Η έμφυλη ανισότητα αγγίζει κάθε τομέα της ζωής μας. Από το μεταναστευτικό, μέχρι το περιβάλλον και από την εργασία μέχρι το σπίτι. Η βία κατά γυναικών χαρακτηρίζεται ως πανδημία από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εκτιμά ότι μισό δισεκατομμύριο γυναίκες παγκοσμίως υφίστανται κάποιας μορφής βίας από τον σύντροφό τους. Η ανεξάρτητη εμπειρογνώμονας για την Ισότητα των Φύλων, Τζόζη Χριστοδούλου εξηγεί πώς η έμφυλη βία και η ανισότητα συνδέονται άμεσα με την υποεκπροσώπηση των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεων και την οικονομία.

Η έμφυλη βία χαρακτηρίζεται ως «μία παγκόσμια πανδημία» από τον ΟΗΕ και ως «η σοβαρότερη παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων» στον πλανήτη. Γιατί θεωρείται ως τέτοια;

Λόγω της έκτασης της και του αριθμού των γυναικών που επηρεάζει. Μία στις τρεις γυναίκες θα βιώσει κάποια μορφής βία σε κάποια φάση της ζωής της. Στην Κύπρο η αναλογία είναι 1 στις 4. Ο αριθμός μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερος αφού, όπως γνωρίζουμε, δεν γίνονται αναφορές και καταγγελίες για κάθε περιστατικό. Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ, 81.000 γυναίκες και κορίτσια έχουν δολοφονηθεί από τους συντρόφους τους ή μέλος της οικογενείας τους. Αυτό αντιστοιχεί σε μια γυναικοκτονία κάθε 11 λεπτά.   

Πού εδράζεται κατά την άποψη σας η έμφυλη βία; Ποια είναι η ρίζα της;

Η βία κατά των γυναικών εδράζεται στις άνισες σχέσεις μεταξύ γυναικών και ανδρών, στο σύστημα της πατριαρχίας που αναπαράγει και προωθεί σεξιστικές αντιλήψεις και δημιουργεί θύτες, στην πλειοψηφία τους άντρες. Να ξεκαθαρίσω ότι κανένα αγόρι δεν έχει γεννηθεί προγραμματισμένο να βιάζει και να κακοποιεί γυναίκες. Μεγαλώνουμε όμως αγόρια μέσα σε ένα σύστημα που η κανονικοποιήση της παραδοσιακής αρρενωπότητας σημαίνει εξουσία και ως αποτέλεσμα έχει κανονικοποιήσει και πολλές φορές ρομαντικοποιήσει τη βία. Είναι αυτό το σύστημα που θέλουμε να αναποδογυρίσουμε. 

ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: 

Και πώς μπορεί να γίνει αυτό;

Για να γίνει αυτό, άντρες και γυναίκες σε θέσεις εξουσίας θα πρέπει να σταματήσουν να κυνηγούν το ζήτημα της ισότητας φύλων ως δημοφιλές θέμα. Να το αναδείξουν ως ζήτημα πολιτικό. Να επιδείξουν δηλαδή πολιτική βούληση να τερματιστεί κάθε έμφυλη ανισότητα, μέσω οικονομικών, ανθρώπινων πόρων και εμπειρογνωμοσύνη. Η πολιτεία έχει διαχρονικά αποτύχει σε αυτό. Αντίθετα επικρατεί η κουλτούρα της πολιτικής ορθότητας στο λόγο παρά η ορθή πολιτική πράξη με ολιστικές μετρήσιμες δράσεις. Δεν ξεγελιόμαστε με επιφανειακά συνθήματα και όμορφα μηνύματα. 

