Σεισμός μεγέθους 8,8 βαθμών της κλίμακας Ρίχτερ σημειώθηκε στις 11:25 τοπική ώρα της Τετάρτης στην ανατολική Ρωσία, με επίκεντρο ανοιχτά της Χερσονήσου Καμτσάτκα. Πρόκειται για έναν από τους ισχυρότερους σεισμούς που έχουν καταγραφεί παγκοσμίως τα τελευταία χρόνια. Ο σεισμός σημειώθηκε σε μια από τις πιο ενεργές τεκτονικές ζώνες του πλανήτη, όπου συγκρούονται οι πλάκες του Ειρηνικού και της Βορείου Αμερικής, γεγονός που συχνά προκαλεί σεισμούς μεγάλης έντασης.
Ο σεισμός προκάλεσε άμεσες προειδοποιήσεις για τσουνάμι σε ολόκληρο τον Ειρηνικό, με τις μνήμες να επιστρέφουν στις τραγωδίες του 2004 στον Ινδικό Ωκεανό και του 2011 στην Ιαπωνία. Ωστόσο, παρά τις μαζικές εκκενώσεις σε πολλές παράκτιες περιοχές και την αυξημένη επιφυλακή, το τσουνάμι που ακολούθησε αποδείχθηκε λιγότερο καταστροφικό απ’ ό,τι αρχικά φοβούνταν οι κατά τόπους Αρχές.
Η γεωλογική εξήγηση πίσω από τον σεισμό
Η Καμτσάτκα βρίσκεται πάνω στον λεγόμενο «Δακτύλιο της Φωτιάς», ένα τόξο ενεργών τεκτονικών πλακών, που εκτείνεται γύρω από τον Ειρηνικό Ωκεανό και ευθύνεται για το 80% των σεισμών παγκοσμίως, σύμφωνα με το Βρετανικό Γεωλογικό Ινστιτούτο. Εκεί, η Ειρηνική τεκτονική πλάκα κινείται βορειοδυτικά με ρυθμό περίπου 8 εκατοστά τον χρόνο, συγκρουόμενη με τη μικροπλάκα Οχότσκ.
Όπως εξηγεί το BBC, η Ειρηνική πλάκα, αποτελούμενη από πυκνά ωκεάνια πετρώματα, επιχειρεί να βυθιστεί κάτω από την ελαφρύτερη μικροπλάκα. Καθώς βυθίζεται, θερμαίνεται και λιώνει, αλλά η διαδικασία αυτή δεν είναι ομαλή. Οι δύο πλάκες συχνά μπλοκάρονται, με αποτέλεσμα η μία να “σέρνει” την άλλη προς τα κάτω, συσσωρεύοντας τεράστια ενέργεια για εκατοντάδες ή και χιλιάδες χρόνια. Όταν η ενέργεια αυτή απελευθερώνεται απότομα, προκαλείται ένας μεγαθραυσματικός σεισμός, γνωστός διεθνώς ως «megathrust earthquake».
«Σε τόσο μεγάλους σεισμούς, το ρήγμα δεν περιορίζεται σε ένα σημείο, αλλά εκτείνεται σε εκατοντάδες χιλιόμετρα» εξηγεί ο δρ Στίβεν Χικς, λέκτορας σεισμολογίας στο University College του Λονδίνου. «Η τεράστια αυτή μετατόπιση εξηγεί το υψηλό μέγεθος». Αντίστοιχοι μεγασεισμοί είχαν σημειωθεί στη Χιλή (1960, 9,5 Ρίχτερ), την Αλάσκα (1964, 9,2), τη Σουμάτρα (2004, 9,1) και την Ιαπωνία (2011, 9,1).
Η Καμτσάτκα έχει μακρά ιστορία ισχυρών σεισμών: το 1952, σεισμός μεγέθους 9 Ρίχτερ είχε χτυπήσει μόλις 30 χιλιόμετρα μακριά από το σημερινό επίκεντρο, σύμφωνα με την αμερικανική γεωλογική υπηρεσία (USGS).
Γιατί το τσουνάμι ήταν περιορισμένο
Η μεγάλη μετατόπιση του βυθού κατά τη διάρκεια ενός μεγασεισμού μπορεί να εκτοπίσει τεράστιους όγκους νερού, προκαλώντας τσουνάμι που ταξιδεύουν με ταχύτητες έως και 800 χλμ/ώρα στον ανοιχτό ωκεανό. Εκεί, τα κύματα είναι αραιά και χαμηλά -συνήθως κάτω από ένα μέτρο. Καθώς όμως πλησιάζουν τη στεριά, επιβραδύνονται και το ύψος τους αυξάνεται, με αποτέλεσμα να χτυπούν σαν «τείχος νερού» τις παράκτιες περιοχές.
