Τα Χριστούγεννα, η γιορτή που συνδέεται με τη γέννηση του Ιησού Χριστού, αντλούν την καταγωγή τους από την αρχαιότητα, με τις πρώτες ιστορικές αναφορές να εντοπίζονται στη Ρώμη τον 4ο αιώνα.
Η 25η Δεκεμβρίου ορίστηκε για πρώτη φορά ως η ημέρα γέννησης του Ιησού το 354 μ.Χ στη Ρώμη, επί Πάπα Ιουλίου Α΄. Ο λόγος ήταν ότι η ημέρα αυτή ήταν καθιερωμένη από τους Ρωμαίους σαν ημέρα γέννησης του Μίθρα, του Πέρση θεού του φωτός και του ήλιου Μίθρα.
Οι Ρωμαίοι, επιστρέφοντας από πολέμους της Ανατολής, έφεραν μαζί τους τη λατρεία πολλών θεών. Από τους πιο δημοφιλείς ήταν ο Μίθρας, γιατί ήταν ο θεός του φωτός που μάχεται ενάντια στο σκοτάδι.
Το χειμερινό ηλιοστάσιο
Η γιορτή των Χριστουγέννων έχει επίσης ημερολογιακή σύνδεση με το χειμερινό ηλιοστάσιο, εξηγεί ο Βάινριχ Λερ, καθηγητής Εκκλησιαστικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης. Μετά την αναθεώρηση του Ιουλιανού ημερολογίου (46 π.Χ.), οι Ρωμαίοι γιόρταζαν το χειμερινό ηλιοστάσιο στις 25 Δεκεμβρίου. «Θέλησαν να τιμήσουν τον θεό του ήλιου Sol Invictus και συνεπώς τη νίκη του φωτός και της ζωής επί του σκότους και του θανάτου».
Ο εορτασμός της Γεννήσεως στις 25 Δεκεμβρίου πέρασε και από τη Δύση στην Ανατολή γύρω στο 376. Μάλιστα το 386 ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος παρότρυνε την εκκλησία της Αντιόχειας να συμφωνήσει στην 25η Δεκεμβρίου ως ημέρα εορτασμού της Γέννησης.
Οι πατέρες της Εκκλησίας όρισαν λοιπόν την 25η Δεκεμβρίου ως ημέρα γέννησης του Χριστού, δηλαδή του νέου Ήλιου, που έδιωξε τα σκοτάδια της ειδωλολατρίας, από τις ψυχές των ανθρώπων και τις πλημμύρισε με χριστιανικό φως.
Οι ερευνητές εκτιμούν επίσης ότι και ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος είχε τοποθετήσει σκόπιμα τη γιορτή της Γεννήσεως στο χειμερινό ηλιοστάσιο για να την εκχριστιανίσει.
Το 529 μ.Χ, ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός απαγόρευσε την εργασία και τα δημόσια έργα κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων και ανακήρυξε την 25η Δεκεμβρίου ως δημόσια αργία.
Η γιορτή των Χριστουγέννων εξαπλώθηκε σταδιακά από τη Ρώμη σε όλον τον κόσμο. Για παράδειγμα, καταγράφεται στην Ιερουσαλήμ μόνο τον 6ο αιώνα. Ως το 1100, είχε επεκταθεί με τη βοήθεια των ιεραποστολών στις παγανιστικές ευρωπαϊκές φυλές και όλα τα έθνη της Ευρώπης γιόρταζαν τα Χριστούγεννα.
Από την εισαγωγή του Γρηγοριανού ημερολογίου το 1582, τα ηλιοστάσια συμβαίνουν πάντως στις ημερομηνίες που γνωρίζουμε σήμερα, στις 21 Δεκεμβρίου το χειμερινό και στις 21 Ιουνίου, το θερινό.
Ο όρος «Χριστούγεννα»
Ο όρος «Χριστούγεννα» καθιερώθηκε μόνο κατά τον Μεσαίωνα. Η έκφραση εμφανίζεται για πρώτη φορά το 1170 στο έργο του ποιητή Σπερβόγκελ (Σπουργίτης).
Οι Γερμανοί εκκλησιαστικοί ιστορικοί λένε ότι προέρχεται από τις λέξεις της γερμανικής γλώσσας «ze den wihen nahten», που σημαίνει κάτι σαν «στις άγιες νύχτες». Τα Χριστούγεννα είναι επομένως η άγια νύχτα.
Είναι ενδιαφέρον ότι ακόμη και τότε πολλοί άνθρωποι το έβρισκαν πολύ κουραστικό να προφέρουν ξανά και ξανά τη μακρά λέξη «Χριστούγεννα». Λέγεται ότι ήδη από τον 16ο αιώνα, ο βασιλιάς Εδουάρδος ΣΤ΄ της Αγγλίας συντόμευσε τον όρο. Χρησιμοποίησε το πρώτο γράμμα του Χριστού – ένα Χ στα ελληνικά. Έτσι προέκυψε η μορφή «Xmas», που χρησιμοποιείται κυρίως στα αγγλικά.