Διεθνή κινήματα όπως το #MeToo φαίνεται να αλλάζουν τον διάλογο μετατοπίζοντας την ευθύνη για πρώτη φορά ίσως στους θύτες. Είναι σημαντικό να μιλήσουμε για τους δράστες;

Ο μετατοπισμός της ευθύνης άρχισε να γίνεται πιο έντονος από ακτιβίστριες ακαδημαϊκούς πολύ προηγουμένως. Το #MeToo έφερε το ζήτημα στο προσκήνιο. Το ζητούμενο είναι να δούμε ανάλογη δράση στα κέντρα λήψης των αποφάσεων και στους/ις νομοθέτες, ώστε να καταφέρουν να μετατοπίσουν την ευθύνη στους θύτες μέσω του πολιτικού τους λόγου, μέσω των νομοθεσιών και φυσικά την έμπρακτη εφαρμογή τους.

Βλέπετε να συμβαίνει αυτή η αλλαγή σήμερα;

Δυστυχώς, παρακολουθούμε τόσο άτομα στα κέντρα λήψης των αποφάσεων όσο και στην κοινωνία, να εστιάζονται στο θύμα, με ερωτήματα όπως «γιατί δεν φεύγει;» όταν δέχεται βία από τον σύντροφό της, ή «τι γύρευε στο σημείο Χ μεθυσμένη;» σε περιπτώσεις βιασμών. Αυτές οι αντιλήψεις με ευκολία βγάζουν από την εικόνα τον θύτη. Το ίδιο συμβαίνει και στις περιπτώσεις εμπορίας γυναικών με σκοπό τη σεξουαλική εκμετάλλευση. Η συζήτηση επικεντρώνεται στις γυναίκες ως πόρνες που τα «θέλουν και τα παθαίνουν». Άρα ενώ σε κάποιες περιπτώσεις μεταφέραμε την ευθύνη, νομοθετικά τουλάχιστον, στον θύτη έχουμε αποτύχει στην εφαρμογή της. Ενδεικτικά, η τροποποίηση του νόμου πέρασε το 2019 και δεν υπάρχουν ανάλογες καταδίκες σε σχέση με την έκταση του προβλήματος. 

Η βία κατά των γυναικών έχει και οικονομικό κόστος για μια χώρα;

Βεβαίως και αυτό στοιχειοθετείται από αρκετές έρευνες. Μια εργαζόμενη γυναίκα, θύμα βίας, είτε θα ζητά συστηματικά άδεια ανάπαυσης ή ασθενείας, είτε δεν θα αποδίδει στο μέγιστο των ικανοτήτων της, είτε θα βγει εντελώς από την αγορά εργασίας. Σύμφωνα με στατιστικές της Αστυνομίας από το 2016 μέχρι το 2020 υπήρξαν 3740 αναφορές από γυναίκες. Οι 1364 αφορούν μόνο το 2020. Αντιλαμβάνεστε ότι το κόστος της βίας τόσο το οικονομικό όσο και το κοινωνικό είναι τεράστιο. Μελέτη του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτο Ισότητας των Φύλων (2016) εκτιμά πως το κόστος της βίας κατά των γυναικών στη Κύπρο μπορεί να ανέρχεται μέχρι και 186 εκατομμύρια ετησίως.

Το πρόβλημα της βίας, πώς συνδέεται ευρύτερα με τις ανισότητες των φύλων; Για παράδειγμα τις άνισες ευκαιρίες στα κέντρα λήψης αποφάσεων;

Για να διαπιστώσουμε πώς συνδέεται το θέμα με τη έλλειψη γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεων οφείλουμε να αναγνωρίσουμε το γεγονός ότι η νομοθεσία για την πρόληψη και καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας είχε προωθηθεί όταν υπήρξε παρουσία μίας και μόνης γυναίκας στη βουλή. Η ποινικοποίηση της αγοράς σεξ από θύματα εμπορίας, η πρόταση νόμου για το σεξισμό, η συζήτηση στη βουλή για τον ορισμό της γυναικοκτονίας, είναι όλα αποτέλεσμα της δουλειάς γυναικών στη βουλή. Άρα η παρουσία γυναικών στα κέντρα λήψης των αποφάσεων μπορεί να φέρει την αλλαγή στην πανδημία της βίας. 