Κάτι τέτοιο, ωστόσο, δεν συνέβη σε αυτή την περίπτωση. Σύμφωνα με τις ρωσικές αρχές, τα κύματα σε ορισμένες περιοχές της ανατολικής Ρωσίας έφτασαν τα 4 μέτρα -σε κάθε περίπτωση, πολύ χαμηλότερα από τα 20 ή και 30 μέτρα των καταστροφικών τσουνάμι του 2004 και του 2011.
Η εξήγηση, σύμφωνα με τους ειδικούς, βρίσκεται σε μια σειρά από γεωμορφολογικούς παράγοντες: το σχήμα του πυθμένα κοντά στην ακτή, η γεωμετρία της στεριάς και το κατά πόσον η περιοχή είναι κατοικημένη ή όχι, επηρεάζουν καθοριστικά τη δύναμη του κύματος. Η καθηγήτρια Τεκτονικής στο Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον, Λίζα ΜακΝιλ, σημειώνει: «Το ύψος του κύματος εξαρτάται και από την τοπογραφία του βυθού και της ακτής -όχι μόνο από την ισχύ του σεισμού».
Επιπλέον, το εστιακό βάθος του σεισμού ενδέχεται να ήταν μεγαλύτερο απ’ ό,τι αρχικά αναφέρθηκε. Το USGS το υπολόγισε στα 20,7 χλμ, αλλά, σύμφωνα με τον δρ Χικς, αν το επίκεντρο βρισκόταν κατά 20 χλμ. βαθύτερα, αυτό θα μπορούσε να μειώσει σημαντικά το ύψος των κυμάτων.
Οι εκκενώσεις και η ιαπωνική ετοιμότητα
Η έγκαιρη αντίδραση έπαιξε καθοριστικό ρόλο στον περιορισμό των επιπτώσεων. Στην Ιαπωνία, περισσότερα από 1,9 εκατ. κάτοικοι έλαβαν εντολή να εγκαταλείψουν τις παράκτιες περιοχές και να μετακινηθούν σε υψηλότερα σημεία. Η εικόνα με τουρίστες να σχηματίζουν ουρές στα πάρκινγκ του Τόκιο, για να φύγουν από τα θέρετρα, έκανε τον γύρο του κόσμου. Αυτή τη φορά, τα συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης λειτούργησαν όπως προβλεπόταν.
Η σύγκριση με το 2004 είναι αναπόφευκτη: τότε, δεν υπήρχε οργανωμένο σύστημα έγκαιρης ειδοποίησης στις περισσότερες χώρες του Ινδικού. Το αποτέλεσμα ήταν 230.000 θύματα σε 14 χώρες. Σήμερα, τα περισσότερα κράτη του Ειρηνικού έχουν δημιουργήσει εξειδικευμένα κέντρα προειδοποίησης, που εκπέμπουν αυτόματα σήματα εκκένωσης σε περίπτωση επικείμενου κινδύνου.
Τι προβλέπεται για τις επόμενες ημέρες
Οι επιστήμονες επισημαίνουν ότι, παρά τη σχετική ηρεμία, ο κίνδυνος δεν έχει περάσει. Σύμφωνα με το Γεωφυσικό Ινστιτούτο της Ρωσικής Ακαδημίας Επιστημών, αναμένονται ισχυροί μετασεισμοί για τουλάχιστον έναν μήνα, ενώ η περιοχή θα παραμείνει υπό συνεχή παρακολούθηση.
Η καθηγήτρια ΜακΝιλ υπενθυμίζει ότι οι επιστήμονες δεν μπορούν να προβλέψουν πότε ακριβώς θα γίνει ένας σεισμός. Ένας σεισμός 7,4 Ρίχτερ που είχε σημειωθεί δέκα ημέρες νωρίτερα στην ίδια περιοχή μπορεί να ήταν προσεισμός -αλλά τέτοια συμβάντα δεν επιτρέπουν ασφαλή πρόβλεψη του επόμενου μεγάλου χτυπήματος. «Χρησιμοποιούμε δεδομένα GPS, ιστορικά σεισμών και μοντέλα πλακών για να κάνουμε εκτιμήσεις πιθανοτήτων, όχι χρονικές προβλέψεις» καταλήγει.
