών.
-Το Aedes (Stegomyia) albopictus (κν. Ασιατικό κουνούπι Τίγρης), είναι ένα χωροκατακτητικό είδος κουνουπιού υγειονομικής σημασίας, που έχει πλέον εγκατασταθεί στην Ελλάδα. Καταγράφηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα, στην Κέρκυρα και τη Θεσπρωτία τη διετία 2003-2004. Θεωρείται ένα είδος κουνουπιού που κατάγεται από την Ανατολική Ασία και προκαλεί έντονη ενόχληση. Το ασιατικό κουνούπι Τίγρης είναι ένα κανονικό σε μέγεθος κουνούπι (μήκος σώματος 5-6 mm), παρόμοιο με εκείνο του κοινού κουνουπιού (Culex pipiens), ενώ το σώμα του είναι μαύρου χρώματος με λευκές ρίγες στον θώρακα, την κοιλιά και τα πόδια (εκεί οφείλεται και το όνομα «Τίγρης») (Φωτογραφίες 1 και 2). Το Ae. albopictus είναι διαβιβαστής του ιού του Δάγκειου πυρετού, του ιού Chikungunya και της διλοφιλάριας του σκύλου, Dirofilaria immitis. Επίσης, στο εργαστήριο εμφανίζεται να είναι ικανό για τη διαβίβαση τουλάχιστον 22 ειδών αρμποϊών.
-Τα κουνούπια υπολογίζεται ότι μπορούν να πετούν 1,5 έως 2,5 χλμ. την ώρα. Η απόσταση που μπορούν να διανύσουν εξαρτάται από το είδος του κουνουπιού.
– Τα κουνούπια μάς εντοπίζουν αρχικά μέσω της όρασής τους (παρατηρούν την κίνηση) και στη συνέχεια ανιχνεύουν τη θερμότητα που εκπέμπεται από το σώμα μας. Επιπλέον, μπορούν να εντοπίσουν διάφορα χημικά σήματα με χαρακτηριστικότερο το διοξείδιο του άνθρακα. Είναι ενδεικτικό ότι μπορούν να μας εντοπίσουν από απόσταση έως και 35 μέτρων.
– Ένα θηλυκό κουνούπι μπορεί να μυζήσει περίπου 0,005 γραμμάρια αίματος. Σε 90 δευτερόλεπτα θα πάρει ποσότητα αίματος ίση με 2-3 φορές το βάρος του.
-Όλα τα είδη κουνουπιών δεν μεταδίδουν τις ίδιες ασθένειες. Για παράδειγμα, ορισμένα είδη κουνουπιών του γένους Anopheles είναι υπεύθυνα για τη μετάδοση της ελονοσίας, είδη κουνουπιών του γένους Culex μεταδίδουν τον ιό του Δυτικού Νείλου, ενώ για τον Δάγκειο πυρετό υπεύθυνα είναι ορισμένα είδη του γένους Aedes.
– Για να μεταδώσει ένα κουνούπι ασθένεια κατά τη διάρκεια του τσιμπήματος θα πρέπει νωρίτερα να έχει λάβει το αντίστοιχο παθογόνο. Τα παθογόνα που μπορούν να μεταδοθούν με τα κουνούπια προσλαμβάνονται κατά τη διάρκεια λήψης αίματος από τον ξενιστή που φέρει το παθογόνο και στη συνέχεια μεταφέρονται με το σάλιο του κουνουπιού στον νέο ξενιστή.
– Ούτε τα κουνούπια αλλά ούτε άλλα είδη εντόμων έχει αποδειχτεί ότι μπορούν να μεταδώσουν τον ιό του AIDS. Οι λόγοι είναι οι ακόλουθοι:
α) Για να μπορεί ένα κουνούπι να μεταδώσει κάποια ασθένεια θα πρέπει ο μολυσματικός παράγοντας να παραμείνει ζωντανός μέσα στο κουνούπι μέχρι να ολοκληρωθεί η μεταφορά του. Όταν ένα θηλυκό κουνούπι λαμβάνει αίμα, άμεσα αρχίζει η διαδικασία της πέψης, με αποτέλεσμα την καταστροφή του ιού από πεπτικά ένζυμα.
β) Όλοι γνωρίζουμε ότι ο ιός του AIDS μπορεί να μεταδοθεί από μολυσμένες βελόνες. Θα πρέπει να διευκρινιστεί ότι το κουνούπι δεν είναι «ιπτάμενη σύριγγα» και κατά συνέπειαν δεν μπορεί να μεταδώσει τον ιό εξαιτίας της ύπαρξης μικρής ποσότητας αίματος στην προβοσκίδα του κουνουπιού, όπως συμβαίνει αντίστοιχα σε μία βελόνα.