Οι γυναίκες ενδιαφέρονται για την πολιτική

Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας πρόσφατα δήλωσε ότι «οι γυναίκες δεν ψηφίζουν γυναίκες», εξηγώντας με αυτό τον τρόπο την υποεκπροσώπηση τους. Αρκεί αυτή η προσέγγιση;

Βεβαίως δεν αρκεί. Οι γυναίκες και οι άνδρες για να ψηφίζουν και γυναίκες θα πρέπει  να έχουν την επιλογή να το πράξουν. Στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές οι γυναικείες υποψηφιότητες έφτασαν το θλιβερό ποσοστό του 24,16%. Το ερώτημα, θα έπρεπε να αφορά το πώς έχουμε αποτύχει. Ερώτημα που θα συνοδευόταν από δημόσιες εισηγήσεις τόσο από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας όσο και από την Επίτροπο Ισότητας των Φύλων για ουσιαστικά μέτρα προς τα πολιτικά κόμματα που πρέπει να προωθήσουν. Πέραν της καθιέρωσης ποσοστώσεων, σε συνδυασμό με μέτρα συμφιλίωσης της επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής, άλλο έμπρακτο μέτρο θα ήταν η μείωση ή η αποκοπή κονδυλίων προς τα πολιτικά κόμματα στις περιπτώσεις που δεν περιλαμβάνονται 40% με 60% από έκαστο φύλο στα ψηφοδέλτια τους.

Στο επιχείρημα ότι οι γυναίκες δεν ενδιαφέρονται για την πολιτική, πώς απαντάτε;

Οι γυναίκες ενδιαφέρονται για την πολιτική. Πολλές την ασκούν με διαφορετικό τρόπο μακριά από την παραδοσιακή πολιτική. Για πολλές η παραδοσιακή πολιτική είναι ένα αφιλόξενο σύστημα που τις αποκλείει και ναρκοθετεί την πορεία τους. Κάποιες γυναίκες αρνούνται να ακολουθήσουν μια πολιτική καριέρα όταν το πολιτικό σύστημα ως έχει λειτουργεί ως «boys club» απωθώντας τη συμμετοχή των γυναικών.

Εχθρός είναι το σύστημα

Τι είναι η πατριαρχία για την οποία ακούμε όλο και πιο συχνά τελευταία;

Εννοούμε ένα σύστημα το οποίο έχει κτιστεί μέσα στους αιώνες. Ο εχθρός δεν είναι οι άντρες αλλά αυτό το σύστημα. Πολλές φορές βλέπουμε ακόμη και γυναίκες με πατριαρχικές αντιλήψεις και συμπεριφορές κι αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι όλες και όλοι αποτελούμε μέρος αυτού του συστήματος. Αυτό υπαγορεύει ακόμη και σε γυναίκες να συμπεριφέρονται εξουσιαστικά, αφού το πρότυπο στην πολιτική είναι ακριβώς αυτό: η εξουσιαστική/ κυριαρχική αρρενωπότητα. 

Αυτό είναι χρήσιμο να διευκρινιστεί γιατί το «ψηφίστε γυναίκες» μπορεί να σημαίνει και απλή αναπαραγωγή των ίδιων πεποιθήσεων σε άλλο περιτύλιγμα. 

Μα τέτοια ερωτήματα δεν τίθενται ποτέ για τους άντρες. Είναι ακριβώς για αυτό το λόγο που χρειαζόμαστε τουλάχιστον 35% γυναίκες στα κέντρα λήψης των αποφάσεων. Όπως έχουμε ποικιλομορφία ανδρών στα κέντρα λήψης αποφάσεων κι αυτό θεωρείται δεδομένο και θεμιτό. Γυναίκες στην πολιτική σημαίνει αλλαγή της εικόνας και των προτύπων, χωρίς να εξυπακούεται ότι αναζητάμε μόνο γυναίκες ευαισθητοποιημένες σε κοινωνικά θέματα ή ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι γυναίκες όπως και οι άνδρες έχουν εμπειρογνωμοσύνη σε ποικίλα θέματα- οικονομίας, κυπριακού, περιβάλλοντος, διεθνών σχέσεων.